Life and Political Struggle of Al-Fadl b. Al-Rabīʿ Wich Is One of The Wazīrs of Early ʿAbbāsid Period

Yıl 2019, , 21 - 37, 30.06.2019

Mesut Can

https://doi.org/10.31591/istem.514375

Öz

One of the discussion topics of
early ʿAbbāsid history is the role of mawālī (clients) in the political events
of the period. Particularly Sāsānian-Persian influence on the military,
political and cultural areas has been effective in beginning of this scientific
debates. Thus, many events of the period were evaluated with a similar
perspective and some people whose names were involved in these events were
subjected to a number of accusations by both classical historians and
contemporary researchers. One of them is al-Amīn’s ḥājib and wazīr Fazl b.
Rabî’, who had taken an active role in the struggle between al-Amīn and al-Maʾmūn,
the first power struggle within the ʿAbbāsid family.
In this study, the life of al-Faḍl b. al-Rabīʿ as one of the leading statesmen
of the ʿAbbāsids, and his role in the events and
the politics of the period are tried to be put forward and the claims about him
are tried to be answered.

Anahtar Kelimeler

ʿAbbāsids, al-Amīn, Mawālī, Wazīr, , al-Faḍl b. al-Rabīʿ

Erken Abbâsî Dönemi Vezirlerinden Fazl b. Rebîʿin Hayatı ve Siyasi Mücadelesi

Öz

İlk dönem Abbâsî tarihine dair
tartışma konularından birisi, dönemin siyasî hadiselerinde mevâlînin rolüdür. Özellikle
Sâsânî-Fars tesirinin askerî, siyasî ve kültürel alanlarda damgasını vurması,
bu tartışmaların başlamasında etkili olmuştur. Böylece, dönemin birçok hadisesi
benzer bir bakış açısıyla değerlendirilmiş, bu hadiselere ismi karışan bazı
şahsiyetler hem klasik tarihçiler hem de günümüz araştırmacıları tarafından
birtakım ithamlara maruz kalmışlardır. Bu şahsiyetlerden biri de, Abbâsî ailesi
içerisinde ilk iktidar kavgası olan Emîn ile Me’mûn arasındaki mücadelede aktif
rol alan Emîn’in hacibi ve veziri Fazl b. Rebîʿdir. Çalışma kapsamında, Abbâsîlerin
önde gelen devlet adamlarından olan Fazl b. Rebîʿin hayatı, döneminde meydana
gelen belli başlı olaylardaki rolü ve izlenen siyasete etkisi ortaya konmaya ve
hakkındaki iddialar cevaplanmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Abbâsîler, Emîn, Mevâlî, Vezir, Fazl b. Rebîʿ

Kaynakça

• Ağırakça, Ahmet, “Rebî‘ b. Yûnus”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, TDV Yayınları, İstanbul 2007, XXXIV, 497-98.
• Bozkurt, Nahide, Mutezile’nin Altın Çağı, Ankara Okulu Yayınları, Ankara 2016.
• Buhârî, Ebû Abdullâh Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhîm el-Cu‘fî, et-Târîhu’l-Kebîr, Dâiratü’l-Me’ârifi’l-Osmâniyye, Haydarâbâd 1360.
• Cahşiyârî, Ebû Abdullah Muhammed b. Abdûs, Kitâbü’l-Vüzerâu ve’l-Küttâb, Matbaʿatü Mustafa Elbânî el-Halebî ve Evlâdühû, Kahire 1938.
• Chejne, Anwar G., “Al-Fadl b. al-Rabī’- a politician of the early ʿAbbāsid period”, Islamic Culture, c. 36, sy. 143 (1962), ss. 167-81.
• Dîneverî, Ebû Hanîfe Ahmed b. Dâvûd, el-Ahbâru’t-Tıvâl, Bağdâd 1960.
• Dûrî, Abdülaziz, el-Asru’l-Abbâsîyyu’l-Evvel (Dirâsetün fî Târîhi’s-Siyâsî ve’l-İdârî ve’l-Mâlî), Dâru’t-Talî’a, Beyrut 1997.
• Enbârî, Ebü’l-Berekât Kemâlüddîn, Nüzhetü’l-Elbâ’ fî Tabakâti’l-Etıbbâ’, Mektebetü’l-Menâr, Ürdün 1985.
• Güneş, Hasan Hüseyin, Helife Me’mun ve Dönemi (803‐833), Kırıkkale Ün. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kırıkkale 2010.
• Halîfe b. Hayyât, Târîhu Halîfe b. Hayyât, Riyad 1985.
• Hatîb el-Bağdâdî, Ebû Bekr Ahmed b. Alî b. Sâbit, Târîhu Bağdâd, Beyrut, 2002.
• Hudarî Bek, Muhammed, Muhâdarâtü Târîhi’l-Ümemi’l-İslâmiyye (ed-Devletü’l-Abbâsîyye), Dâru’l-Kalem, Mısır 1986.
• İbn Asâkir, Ebü’l-Kâsım Ali b. el-Hasan, Târîhu Dımeşk, Dârü’l-Fikr, Beyrut 1995.
• İbn Ebû Hâtim, Ebû Muhammed Abdurrahman b. Muhammed b. İdrîs er-Râzî, el-Cerh ve’t-Ta’dîl, Beyrut 1952.
• İbn Fazlullah el-Ömerî, Şihâbüddîn Ahmed b. Yahyâ, Mesâlikü’l-Ebsâr fî Memâlikü’l-Emsâr, Abudabi 2002.
• İbn Habîb, Ebû Ca’fer, Kitabü’l-Muhabber, Dârü`l-Âfâki’l-Cedide, Beyrut ts.
• İbn Hacer el-Askalânî, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed, Lisânü’l-Mîzân, 2. bs., Beyrut 1971.
• İbn Haldun, Abdurrahman, Târîhu İbn Haldûn/Kitâbü’l-İber ve Divânü’l-Mübtedei ve’l-Haber fî Eyyâmi’l-Arab ve’l-Acem ve’l-Berber ve Men Âsârahüm min Zevi’s-Sultâni’l-Ekber, Beyrut 1988.
• İbn Hallikan, Ebü’l-Abbâs Şemseddin Ahmed b. Muhammed, Vefeyâtü’l-A’yân ve Enbâu Ebnâi’z-Zamân, Dâru Sâdır, Beyrut 1978.
• İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed b. Hibbân b. Ahmed b. Hibbân b. Mu’âz et-Temîmî, es-Sikât, Haydarabad 1973.
• İbn Kesîr, ‘İmâdüddin Ebü’l-Fidâ, el-Bidâye ve’n-Nihâye, Beyrut ts.
• İbn Miskeveyh, Ebû Ali Ahmed b. Muhammed, Tecâribü’l-Ümem ve Te’âkibü’l-Himem, Tahran 2000.
• İbn Mu’în, Ebû Zekeriyya Yahya, Târîhu İbn Mu’în (Rivayetü’d-Devrî), Merkezü’l-Bahsi’l-İlmî ve İhyâi’t-Türâsi’l-İslâmî, Mekke 1979.
• İbn Sa’d, Ebû Abdillah Muhammed b. Sa’d, et-Tabakâtü’l-Kübrâ, Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 1990.
• İbn Tayfûr, Ebü’l-Fazl Ahmed b. Ebî Tâhir, Kitâbü Bağdâd, Mektebetü’l-Hâncî, Kahire 2002.
• İbn Tiktaka, Ali b. Tabâtabâ, el-Fahrî fi’l-Âdâbi’s-Sultâniyye ve’d-Düveli’l-İslâmiyye, Dâru Sâdır, Beyrut 1966.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Abdurrahmân b. ‘Ali b. Muhammed, el-Muntazam fî Tarihi’l-Mülûk ve’l-Ümem, Beyrut 1992.
• İbnü’l-Esîr, İzzüddîn Ebi’l-Hasan Ali b. Ebi’l-Kerem, el-Kâmil fi’t-Târîh, Beyrut 1965.
• İbnü’l-Fakîh, Ebû Abdillah Ahmed b. Muhammed b. İshâk el-Hemedânî, el-Büldân, Âlemü’l-Kütüb, Beyrut 1416.
• İbnü’l-‘İmâd, Abdülhay el-Hanbelî, Şezerâtü’z-Zeheb fî Ahbâri Men Zeheb, Dımeşk-Beyrut 1986.
• Köse, Saffet, “Lakît”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Ankara: TDV Yayınları, 2003, XXVII, 68-69.
• Makdisî, Mutahhar b. Tâhir, el-Bed’ü ve’t-Târîh, Mektebetü’s-Sekâfe ed-Dîniyye, Kahire ts.
• Mantran, Robert, İslâmın Yayılış Tarihi (VII-XI. Yüzyıllar), çev. İsmet Kayaoğlu, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, Ankara 1981.
• Merzübânî, Ebû Ubeydullah Muhammed b. İmran, Muʿcemu’ş-Şuʿarâ, Beyrut 1982.
• Mes’ûdî, Ebü’l-Hasen Ali b. el-Hüseyn b. Ali, Mürûcü’z-Zeheb Ve Meʿâdînü’l-Cevher, Dâr el-Hicra, Kum 1409.
• Özaydın, Abdülkerim, “Fazl b. Rebî’”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, TDV Yayınları, İstanbul 1995, XII, 274-75.
• Samadi, S.B., “The Struggle Between The Two Brothers al-Amin and al-Mamun”, Islamic Culture (1958), c. 32, ss. 99-120.
• Semʿânî, Abdülkerim b. Muhammed, el-Ensâb, Meclisü Dâirati’l-Meʿârifi’l-Osmâniyye, Haydarabad 1962.
• Sıbt İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Muzaffer Şemsüddin Yusuf Kızoğlu, Mir’âtü’z-Zâmân fî Târîhi’l-A’yân, Dâru’r-Risâle el-Âlemiyye, Dımeşk 2013.
• Süyûtî, Celâlüddin Abdurrahman b. Ebî Bekr, Târîhu’l-Hulefâ’, Mısır 1952.
• Taberî, Ebû Ca’fer Muhammed b. Cerîr, Târîhu’t-Taberî (Târîhu’l-Rusül ve’l-Mülûk), 2. bs., Dârü’l-Meârif, Mısır ts.
• Yâkût el-Hamevî, Ebû Abdillâh Şihâbüddîn Yâkūt b. Abdillâh, Muʿcemü’l-Büldân, 2. bs., Dâru Sâdır, Beyrut 1995.
• Yâkût el-Hamevî, Ebû Abdillah Şihabüddin Yâkût b. Abdillah, Muʿcemü’l-Üdebâ, Beyrut 1993.
• Yaʿkûbî, Ahmed b. Ebû Yaʿkûb b. Cafer b. Vehb İbnu Vâdıh, el-Büldân, Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 1422.
• Yıldız, Hakkı Dursun, “Bermekîler”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, TDV Yayınları, İstanbul 1992, V, 517-20.
• Zehebî, Şemsüddin Ebû Abdullah Muhammed b. Ahmed b. Osman, Siyeru Aʿlâmi’n-Nübelâ, 3. bs., Müessesetü’r-Risâle, Beyrut 1405.
• Zehebî, Târîhu’l-İslâm ve Vefeyâtü’l-Meşâhiri ve’l-A’lâm, 2. bs., Dârü’l-Kitâbi’l-Arabî, Beyrut 1993.
• Ziriklî, Ebû Gays Hayreddin b. Mahmud, el-Aʿlâm, 15. bs., Dâru’l-İlm Li’l-Melâyîn, Beyrut 2002.