Analysis of Mehmet Rakım Elkutlu's works in archives as song forms in terms of form and Rhythm

Yıl 2024, , 135 - 148, 30.06.2024

Mustafa Yıldırım

https://doi.org/10.31591/istem.1447181

Öz

Rakım Elkutlu, who grew up in the last period of the Ottoman Empire, is one of the rare composers who has many works in the forms of mosque, tekke and fasıl music. The basis of this feature is that he worked as a mosque imam for many years with his hafiz identity. Another important feature is that he grew up in a Mevlevî family. He learned music from his uncle, Emin Dede, the Sheikh of Izmir Mevlevîhâne, and thus participated in the rituals at the lodge. He served as a postnişin at the Mevlevî lodge, which was almost like a music school where countless composers and performers were trained in the development of Turkish music. He performed Mevlevî âyin, one of the most distinguished forms of Turkish music, many times. With this experience, he founded the Izmir Turkish Music Ensemble in Izmir in 1946. Elkutlu, who started composing in his twenties, contributed countless works to the Turkish music repertoire. Although he had nearly six hundred compositions, unfortunately most of them were forgotten because they were not notated. Due to the death of his brother at an early age, his brother's wife had to marry to make ends meet. Elkutlu then married Sıdıka Hanım, but the marriage was short-lived due to the jealous behavior of his stepdaughter Adviye. Probably due to these events, this reflection is seen in his works. It is not known whether it was for this reason or because he was famously known as a composer of the "Romantic Period" in terms of the music of the fading periods of the Ottoman Empire, but the fact that there are many compositions in the song form that are characteristic of this period in his compositions may indicate both situations. In this study, Rakım Elkutlu's compositions that are mentioned as song forms in the archives will be analyzed and classified in terms of form and method. Some of Elkutlu's compositions, which are referred to as songs, do not have the characteristics of a song form, but are in the "Fantasy" genre, since they have a second transition method other than the main method. This study is important in terms of directing researchers about Turkish music in the right direction. In the study, it was concluded that 33 of the 93 compositions in the archives as song forms were in the Fantasy genre.

Anahtar Kelimeler

Turkish music, Rakım Elkutlu, Şarkı, Fantasy, Rhytm.

Mehmet Rakım Elkutlu’nun Arşivlerde Şarkı Formu Olarak Geçen Eserlerinin Form ve Usûl Açısından Tahlili

Öz

Osmanlının son döneminde yetişmiş olan Mehmet Rakım Elkutlu Cami, tekke ve fasıl mûsikîsi formlarında çokça eserleri bulunan nadir bestekârlardan biridir. Bu özelliğinin temelinde hafız kimliğiyle yıllarca cami imam hatipliğini yapmış olmasıdır. Diğer ve önemli özelliği ise Mevlevî bir ailenin içinde yetişmiştir. Amcası olan İzmir Mevlevîhânesi Şeyhi Emin Dede’den mûsikî meşk etmiş ve bu sayede dergahtaki âyinlere dâhil olmuştur. Türk Mûsikî’nin gelişmesinde sayısız bestekâr ve icrâcıların yetiştiği ve adeta mûsikî okulu hüviyetinde olan Mevlevî dergahında postnişin olarak görev almıştır. Türk mûsikîsinin en seçkin formlarından Mevlevî âyinlerini defalarca meşk etmiştir. Bu birikimleriyle İzmir’de 1946 yılında İzmir Türk Mûsikîsi Cemiyeti’ni kurmuştur. Yirmili yaşlarda bestekârlığa başlayan Elkutlu, Türk mûsikîsi repertuarına sayısız eser kazandırmıştır. Altı yüze yakın bestesinin olmasına rağmen maalesef çoğu notaya alınmadığı için unutulmuştur. Abisinin erken yaşta vefat etmesi nedeniyle geçimlerini sağlamak amacıyla abisinin eşi evlenmek zorunda kalmıştır. Elkutlu sonrasında Sıdıka Hanım’la evlenmiş ama üvey kızı Adviye’nin kıskanç halleri sebebiyle evlilik kısa sürmüştür. Muhtemeldir ki bu olaylar nedeniyle eserlerinde bu yansıma görülmektedir. Bu bakımdan mıdır yoksa Osmanlı’nın sön dönemlerinin mûsikî açısından galatı meşhur bir şekilde “Romantik Dönem” bestekârı olduğundan mıdır bilinmez ama bestelerinde bu dönemin özelliklerine şarkı formundan çokça bestelerinin bulunması iki duruma da işaret edebilir. Çalışmamızda Rakım Elkutlu’nun arşivlerde şarkı formu olarak geçen besteleri form ve usûl yönünden incelemesi tasnifi yapılacaktır. Elkutlu’nun şarkı olarak geçen bazı eserleri içinde ana usûl haricinde ikinci bir geçki usulü bulunduğundan şarkı formu özelliği taşımayıp “Fantezi” formundadır. Türk mûsikîsi hakkında araştırmacıların doğru yönlendirilmesi açısından çalışma önemlidir. Çalışmada arşivlerde şarkı formu olarak geçen 93 adet bestesinin 33 tanesinin Fantezi formunda olduğu sonucuna varılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Türk müziği, Rakım Elkutlu, Şarkı, Fantezi, Usûl.

Kaynakça

• Ahmet Şahin ak. Türk Mûsikîsi Tarihi. Ankara: Akçağ Yayınları, 2002.
• Barış Doğan. “Yüzyılın İlk Yarısında İzmirde Dini Mûsikî Bestecileri”. Eurasian Journal of Music and Dance 16 (2020), 216-230.
• Bekir Sıtkı Sezgin. “Elkutlu Mehmet Râkım”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 11/55-56. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 1995.
• Ferhat Şimşek. İzmirli Mûsikîşinasların Türk Makam Müziğine Katkıları. İstanbul: Yıldız Teknik, Yüksek Lisans, 2019.
• Gülçin Yahya Kaçar. Türk Mûsikîsi Rehberi. Ankara: Akademi Yayınevi, 2012.
• Mehmet Gönül. “Mevlevîlik ve Mûsikî”. İstem 5/10 (2007), 75-89.
• Mustafa Demirci. Bestekâr Mehmet Râkım Elkutlu’nun Günümüze Ulaşan Eserlerinin Analizi. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2013.
• Mustafa Rona. 50 Yıllık Türk Mûsikîsi. İstanbul: Türkiye Yayınevi, 1960.
• Nazmi Özalp. Türk Mûsikîsi Beste Formları. Ankara, 1992.
• Nazmi Özalp. Türk Mûsikîsi Tarihi. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 2000.
• Ömer Bildik. Râkım Elkutlu’nun Eserlerinde Usûl Arûz İlişkisi. Afyon: Afyon Kocatepe, Yüksek Lisan, 2010.
• Özgen Küçükgökçe. “Rakım Elkutlu Eserlerindeki Usûl Anlayışı”. Rast Mûsikîoloji 5 (2017), 1554-1574.
• Sadettin Volkan Kopar. “Türk Din Mûsikîsi’nde Kullanılan”. İstem 18/36 (2020), 325-346.
• Sıtkı Bahadır Tutu. “Bı̇r Bestecı̇ Üç Kent: Tanburı̇ Alı̇ Efendı̇”. Ege Üniversitesi Devlet Türk Mûsikîsi Konservatuvarı Dergisi 11 (2017), 85-92.
• Ufuk Akın İnce. “Türk Müziği Usûl Eğitim-Öğretiminde Kullanılan Yazılı Kaynaklardaki Usûl Bahsine İlişkin İfadelerin Mukayesesi”. İstem 17/33 (2019), 241-265.
• Ümit Yazıcı. Mehmet Rakım Elkutlu. İzmir, 2010.