Continuation of the Tradition Mosques Built with Çantı Technique in Çorum/Bayat

Yıl 2024, , 381 - 406, 30.06.2024

Oktay Gündogdu

https://doi.org/10.31591/istem.1458936

Öz

During the survey findings in Çorum/Bayat district, structures built with the çantı technique were identified. Seeing similar examples of this architectural structure, which is widely used in the Karedeniz region, in the Bayat district, constitutes a step in determining the location and importance of other structures (mosques, tombs, schools, barracks, residences, graves/gravestones, fountains, baths, etc.) to be identified throughout Çorum. Çorum is a city where various cultures live and produce many works. Therefore, it seems possible to find examples of different building groups and materials and to follow the architectural development until today by questioning the reasons why they were preferred. Scope of work; The plan, mass composition, material-technique and decoration features of Ahacık Village Yüceardı District Mosque, Falı Village Mosque and Yenişıhlar Village Mosque, which were built in late dates, were examined in detail. Among these works, the Yüceardı District Mosque was built with two floors, with a village chamber on the lower floor and a mosque on the upper floor, while the other two buildings were designed as one storey. Among these structures, Yenişıhlar Mosque, with its location and dimensions, suggests that it was built as a Ulu Mosque. The village people call this work, which was moved from its original place, the Grand Mosque. The use of wooden material since ancient times has brought technical development and types. The saddle notch technique was used in the cracks at the corners of the studied buildings. This technique increases the strength of the structure of the building and allows it to work together. Considering the decorative features, we can say that although the interiors of the buildings are simple, they have a unique character in terms of ceiling designs. It is possible to see examples of such designs in the northern regions of Çankırı, Kastamonu, Sinop and Çorum. As a result, this study tried to evaluate the importance of structures that have not been examined before in terms of art and architectural history. These works, which represent the building architecture in the north of the Çorum region, are important in terms of the settlement history of the region. However, preserving the identified samples and transferring them to future generations should be seen as a national responsibility.

Anahtar Kelimeler

Çorum Survey, Bayat, Çantı Mosque, Wooden Mosques

Geleneğin Devamı Çorum/Bayat’ta Çantı Tekniğinde İnşa Edilmiş Camiler

Öz

Çorum il ve ilçelerinde yapılan yüzey araştırmasının Bayat ilçesine ait tespitlerinde, çantı tekniği ile inşa edilmiş yapılar belirlenmiştir. Karedeniz Bölgesinde yaygın olarak kullanılan bu mimari yapılaşmanın benzer örneklerini Bayat ilçesinde görmek, Çorum genelinde tespiti yapılacak diğer yapıların (cami, türbe, okul, kışla, konut, mezar/mezartaşı, çeşme, hamam, vs.) yeri ve öneminin belirlenmesinde basamak oluşturmaktadır. Nitekim Çorum, konumu itibariyle çeşitli kültürlerin bir arada yaşadığı ve eserler bıraktığı bir coğrafyadır. Dolayısıyla içerisinde farklı yapı grupları ve malzemelerin örneklerini bulmak ve tercih edilme nedenlerini sorgulayarak mimari gelişimi günümüze kadar takip edebilmek mümkün gözükmektedir. Çalışma kapsamında geç dönemlerde çantı tekniğiyle inşa edilen Ahacık Köyü Yüceardı Mahallesi Cami, Falı Köyü Cami ve Yenişıhlar Köyü Camisinin plan özellikleri, kütle kompozisyonları, malzeme ve teknik özellikleri, tezyini unsurları ayrıntılı olarak incelenmiş ve literatüre kazandırılmaya çalışılmıştır. Bu eserlerden Yüceardı Mahallesi Camisi alt katında köy odası olmak üzere zemin + 1 katlı yapılırken diğer iki yapı tek katlı ve tek mekânlı olarak tasarlanmıştır. Bu yapılardan özellikle Yenişıhlar Camisi bölgenin Cuma Camisi olarak kullanılmıştır. Bu bilgiyi hem yapının ölçüleri ve konumu hem de köy sakinlerinin yapıyı isimlendirmesinden anlıyoruz. Özgün yerinden taşınan bu eser sözlü tarih verileriyle birleştirildiğinde bu bilgi doğrulanmaktadır. Ahşap malzemenin coğrafyada antik dönemlerden beri kullanılması teknik olgunluğu ve türleri beraberinde getirmiştir. Çalışılan yapıların köşelerindeki çatma yerlerinde kurt boğazı tekniği kullanılmıştır. Bu teknik yapının strüktüründeki mukavemeti artırmakla birlikte bir arada çalışmasına imkân tanımaktadır. Süsleme özelliklerine bakıldığında yapıların harim bölümleri sade olmakla birlikte tavan tasarımları açısından özgün bir karakter taşıdıklarını belirtebiliriz. Çankırı, Kastamonu, Sinop ve Çorum’un kuzey bölgelerinde bu tür tasarımların örneklerini görmek mümkündür. Netice itibariyle bu çalışmada daha önce incelenmeyen yapıların sanat ve mimarlık tarihi açısından önemi değerlendirilmeye çalışılmıştır. Çorum bölgesinin kuzeyindeki yapı mimarisini temsil eden bu özellikteki eserlerin, bölgenin yerleşim tarihinin analiz edilebilmesi açısından önemi büyüktür. Bununla birlikte tespit edilen örneklerin korunabilmesi ve gelecek nesillere aktarılabilmesi milli sorumluluk olarak görülmüş buna ilişkin ilk girişimler başlatılarak tescil önerileri sunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Çorum Yüzey Araştırması, Bayat, Çantı Cami, Ahşap Cami, Ahşap Süsleme

Etik Beyan

Yok

Destekleyen Kurum

Hitit Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Koordinasyon Birimi’nin ILH1901.23.001 nolu proje desteği

Teşekkür

Hitit Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Koordinasyon Birimi’nin ILH1901.23.001 nolu proje desteklerinden dolayı teşekkür ederim.

Kaynakça

• Arseven, Celal Esad. ‘‘Çantı’’, Sanat Ansiklopedisi. 1 Cilt. İstanbul: Maarif Basımevi, 1983.
• Ayverdi, Ekrem Hakkı. İstanbul Mi’mârî Çağının Menşe’i Osmanlı Mi’marîsinin İlk Devri 630-805 (1230-1402. İstanbul: İstanbul Fetih Cemiyeti, 1966.
• Bayhan, Ahmet Ali - Yılmaz, Ahmet Yavuz. ‘‘Samsun/Çarşamba’da Çantı Tekniğinde İnşa Edilmiş İki Cami’’ Anadolu Arkeolojisiyle Harmanlanmış Bir Ömür Mehmet Karaosmanoğlu’na Armağan. Ankara: Bilgin Kültür Sanat Yayınları, (2021), 135-158.
• Bayhan, Ahmet Ali. “Ordu Yöresinde 2017’de Belirlenen Ahşap Çantı Cami Örnekleri”. Akdeniz Sanat Dergisi, 13 (2019), 17-35.
• Bayhan, Ahmet Ali. “Ordu/Perşembe’den İki Ahşap Çantı Cami Örneği”, Türkiye Bilimler Akademisi Kültür Envanteri Dergisi, 12, (2014), 101,102.
• Bayhan, Ahmet Ali. “Ordu’dan Bazı Tarihi Ahşap (Çantı) Camiler”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 2/7, (2009), 56-84.
• Bayhan, Ahmet Ali. Geçmişten Günümüze Ordu’nun Geleneksel Ahşap Camileri. Ordu: Ordu Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları.
• Can, Yılmaz. ‘‘Kastamonu ve Sinop Yöresinde Bulunan Ahşap Camiler’’. OMÜ İlahiyat Fakültesi Dergisi, 14/14-15 (Haziran 2003), 117-134.
• Can, Yılmaz. Samsun Yöresinde Bulunan Ahşap Camiler. İstanbul: Etüt Yayınları, 2004.
• Dolu, Yusuf Burak. ‘‘Kocaeli ve Çevresinde Çandı (Ahşap Yığma) Teknikle Yapılmış Camiler’’. Uluslararası Gazi Akça Koca ve Kocaeli Tarihi Sempozyumu Bildirileri. Kocaeli: Kocaeli Büyükşehir Belediyesi Kültür ve Sosyal İşler Dairesi Başkanlığı Yayınları, 3/2015.
• Furtuna, Çiğdem – Ulusoy, Binan Demet. ‘‘Samsun-Çarşamba’ da Çantı Tekniğinde İnşa Edilmiş Ahşap Camilerin Korunmalarına Yönelik Belgeleme ve Değerlendirme Yaklaşımı’’. TÜBA-KED, 23 (2021), 11-36.
• Hasol, Doğan. Ansiklopedik Mimarlık Sözlüğü. İstanbul: YEM Yayınları, 2012.
• Karpuz, Haşim. “Doğu Karadeniz Bölgesinde Bazı Ahşap Camiler”, Sanat Tarihi Araştırmaları Dergisi, 2/4, (1989), 37-45.
• Nefes Eyüp - Gün, Recep. ‘‘Çorum/İskilip’te Çantı Tekniğinde İnşa Edilmiş İki Cami:Sanayi Marangozlar Ve Tavukçuhoca Camileri’’, Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 15/30, (2016), 299-309.
• Nefes, Eyüp. ‘‘Samsun/Çarşamba’da Çantı Tekniğinde İnşa Edilmiş İki Ahşap Cami; Ustacalı Köyü Cami ve Kocakavak Köyü Cami’’. Vakıflar Dergisi, 38 (2012), 155-163.
• Nefes, Eyüp. “Sinop’ta Çantı Tekniğinde İnşa Edilen Camiler’’, Uluslararası Geçmişten Günümüze Sinop’ta Türk- İslam Kültürü Sempozyumu Bildiriler Kitabı I (5-7 Ekim 2018), (2018), 495-512.
• Nefes, Eyüp. Samsun Yöresindeki Son Dönem Ahşap Camiler. Samsun: Etüt Yayınları, 2009.
• Seyfi, Serpil. ‘‘Ordu/Akkuş’ta Çantı Tekniğinde Yapılmış Cami Örnekleri’’, EKEV Akademi Dergisi, 71, (2021), 327- 346.
• Sözen, Metin - Tanyeli, Uğur. Sanat Kavram ve Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Remzi Kitapevi, 1992.
• Şahin, Kemalettin. Çorum Ovası ve Yakın Çevresinin İklim Koşulları ile Tarımsal Faaliyetler Arasındaki İlişkiler. Ankara: Gündüz Eğitim ve Yayıncılık, 2004.
• Şahin, Kürşat Kemal. ‘‘Çorum Bayat İlçesinin Osmanlı ve Cumhuriyet Dönemindeki İdari Durumu’’. Uluslararası Kültürel ve Sosyal Araştırmalar Dergisi (UKSAD) 2/2 (Aralık 2016), 365-376.
• Şener Boy, Emel. “Aynı Çatı Altında Buluşmak: Niksar-Gültepe Köyü Camisi, Köy Odası ve Tahıl Ambarları” Tokat Gaziosmanpaşa Üniversitesi Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, Özel Sayı, (2020), 198-208.
• Taşkan, Demet. Artvin İli Borçka ve Hopa İlçelerinde Ahşap Camiler. Yüksek Lisans Tezi, Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2011.
• Yaman, Barbaros - Ekmen, Hamza. “Waterlogged wood remains found in a Late Bronze Age settlement (İnönü Cave) on the Western Black Sea coast of Türkiye”. Journal of Archaeological Science: Reports, 52 (2023), 3-5.
• Yavuz, M. Çaykara ve Dernekpazarı’nda Geleneksel Köy Camileri. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2009.
• http://www.corumozelidare.gov.tr/ilce-ozel-idareler2 Erişim: 15.02.2024)
• https://kulturenvanteri.com/tr/harita/ Erişim: 20.02.2024)
• Sözel Tarih
• 1. Kaynak Kişi: İshak Kendirci (1958), Falı Köyü.
• 2. Kaynak Kişi: Şaban Düz (1945), Ahacık Köyü Yüceardı Mahallesi.