Hattat Ahmed Rıf‘at Efendi'nin Tahir Baba Tekke ve Mescit Kitabesine Ait Yazı Kalıpları

Yıl 2022, Sayı: 39, 157 - 176, 30.06.2022

Yunus Emre Çelik

https://doi.org/10.31591/istem.1135401

Öz

Sosyal ve siyasi sahada çalkantılı fakat sanat hayatında bir o kadar müspet gelişmeleri barındıran 19. yüzyıl, Osmanlı’da hayatın her alanında ıslahatlar çağı olarak görünür. Hat sanatı açısından önemli sanatkârlar bu devirde yetişmiş ve sonraki çağlara etki eden tekâmül hareketleri gerçekleşmiştir. Bununla birlikte Yeniçeri Ocağı’nın kaldırılması ve buna bağlı olarak Bektaşîliğin lağvedilmesi gibi keskin olaylar da yine bu devirde meydana gelmiştir. Takribi 18. yüzyılın sonlarında İstanbul Üsküdar’da kurulduktan sonra 1826 olaylarında yıkılan ve 1860’larda tekrar açılan, 1925’ten sonra ise tarih sahnesinden tamamen silinen Tahir Baba Tekkesi bu dönemlere şahitlik eden yapılardandır. Bugün tekkeye ait yalnız küçük bir hazire geriye kalmıştır. Devrin bir sanatkarı olan Ahmed Rıf’at Efendi tarafından yazılmış kitabe kalıpları, tekkenin varlığına ve serüvenine dair bir vesika hüviyetindedir. Bina ve kitabe bugün mevcut olmasa da metni günümüze ulaşmıştır. Konya Bölge Yazma Eserler Kütüphanesi BY8363’te yer alan kitabe kalıpları, hattat ve sanat kudreti hakkında olduğu kadar yazıldığı devre ve esere ait bilgileri bugüne taşımaktadır. Çalışmada Rıf’at Efendi’nin Tahir Baba Tekke ve Mescidi’ne ait kitabe metni, hat sanatı ve içerik bazında incelenmiştir. Kitabe metni yazı sanatı çerçevesinde hattatının kabiliyetini gösterirken muhtevasındaki tarih ve isimler ile tekkeye dair bilgileri teyit ederek günümüze ulaştırmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Ahmed Rıf’at Efendi, Hat Sanatı, Tahir Baba Tekkesi, Yazı Kalıbı, Bektaşilik

Calligrapher Ahmed Rıf'at Efendi's Script Moulds of the Tahir Baba Dervish Lodge and Masjid Inscription

Öz

The 19th century, which was turbulent in the social and political fields, but experienced such positive developments in the art life, appears as the age of reforms in all aspects of life in the Ottoman Empire. Important artists in terms of Islamic calligraphy were educated in this period and the evolutionary movements that affected the next ages were realized. However, sharp events such as the abolition of the Janissary Corps and the abolition of Bektashism as a result also occurred in this period. Tahir Baba Dervish Lodge, which was demolished in the events of 1826 after being founded at the end of the 18th century and reopened in the 1860s and was completely erased from the scene of history after 1925, is one of the structures that witnessed these periods. Today, only a small burial ground of the lodge remains. The inscription moulds written by Ahmed Rıf'at Efendi, a calligrapher of the period, are like a document about the existence and adventure of the dervish lodge. Although the building and inscription do not exist today, its text has survived. The inscription moulds in Konya Regional Manuscripts Library BY8363 carry the information about the period and the work in which it was written, as well as about the calligrapher and artistic power. In the study, the inscription text of Rıf'at Efendi's Tahir Baba Dervish Lodge and Masjid was examined in terms of calligraphy and content. While the text of the inscription shows the talent of the calligrapher within the framework of the art of writing, it confirms the dates, names and the information about the dervish lodge and carries it to the present day.

Anahtar Kelimeler

Ahmed Rıf’at Efendi, Islamic Calligraphy, Tahir Baba Dervish Convent, Script Mold, Bektashism.

Kaynakça

• Ahmed Rıfkı. Bektaşî Sırrı I-II, nşr. Mahmut Yücer, İstanbul: Kesit Yayınları, 2013.
• Alparslan, Ali. “Kitabe”. TDV İslam Ansiklopedisi. 26/76-81. İstanbul: TDV Yayınları, 2002.
• Alparslan, Ali. Osmanlı Hat Sanatı. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2016.
• Altuntaş, İbrahim. Yeniçeri Ocağı’nın Kaldırılmasından Sonra Bektaşi Tekkeleri ve Osmanlı Yönetimi. Eskişehir: Osmangazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2005.
• Beydilli, Kemal. “Mahmud II”. TDV İslam Ansiklopedisi. 27/352-357. İstanbul: TDV Yayınları, 2003.
• Beydilli, Kemal. “Yeniçeri”, TDV İslam Ansiklopedisi, 43/450-462. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
• Birge, John Kingsley. Bektaşilik Tarihi. İstanbul: Ant Yayınları, 1991.
• Bursalı Mehmed Tahir Bey, Osmanlı Müellifleri. 3. Cilt. İstanbul: Meral Yayınevi, 1975.
• Ceyhan, Semih. Türkiye’de Tarikatlar Tarih ve Kültür. İstanbul: İSAM Yayınları, 2. Basım, 2018.
• Cunbur, Müjgan – Ağca, Hüseyin. Türk Dünyası Edebiyatçıları Ansiklopedisi. 7. Cilt. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, 2007.
• Çelik, Yunus Emre. “Ahmed Rıf’at Efendi’nin Kitabe Kalıpları Özelinde Yazı Üslubunun Tahlili”. Uluslararası Türk Kültür ve Sanatı Sempozyumu Bildiriler Kitabı. ed. Nurettin Güz vd. 1/474-488. Ankara: Etimesgut Belediye Başkanlığı Kültür Yayınları, 2020.
• Derman, M. Uğur. “Hat”. TDV İslam Ansiklopedisi. 16/427-437. İstanbul: TDV Yayınları, 1997.
• Derman, M. Uğur. Türk Hat Sanatından Seçmeler. İstanbul: AKM Yayınları, 2017.
• Haskan, Mehmet Mermi. Tarih Boyunca Üsküdar. 1. Cilt. İstanbul: Üsküdar Belediyesi, 2001.
• İnal, Mahmut Kemal. Son Hattatlar. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1970.
• Kağnıcı, Nihat. Konya Bölge Yazma Eserler Kütüphanesinde Bulunan Celî Ta’lik Hat Levhalarının Hüsn-i Hat Sanatı Açısından Değerlendirilmesi. Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2020.
• Kara, Mustafa. Din Hayat Sanat Açısından Tekkeler ve Zaviyeler. İstanbul: Dergâh Yayınları, 5. Basım, 2013.
• Karabulut, Mustafa. “Osmanlı İmparatorluğu’nda 19. Yüzyılda Değişim Süreci, Sosyal ve Kültürel Durum”. Mecmua 1/2 (2016), 49-65.
• Kılıç, Rüya. “Yenileşme Döneminde Meşruiyetten Gayrimeşruluğa Bektaşilik: Otorite-İtaat-Mücadele”. Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi 1/2 (2005), 169-185.
• Koçak, Burak. “Cumhuriyetin Kökenleri: On Dokuzuncu Yüzyılda Osmanlı Modernleşmesi”. İmgelem 3/5 (2019), 207-237.
• Maden, Fahri. “Bektaşi Tekkelerinin Kapatılması (1826) ve Bektaşiliğin Yeni Yüzyılı”. 2. Uluslararası Türk Kültür Evreninde Alevilik ve Bektaşilik Bilgi Şöleni Bildiri Kitabı. ed. Filiz Kılıç vd. 2/1033-1059. Ankara: Gazi Üniversitesi Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Merkezi, 2007.
• Maden, Fahri. “Çamlıca’da Bir Erenler Durağı: Tahir Baba Tekkesi”. Uluslararası Üsküdar Sempozyumu VII. ed. Süleyman Faruk Göncüoğlu. 1/220-250. İstanbul: Üsküdar Belediyesi, 2012.
• Mehmed Es’ad. Üss-i Zafer. İstanbul: Süleyman Efendi Matbaası, 1293/1876.
• Mehmed Siraceddin. Mecma‘-ı Şu‘arâ ve Tezkire-i Üdebâ. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 2018.
• Mehmed Süreyya. Sicill-i Osmanî. 5. Cilt. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 1996.
• Mehmed Tevfik. Kafile-i Şuara. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 2017.
• Oğraş, Rıza. Esad Mehmed Efendi’nin Hayatı, Edebî Kişiliği ve Şâhidü’l-Müverrihîn Adlı Eserinin Metni. Edirne: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 1995.
• Özcan, Abdülkadir. “Ahmed Rifat Efendi, Yağlıkçızâde”. TDV İslam Ansiklopedisi. 2/130-131. İstanbul: TDV Yayınları, 1989.
• Özcan, Ali Rıza. Hat ve Tezhip Sanatı. İstanbul: Kültür ve Turizm Bakanlığı, 2012.
• Rado, Şevket. Türk Hattatları. İstanbul: Yayın Matbaacılık, tarihsiz.
• Soyyer, A. Yılmaz. “Osmanlı Devleti'nin Son Yüzyılında Bektaşilik: Bektaşi Tekkelerinin Kapatılışı ve Bektaşiliğin Yasaklı Yılları”. Arayışlar Dergisi 1/2 (1999), 35-66.
• Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi. 7. Cilt. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2002.
• Yılmaz, Gülay. “Bektaşilik ve İstanbul’daki Bektaşi Tekkeleri”. Osmanlı Araştırmaları 45 (2015), 97-136.