An Interior Design Style in the Bayezıd II Period: Leaf Protrusions

Yıl 2021, , 125 - 140, 30.06.2021

Muammer Semih İrteş Ali Fuat Baysal

https://doi.org/10.31591/istem.959181

Öz

It is noteworthy that Ottoman artists used different designs in 15th century decorative art. Along with different artistic interpretations and innovations, these differences continuedthroughout the 15th century itself in those details introduced by Nakkaş Ali bin İlyas Ali, the designer of the Yeşil Külliye (Green Complex). The style in question continued to be effective throughout the 15th century and even in the first quarter of the 16th century. On examination of the interior designs in the 15th century buildings in Edirne and the tombs of Muradiye complex in Bursa, the presence of a common style among these designs is striking. These similar styles,which exist primarily in Cem Sultan, Şehzade Mahmud, Mükrime Hatun, Şifa Hatun, Gülrûh Hatun tombs can also be seen in the decorations of Konya Mevlana Mauseleum (Kubbe-i Hadrâ), which is understood from its inscription as having been restored during the Bayezid II period. Many motifs that are not found in the Seljuk decorations were pleasinglyused in the designs of this period. One of them is the motif, which is frequently encountered in the structures of that period, and which we define as‘leaf protrusion’ in this study. These rare examples have survived until today, while many other interior designs, which have proven less fortunate in this regard, are present in the abovementioned tombs. These decoration styles, which are used in different areas within general design works, have not been specifically named in our sources and which have been left unrecorded; therefore, these need to be defined and incorporated into the terminology of Turkish decorative art. However, the main purpose of this paper is to introduce these artistic images to the community of art rather than naming them.

Anahtar Kelimeler

Interior design, Leaf protrusion, Muradiye Tombs, Bursa style, Decoration

II. Bayezid Dönemi Kalemişlerinde Bir Üslûp: Yaprak Çıkıntıları

Öz

Osmanlıların XV. yy. tezyinatında farklı tasarımların kullanıldığı dikkat çekmektedir. Bu farklılıklar Yeşil Külliyesinin tasarımcısı olan Nakkaş Ali bin İlyas Ali’nin ortaya koyduğu ve XV. yüzyıl boyunca farklı yorumlar ve detaylardaki yenilikler ile devam etmiştir. Sözü edilen üslûp yüzyıl boyunca hatta XVI. yy. ilk çeyreğinde dahi etkisini sürdürmüştür. XV. yüzyıl Edirne yapılarındaki ve Bursa Muradiye Türbelerindeki kalemişlerini incelediğimizde hepsinde bir üslûp birliğinin varlığı dikkat çekmektedir. Öncelikle Cem Sultan Türbesi olmak üzere, Şehzade Mahmud, Mükrime Hatun, Şifa Hatun, Gülrûh Hatun türbelerinde var olan bu biçimlerin benzerleri, II. Bayezid döneminde yenilendiği kitabesinden anlaşılan Konya Mevlana Türbesi (Kubbe-i Hadrâ)’nin nakışlarında da görülmektedir. Selçuklu tezyinatında benzerleri bulunmayan birçok motif bu dönem tasarımlarında zevkle kullanılmıştır. Kullanılan bu motiflerden bir tanesi de dönem yapılarında sıklıkla karşılaştığımız ve makalemizde yaprak çıkıntısı diye tanımladığımız motiftir. Günümüze ulaşamayan pek çok kalemişlerinin içerisinde günümüze kadar gelme şansını elde eden bu nadir örnekler sözü edilen türbeler içerisinde yer almaktadır. Genel tasarım içerisinde farklı alanlarda kullanılan bu tezyini biçimlerin kaynaklarımızda belirli bir isimle tesmiye edilmemesi ve kayıt dışı kalması sonucunda bunların tanımlanması ve terminolojimize kazandırılması gerekmektedir. Ancak makalemizin oluşturulmasındaki esas gaye, bu şekillerin isimlendirilmesinden ziyade öncelikle sanat camiasına tanıtılmasıdır.

Anahtar Kelimeler

Kalemişi, Yaprak Çıkıntısı, Muradiye Türbeleri, Bursa Üslubu, Tezyinat.

Kaynakça

• Arseven, Celal Esad. Türk Sanatı ve Tarihi, Menşeinden Bugüne Kadar. 4 Cilt. İstanbul: Millî Eğitim Basımevi, 1946.
• Ayverdi, Ekrem Hakkı. Osmanlı Mi‘mârîsinde Fâtih Devri. İstanbul: Baha Matbaası, 1989.
• Bağcı, Serpil. “Erken Osmanlı Kalem İşleri Üzerine Bazı Gözlemler”. In Memoriam İ. Metin Akyurt ve B. Devam Anı Kitabı. ed. Armağan Erkanal. 33-40. İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları, 1995.
• Baysal, Ali Fuat - Sayın, Ayşe Zehra. “Restorasyon Sonrası Kubbe-i Hadrâ Kalemişleri Üzerine Bir Değerlendirme”. Dergipark. Erişim 27 Mayıs 2021. https://dergipark.org.tr/tr/pub/istem/issue/46622/550810
• Baysal, Ali Fuat. Kubbe-i Hadrâ Kalemişi Tezyinatı ve Onarımı. Konya: Palet Yayınları, 2020.
• Ersoy, Bozkurt. “Bursa Muradiye Türbeleri”. Kültür ve Sanat Dergisi 7 (1990), 27-34.
• Eyice, Semavi. “Cem Sultan Türbesi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 7/286-287. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
• İrteş, Semih. “Şehzade Mustafa ve Cem Sultan Türbesi Kalemişleri”, Cem Sultan ve Dönemi. ed. Bilal Kemikli, Olcay Kocatürk, Mart 2018, 123.
• Kuban, Doğan. Osmanlı Mimarisi. İstanbul: Yem Yayınları, 2. Basım, 2016.
• Tanındı, Zeren. “Sultan II. Bayezid’in Kitap Hazinesinin Sanatlı Kitapları”. Sultan II. Bayezid Dönemi ve Bursa. ed. Nilüfer Alkan Günay. 41-59. Bursa: Osmangazi Belediyesi, 2017.
• Turan, Şerafettin. “Bayezid II”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 5/234-238, İstanbul: TDV Yayınları, 1992.
• Ünver, A. Süheyl. Selçuklularda ve Osmanlılarda Resim, Tezhip ve Minyatür. İstanbul: Akşam Matbaası, 1934.
• Ünver, A. Süheyl - Pakalın, Mehmet Zeki. Bursa'da Fatih'in oğulları Mustafa ve Sultan Cem ve Türbeleri. Bursa: Halkevi Yayınları, 1945.