Nâyî Osman Dede's Hicaz Mevlevî Ayin Stylistic Analysis and Format Features

Yıl 2024, Sayı: 43, 289 - 310, 30.06.2024

Ahmet Çalışır

https://doi.org/10.31591/istem.1460132

Öz

Nâyi Osman Dede lived in Istanbul in the 17th century (1652-1730). He studied Arabic, Persian, music, literature and Sufism that became the Neyzenbaşı at Galata Mevlevî Lodge in 1780 and became the postman of Galata Mevlevî Lodge in 1698. He became famous in our musical history with the title of Kutubunnâyî. He is one of our leading composers. The works of the composer, who was also a good calligrapher and poet, in the form of instrument compose, Yürük Semâi, Na't, Mi'raciye and Mevlevî Rite (four pieces) have survived to the present day. Mevlevî rituals and lyrics are generally based on Hz. Mevlânâ’s works, it is the largest form of our music performed today, consisting of 4 parts called selam, which have unique composition styles in the modes and modes of Turkish music, taken from the works of Mevlânâ. In this study, the lyrics of each greeting of the Hicaz Âyin-i Şerif, which has an important place in our musical history and corpus, were examined in terms of meter and the lyrics, mostly in Persian, were translated into Turkish by including their sources. In addition, by analyzing the form of the work in order to reveal its form structure, important results were reached revealing the form characteristics of Mevlevî rites and their contributions to the formation of other forms of our music.

Anahtar Kelimeler

Mevlana, Mawlawiyah, Mawlawi Ayin, Nayi Osman Dede, Hicaz Ayin

Nâyî Osman Dede’nin Hicaz Mevlevî Âyini’nin Güfte Tahlili ve Biçim Özellikleri

Öz

Nâyi Osman Dede, 17. yüzyılda (1652-1730) İstanbul'da yaşamış, Arapça, Farsça, mûsikî, edebiyat ve tasavvuf tahsil etmiş, 1780 yılında Galata Mevlevîhânesi’nde Neyzenbaşı, 1698 yılında Galata Mevlevîhânesi postnişini olmuş mûsikî tarihimizde kutbünnâyî unvanı ile meşhur olmuş önde gelen bestekarlarımızdandır. Şâirliği de bulunan bestekârın saz eseri, yürük semâî, na't, mi'raciye ve Mevlevî âyini (dört adet) formundaki eserleri günümüze ulaşmıştır. Mevlevî âyinleri, güfteleri genellikle Hz. Mevlânâ’nın eserlerinden alınarak Türk mûsikîsi makam ve usullerinde kendine özgü beste biçimleri olan ve selam adı verilen 4 bölümden oluşan, mûsikîmizin günümüzde icrâ edilen en büyük formları durumundadır. Bu çalışmada mûsikî tarihimizde ve külliyatımızda önemli bir yer tutan Hicaz Âyin-i Şerifin her selâmının güfteleri vezin bakımından incelenmiş, çoğunlukla Farsça olan güfteler kaynaklarına da yer verilerek Türkçeye tercüme edilmiştir. Ayrıca form yapısının ortaya konulması bakımından eserin biçim tahlili yapılarak Mevlevî âyinlerinin form özelliklerini ve mûsikîmizin diğer formlarının oluşumuna katkılarını ortaya koyan önemli sonuçlara ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Mevlana, Mevlevilik, Mevlevi Ayini, Nayi Osman Dede, Hicaz Ayin

Kaynakça

• Ahmet Çalışır. Mevlevî Âyinleri. Konya: Konya Büyükşehi̇r Beledi̇yesi̇ Kültür Yâyinları, 2016.
• Mehmet Gönül. Mevlevî Matbah-ı Şerîflerinde Mûsikî ve Semâ Eğitimi. Konya: Selçuk University Sosyal Bilimler Enstitüsü, ts.
• Mehmet Gönül. “Mevlevîlik ve Mûsikî”. İstem 5/10 (2007), 75-89.
• Mevlânâ Muhammed Celaleddin Rumi. Külliyat Şems. 10 Cilt. Tahran: Amirt Kebir, 1985.
• Mustafa İsmat Uzun. “Mi’râciye”. Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Ankara: Diyanet Vakfı Yâyinları, 2020.
• Nuri Özcan. “Mevlid”. Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Ankara: Diyanet Vakfı Yâyinları, 2004.
• Öztuna, Yılmaz. Türk Musikisi Ansiklopedisi. İstanbul: National Education Publishing, 1974.
• Seyyid Muinuddin Ali Envari Tebrizi, Hasan Nasıri Cami. “Tebrizi Envarı Şah Kasım”. Envarı Şah Kasım Tüm Eserleri. Tahran: Mola, 2015.
• Süleyman Erguner. “Nayi Osman Dede”. Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 33/461-462. İstanbul: Diyanet Vakfı Yâyinları, 2007.
• süreyya Agayeva. “Nevbet-i Müretteb”. İstanbul, 2007.
• Timuçin Çevikoğlu. “Yasaklı Âyin - Haşim Bey’in SûZinâk Âyini Şerifi, Bir Hayalin Peşinde _Klasik Türk Müziği Yazıları I”. Edebiyat Ortamı Yâyinları 5 (2017), 251-291.
• Tuğrul İnançer. “Mevlevî Musikisi ve Mukabele âdâbı”. Konya’dan Dünyaya Mevlânâ ve Mevlevîlik. ed. Nuri şimşekler. 191-203. Konya: Karatay Belediyesi Yâyinları, 2002.