The View of Celal Nuri İleri on the Siyar Writing

Yıl 2024, Sayı: 43, 149 - 168, 30.06.2024

Mahmut Dilbaz

https://doi.org/10.31591/istem.1468778

Öz

mawlid and hilya which deal with the life, human and prophetic aspects, physical and moral characteristics of the Prophet had emerged and dozens of works had been written about each of them for centuries. This diversity and colourfulness in siyar writing was gradually replaced by narrowing and standardisation in the modern period. The modernisation-westernisation attempts that emerged in the Islamic geography caused serious breaks in the field of history/siyar writing. Conceptions of history/history that would constitute an obstacle to modernization were criticized and abandoned, and a new perception of religion and prophet that was compatible with modernization was tried to be established. One of the representatives of the new siyar writing that emerged under these conditions was Celal Nuri (1882-1938). Celal Nuri completed his early education in Gallipoli, Saqiz and Janiq due to his father's position as a governor. He graduated from Maktab-i Sultani of Galatasaray and the Law School. Although he worked as a lawyer for a while, he chose the profession of journalism, then became a parliamentarian. He wrote hundreds of articles and dozens of books on politics, law, history, religion, travel, language and literature. In his work entitled Khatam al-Anbiya published in 1914, he criticized both Muslim and Western siyar writing and presented a different narrative of the prophet. He tried to treat the Prophet Muhammad not as a prophet but as a law and sharia maker, state founder, head of government, politician, diplomat, administrator, poet, philosopher, psychologist and human being. According to Celal Nuri, classical siyar writing treated the Prophet Muhammad not as a human being but as a superhuman being, emphasised miracles and supernatural narratives, made extensive use of innovations and superstitions, exaggerated information and unreliable hadiths, and thus failed to scientifically determine the great place of the Prophet Muhammad in history. In this article, the changes and transformations in modern siyar writing are described, analysed and criticised within the framework of Celal Nuri's views on siyar writing.

Anahtar Kelimeler

Siyar writing, Celal Nuri, modernisation, change, transformation

Celal Nuri İleri’nin Siyer Yazıcılığına Bakışı

Öz

İslâmiyet’in ilk asırlarından itibaren Hz. Peygamber’in hayatını, beşerî ve nebevî yönünü, fizikî ve ahlâkî özelliklerini ele alan siyer, megâzî, delâil, hasâis, şemâil, mevlid, hilye gibi birçok telif türü ortaya çıkmış, asırlar boyu her biriyle ilgili onlarca eser yazılmıştı. Siyer yazıcılığındaki bu çeşitlilik ve renklilik modern dönemle birlikte giderek yerini daralmaya ve tek tipleşmeye bıraktı. İslâm coğrafyasında ortaya çıkan modernleşme-batılılaşma teşebbüsleri tarih/siyer yazıcılığı alanında da ciddi kırılmalara sebebiyet verdi. Modernleşmeye engel teşkil edecek tarih/siyer anlayışları eleştirilip terk edilmeye, modernleşme ile uyumlu yeni bir din ve peygamber algısı yerleştirilmeye çalışıldı. Bu şartlar altında ortaya çıkan yeni siyer yazıcılığının temsilcilerinden biri de Celal Nuri Bey’dir (1882-1938). Celal Nuri ilk eğitimini babasının mutasarrıflık vazifesinden dolayı Gelibolu, Sakız ve Canik’te tamamladı. Galatasaray Sultanîsi’ni ve Hukuk Mektebi’ni bitirdi. Bir müddet avukatlık yapsa da gazetecilik mesleğini seçti, mebus oldu. Siyaset, hukuk, tarih, din, seyahat, dil ve edebiyat alanlarında yüzlerce makale, onlarca kitap yazdı. 1914’te neşrettiği Hâtemü’l-enbiyâ isimli eserinde hem Müslümanların hem de Batılıların siyer yazıcılığını eleştirerek farklı bir peygamber anlatısı ortaya koydu. Hz. Muhammed’i peygamber olarak değil kanun ve şeriat koyucu, devlet kurucusu, hükümet başkanı, siyasetçi, diplomat, yönetici, şair, filozof, psikolog ve beşer olarak ele almaya çalıştı. Celal Nuri’ye göre klasik siyer yazıcılığı Hz. Muhammed’i beşer olarak değil, beşer üstü varlık olarak ele almış, mucizeleri ve tabiatüstü anlatımları öne çıkarmış, bidat ve hurafeleri, abartılı bilgileri, güvenilir olmayan hadisleri bolca kullanmış ve böylece Hz. Muhammed’in tarihteki büyük yerini bilimsel olarak belirleyememiştir. Bu makalede modern dönem siyer yazıcılığındaki değişim ve dönüşümler Celal Nuri’nin siyer yazıcılığına dair görüşleri çerçevesinde tasvir, tahlil ve tenkit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Siyer yazıcılığı, Celal Nuri, modernleşme, değişim, dönüşüm

Kaynakça

• Aycan, İrfan. “Urve b. Zübeyr”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 42/183-185. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
• Bali, Rıfat N. (haz.). Mazide Kalmış Sahaflar, Koleksiyonerler (S)atılmış Arşivler, Evrâk-ı Metrûkeler. İstanbul: Libra Kitap, 2022.
• Buzpınar, Ş. Tufan. “Celal Nuri’nin Batılılaşma ve İslâm Anlayışları Üzerine Notlar”. Muhafazakâr Düşünce 4/16-17 (Bahar-Yaz 2008), 215-232.
• Celal Nuri. “Biraz Uyanıklık… -Teşhis-”. İleri 1493 (29 Mart 1338 / 29 Mart 1922), 2.
• Celal Nuri. “Zât-ı Hazret-i Muhammed: Hazret-i Peygamber’in Dehâsı”. İctihad 82 (28 Teşrinisani 1329 / 11 Aralık 1913), 1803-1809.
• Celal Nuri. Hâtemü’l-enbiyâ. İstanbul: Yeni Osmanlı Matbaası ve Kütüphanesi, 1332.
• Çankaya, Ali. Yeni Mülkiye Tarihi ve Mülkiyeliler. 2/1021-1033. Ankara: Mars Matbaası, 1968-1969.
• Çoğ, Mehmet. “Celâl Nûri ve Hâtemü’l-Enbiyâ Adlı Eserine Göre Hz. Muhammed Tasavvuru”. İstem 4/7 (2006), 87-98.
• Dığıroğlu, Filiz. Osmanlı’da Dinî Matbuat – Sultan Abdülhamit ve II. Meşrutiyet Devrinde Kurumlar Aktörler Denetim. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2022.
• Dilbaz, Mahmut. “‘Cübbe İçinde Bonjur’ Bir Âlimin Sıra Dışı Portresi”. Dergâh 377 (Temmuz 2021), 26-28.
• Dilbaz, Mahmut. Dindar, Modern, İtaatkâr – Sultan II. Abdülhamid’in Eğitim Politikalarında İslâm Meselesi. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2021.
• Duymaz, Recep. “Celâl Nuri İleri”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 42/183-185. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
• Fayda, Mustafa-Mustafa Uzun. “Siyer ve Megâzî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 2009, 37/319-326.
• Gövsa, İbrahim Alâettin. Türk Meşhurları. [İstanbul]: Yedigün Neşriyatı, ts.
• Güler, Zekeriya. “Buhârî ve el-Câmiu’s-Sahîh’i Üzerine”. Bülent Ecevit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 2/1 (2015), 1-24.
• Hagen, Gottfried. “‘Kumandan’ Olarak Peygamber [Hz.] Muhammed: Birinci Dünya Savaşı Öncesinde Osmanlılar’da Siyer Yazıcılığı”. çev. Gülgün Uyar. İstem 8/15 (2010), 321-343.
• Kara, İsmail. “Bir Telif Türü Olarak Şerh ve Haşiye”. https://www.youtube.com/watch?v=l-wq5yrWQn0
• Kara, İsmail. “Çağdaş Türk Düşüncesi Nasıl Ele Alınabilir?”. Din İle Modernleşme Arasında Çağdaş Türk Düşüncesinin Meseleleri içinde, 11-71. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2003.
• Kara, İsmail. “Osmanlı-İslâm Dünyasında Yeni Tarih Telakkileri Şehbenderzâde Örneği”. Din ile Modernleşme Arasında Çağdaş Türk Düşüncesinin Meseleleri içinde, 110-125. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2003.
• Kara, İsmail. “Tarih ve Hurafe – Çağdaş Türk Düşüncesinde Tarih Telakkisi”. Din ile Modernleşme Arasında Çağdaş Türk Düşüncesinin Meseleleri içinde, 76-109. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2003.
• Kara, İsmail. Cumhuriyet Türkiyesi’nde Bir Mesele Olarak İslâm 2. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2016.
• Kemikli, Nesime Beyza. Siyer Yazıcılığında Dönüşüm – Meşrutiyet Dönemi Türkçe Siyer Yazıcılığı. İstanbul: Dün, Bugün Yarın Yayınları, 2021.
• Özkan, Halit. “Zührî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 44/544-549. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
• Saraçoğlu, Tuba Nur. “Cihet-i Vahde Risalesi Çerçevesinde Siyer ve Siyer Edebiyatı”. Otur Baştan Yaz Beni – Oto/Biyografiye Taze Bakışlar içinde 197-223. haz. Abdulhamit Kırmızı. 2. bs. İstanbul: Küre Yayınları, 2019.
• Uyanık, Necmi. Siyasî Düşünce Tarihimizde Batıcı Bir Aydın Olarak Celâl Nuri (İleri). Konya: Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2003.
• Yıldız, Güllü. “‘Devr-i Cedîd’ ve Din: Sultan Reşad Döneminde Siyer Tartışmaları”. Sultan V. Mehmed Reşad ve Dönemi içinde 3/1028-1056. ed. Fahrettin Gün ve dğr. İstanbul: TBMM Milli Saraylar, 2018