Düşünce Alanı Merkezli Metin Çözümleme Yöntemi Bağlamında Mustafa Kutlu’nun Bu Böyledir’indeki Dinî-Tasavvufî Düşünce Alanları

Yıl 2021, , 169 - 190, 31.12.2021

Sibel Bulut

https://doi.org/10.31591/istem.1037490

Öz

Edebî eserler, dilin açıkça ifade edilen söylemsel ya da “yüzey yapı”ları yanında, temel anlamın gizli olduğu, ayrıntılı okumalarla algılanıp kavranması geren “derin yapı”lara da sahip çok katmanlı metinlerdir. Derin yapının çözümlenebilmesi ise farklı ölçüt ve kavramların belirleyici olduğu kuram ve yöntemler ışığında kimi zaman en küçük bileşenine kadar parçalanarak incelenmesine bağlıdır. Ziya Avşar tarafından geliştirilen “Düşünce Alanı Merkezli Metin Çözümleme Yöntemi (DAM)”, işleyişi ile derin anlam katmanı üzerinde odaklanan çözümleme yöntemlerinden biridir. Çalışmamıza dek sadece divan şiiri örnekleri üzerinde uygulanan bu yöntem, “anlamlar hiyerarşisi” oluşturarak birbirine eklemlenen kavram ve ölçütleri ile metinlerin ana iletilerine ulaşmayı hedefleyen, dolayısıyla roman ve hikâye çözümlemesinde de uygulanabilir bir yöntemdir. Bu makale kapsamında, söz konusu çözümleme yöntemi ilk defa modern Türk edebiyatı alanından seçilen hikâye türünden bir örnek üzerinde uygulanmış, Mustafa Kutlu’nun Bu Böyledir adlı hikâye kitabındaki metinler bu ölçütlere göre incelenmiştir. İnceleme sonucunda ulaşılan veriler, DAM çözümleme yönteminin yazarın Kur’an-ı Kerim ve tasavvuf düşüncesinden hareketle kurduğu sembolik anlam katmanının aydınlatılmasında işlevsel olduğunu göstermiştir. Temel ve yan düşünce alanları şeklinde birbirine eklemlenerek derin yapıyı oluşturan bu dizgeler, metnin maddî âlem-manevi âlem karşıtlığına dayanan ana iletisine ulaşmayı sağlamıştır.

Anahtar Kelimeler

DAM Çözümleme Yöntemi, Mustafa Kutlu, Bu Böyledir, Modern Türk Edebiyatı, Dinî-Tasavvufî Düşünce

Religious-Sufistic Thought Areas in Mustafa Kutlu’s Bu Böyledir in The Context Of The Thought-Centered Text Analysis Method

Öz

Literary works are multi-layered texts that have deep structures that need to be perceived and comprehended through detailed readings, in addition to the discursive or surface structures of the language that are clearly expressed. The analysis of the deep structure depends on the analysis of the texts, sometimes down to the smallest component, in the light of theories and methods in which different criteria and concepts are decisive. Developed by Ziya Avşar, “Thought-Centered Text Analysıs Method (DAM)” is one of the analysis methods that focuses on deep meaning. This method, which was applied only on the examples of divan poetry until our study, is a method that aims to reach the main messages of the texts with the concepts and criteria that are articulated to each other by creating a "hierarchy of meanings", thus it is a method that can be applied in the analysis of novels and stories. Within the scope of this article, this analysis method has been applied for the first time on a story selected from the field of modern Turkish literature. The texts in Mustafa Kutlu's story book "Bu Böyledir" were examined according to these criteria. The result of the examination showed that the DAM analysis method is functional in illuminating the symbolic meaning established by the author based on the Qur'an and mysticism. These systems, which form the deep structure by being articulated with each other in the form of main and sub-fields of thought, have enabled us to reach the main message of the text, which is based on the opposition between the material world and the spiritual world. Based on this study, it is thought that the DAM analysis method will be effective in the interpretation of modern Turkish literature texts, in the analysis of works containing symbolic meanings and references to religious texts and mystical teachings, and thus in a deeper understanding of the author's message.
Keywords: DAM Analysis Method, Mustafa Kutlu, Bu Böyledir, Modern Turkish Literature, Religious-Sufistic Thought

Anahtar Kelimeler

DAM Analysis Method, Mustafa Kutlu, Bu Böyledir, Modern Turkish Literature

Kaynakça

• Andı, Fatih. “Türk Hikâyeciliği ve 1980 Sonrası”. Hikâyenin Bugünü Bugünün Hikâyesi, 80 Sonrası Türk Hikâyesi Sempozyumu Kitabı. İstanbul: Ümraniye Belediyesi Yayınları, (2008), 72-73.
• Avşar, Ziya. “Düşünce Alanı Merkezli Metin Çözümleme Yöntemi ve Revânî’nin Bir Gazelinin Bu Yönteme Göre Şerhi”. III. Klasik Türk Edebiyatı Sempozyumu (Prof. Dr. Cem Dilçin Adına). Kayseri: Erciyes Üniversitesi Yayınları, (2009), 12-30.
• Dirin, İlyas. “Mustafa Kutlu ile Öykücülüğü Üzerine”. Hece Dergisi 33-34 (1999), 105-122.
• Karakaya, Nuray - A. Demirbilek. “Mustafa Kutlu’nun “Bu Böyledir” Adlı Hikâye Kitabında Estetik Unsurlar”. ZfWT 11/3 (2019), 345‐368.
• Keskin, Funda. “Mustafa Kutlu’da Gelenek ve Yenilik”. Uluslararası Sosyal ve Ekonomik Bilimler Dergisi 2/1 (2012), 89-92. Kutlu, Mustafa. Bu Böyledir. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2020.
• Küçük, M. "İkonografiden İnanca ‘İsa Mesih’in Dirilişi/Paskalya’ Süreci". Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 3 (2016), 230-274.
• Özdemir, Mehmet. “Fuzûlî’nin ‘Yüceldün Kabrüm Ey Bîderdler Seng-i Melâmetden’ Matla’lı Gazelinin Düşünce Alanı Merkezli (Dam) Metin Çözümleme Yöntemine Göre Şerhi. Turkish Studies 7/1(2012), 1737-1750.
• Özköse, Kadir. "Zühd ve Sûfîlerin Zühde Yükledikleri Anlam: Tasavvufta Dünyevileşmeye Tepkisel Yaklaşım". Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 6/1(2002), 175-194.
• Tosun, Necip. Modern Öykü Kuramı. Ankara: Hece Yayınları, 2018.
• Uludağ, Süleyman. “Dünya”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 10/22-25. Ankara: TDV Yayınları, 1994.
• Uludağ, Süleyman. Tasavvuf Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Marifet Yayınları, 1999.
• Uludağ, Süleyman. “Sülûk”, TDV İslâm Ansiklopedisi. 38/127. Ankara: TDV Yayınları, 2010.
• Yeşildal, Ünsal Yılmaz. “Alevi-Bektaşi Geleneğinde Tavşanla İlgili İnanç ve Uygulamalar”. Jass Studies 79 (2020), 169-181.
• Yılmaz, H. Kâmil. 300 Soruda Tasavvufî Hayat. İstanbul: Erkam Yayınları, 2010.