Coğrafyanın Siyer Telifine Etkisi: Kelâî (ö. 634/1237) ve el-İktifâ’ Adlı Eseri Üzerine Bir İnceleme

Yıl 2020, Sayı: 36, 489 - 498, 31.12.2020

Yakup Akyürek

https://doi.org/10.31591/istem.849559

Bu makale için 31 Aralık 2020 tarihinde bir düzeltme yayımlandı. https://dergipark.org.tr/tr/pub/istem/issue/57501/1135352

Öz

Siyer yazıcılığındaki geleneği, siyer müelliflerinin yaşadıkları coğrafyayı göz önünde bulundurarak ortaya siyer yazımı için büyük önem arz eder. Bu açıdan bu çalışmada Endülüslü hadis âlimi Ebü’r-Rebî‘ Süleyman el-Kelâî’nin (ö. 634/1237) yazdığı el-İktifâ’ fî (bimâ tedammenehû min) meğâzî Resûlillâh ve’s-selâseti’l-hulefâ adlı eserinden yola çıkarak coğrafyanın siyer telifine etkisine değinilmeye çalışılmıştır. Endülüs’ün içerisinde bulunduğu siyasi, ilmi ve edebî ortamın izdüşümleri takip edilerek eserdeki yansımaları tespit edilmiştir. Bu bakımdan bu çalışmada öncelikli olarak bir müellifin yaşadığı coğrafyanın şahsiyetine ve akabinde eserine etkisine temas edilecek; ardından siyer yazıcılığı açısından geç dönemde yazılmış olan bu eserin siyer yazıcılığındaki konumu ve önemi üzerinde durulmuştur. Kelâî, siyasi ortamın yanında aynı zamanda ilmi ve edebî olarak da yaşadığı coğrafyadan etkilenmiştir. Yaşadığı dönemde edebiyatın ileri bir noktada olduğu ifade edilir. Kelâî, eserinde birçok edebî sanata başvurmuş, şiire büyük önem atfetmiş ve kendi yaşadığı dönemde yazılan 121 beyitlik bir kasideyi de aktarmıştır. Bu bakımdan aktardığı bu kasideyle geç dönemde yazılmış manzum bir şiiri siyer malzemesine dâhil etmiştir.

Anahtar Kelimeler

Kelâî, Endülüs, Siyer, Coğrafyanın etkisi, el-İktifâ’

The Effect of Geography on Sīra Writing: an Examination on al-Kalāʿī and His Work al-Iktifā’

Bu makale için 31 Aralık 2020 tarihinde bir düzeltme yayımlandı. https://dergipark.org.tr/tr/pub/istem/issue/57501/1135352

Öz

It has become important to reveal the tradition of sīra writing by taking into consideration the geography of the sīra authors. In this respect, in this essay, the effect of the geography on sīra writing will be examined based on the work named al-Iktifā’fī maghāzī Resul Allāh ve's selāseti'l hulefā written by al-Kalāʿī. The projections of the political, scientific and literary environment in which the andalusian is located will be followed and its reflections in the work will be determined. In this regard, in this study, firstly, the effect of the geography where an author lives, will be mentioned. Then, the position and importance of this work, which was written in the late period in terms of sīra writing, will be emphasized. In addition to the political environment, Kelâî was also influenced by the geography he lived in, scientifically and literally. It is stated that literature was at an advanced point during his lifetime. Kelâî applied many literary arts in his work, attached great importance to poetry, and also quoted an ode of 121 couplets written in his own time. In this respect, he included a verse poem written in the late period with this ode to his siyer material.

Anahtar Kelimeler

al-Kalāʿī, Andalus, sīra, geography effect, al-Iktifā’

Kaynakça

• Abbûdî, Ammâr Muhammed Hüseyin Nassâr, Tetavvüru kitâbeti’s-sîreti’n-nebeviyye, Bağdat: Dârü’ş-Şuûni’s-Sekâfiyyeti’l-Âmme, 2005.
• Akyürek, Yakup, VII./XIII. Yüzyılda Siyer Yazıcılığı, Kahramanmaraş: SAMER yayınları, 2020. Âmirî, Yahyâ b. Ebî Bekr, Behcetü’l-mehâfil ve buğyetü’l-emâsil fî telhîsi’s-siyer ve’l-muʿcizât ve’ş-şemâʾil, thk. Ebû Hamza Enver b. Ebî Bekr ed-Dağistânî, Cidde: Darü’l-Minhac, 1430/2009.
• ed-Diyârbekrî, Huseyn b. Muhammed b. el-Hasan (ö. 990/1582). Târîhu'l-Hamîs fî Ahvâli Enfesi'n-Nefîs. Beyrut: Dâru Sâdır.
• Durmuş, İsmail, “İstitrat”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi 23/401-402. Ankara: TDV Yayınları, 2001.
• İbnu'l-Ebbâr, Muhammed b. ʿAbdullâh b. Ebî Bekr el-Kâdî el-Belensî (ö. 658/1260), Tuhfetu'l-kâdim, Beyrût: Dâru'l-Ğarbi'l-İslâmî, 1406/1986.
• İbn Hubeyş, Ebü'l-Kâsım Abdurrahman b. Muhammed b. Abdullah İbn Hubeyş (ö. 584/1188), Kitâbü’l-Ğazavât, thk. thk. Süheyl Zekkar, Beyrut: Dârü't-Talia, 1983.
• İbnü'l-Mevvâk, Ebû Abdullâh Muhammed b. Ebî Bekr b. Halef b. Ferec b. Sâf el-Merâkişî el-Mâlikî (ö. 642/1245), Buğyetu'l-Nukkâdi'n-Nakale fî mâ Ehalle bihi Kitâbu'l- Beyân, nşr. Muhammed Hirşâfî, Riyâd: Mektebetu Edvai’s-Selef, 1425/2004.
• Kahyaoğlu, Yasin - Fatma Zehra Mısır, “Genel Hatlarıyla Endülüs Arap Edebiyatı”, Kafkas Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 6/12 (2019): 67-86.
• Kandemir, M. Yaşar, “Kelâî”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi 25/193. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
• Kelâî, Ebü’r-Rebî‘ Süleyman el-Himyerî el-Belensî el-Endelüsî (ö. 634/1237). el-İktifâ’ fî (bimâ tedammenehû min) meğâzî Resûlillâh ve’s-selâseti’l-hulefâ. thk. Mustafa Abdülvahid. Kahire: Mektebetü'l-Hanci, 1968.
• Kurt, Ali Vasfi, Endülüs’de Hadis ve İbn Arabî, İstanbul: İnsan Yayınları, 1998.
• Makkarî, Ebü’l-Abbâs Şehabeddin, Nefhu’t-tîb min gusni’l-Endelüsi’r-ratîb ve zikru vezîrihâ Lisâni’d-dîn İbni’l-Hatîb, thk. İhsan Abbâs, Beyrut: Dâru Sâdır, 1968.
• Nubâhî, Ebû'l-Hasan Alî b. Abdullâh b. Muhammed b. Muhammed b. el-Hasan el-Cuzâmî en-Nubâhî el-Mâlikî el-Endelusî (ö. 792/1390), el-Merkabetu’l-‘Ulyâ fîmen Yestehikku’l-Kadâ’ ve'l-Feteyâ = Târîhu Kudâti’l-Endelus, Beyrût: Dâru'l-Âfâki'l-Cedîde, 1403/1983.
• Otman, Esra, Kelâ'î ve "el-İktifâ' fî Megâzî Resûlillâh ve's-Selâseti'l-Hulefâ" isimli eseri, Yüksek Lisans Tezi, Uludağ Üniversitesi Enstitüsü, 2020.
• Öz, Şaban, İlk siyer kaynakları ve müellifleri, İstanbul: İslam Tarih, Sanat ve Kültürünü Araştırma Vakfı [İSAR], 2008.
• Özdemir, Mehmet, Endülüs Müslümanları: Siyasi Tarih, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2016.
• Özdemir, Mehmet, Endülüs Müslümanları: Kültür Ve Medeniyet, 4. Baskı, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2017.
• Özdemir, Mehmet, “Yûsuf b. Abdilmü’min”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi 44/5-7. Ankara: TDV Yayınları, 2013.
• Sâmî Es-Sakkâr, “İbn Hubeyş”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi 20/77. Ankara: TDV Yayınları, 1999.
• es-Semhûdî, Ebû'l-Hasen ʿAlî b. ʿAbdullâh (ö. 911/1505). Vefâu'l-Vefâ bi Ahbâri Dâri'l-Mustafâ. nşr. Hâlid ʿAbdulğanî Mahfûz. Beyrut: Dâru'l-Kutubu'l-ʿİlmiyye, 1419H.
• eş-Şâmî, Muhammed b. Yûsuf es-Sâlihî eş-Şâmî (ö. 942/1535). Subulu'l-Hudâ ve'r-Reşâd fî Sîreti Hayri'l-ʿİbâd. nşr. ʿÂdil Ahmed, ʿAlî Muhammed Muʿavvid. Beyrût: Dâru'l-Kutubi'l-ʿİlmiyye, 1414/1993.
• Şemsuddîn es-Sehâvî, Ebû’l-Hayr Muhammed b. ʿAbdurrahmân b. Muhammed (ö. 902/1497). et-Tuhfetu'l-Latîfe fî Târîhi'l-Medîneti'ş-Şerîfe. Beyrût: el-Kutubu'l-ʿİlmiyye, 1414/1993.