TÜRKİYE’NİN SEÇİLMİŞ ÜLKELERLE OLAN DIŞ TİCARETİNİN GENİŞLETİLMİŞ ÇEKİM MODELİ BULGULARIYLA ANALİZİ VE TİCARET POTANSİYELİ

Yıl 2020, Cilt: 19 Sayı: Temmuz 2020(Özel Ek) - Prof. Dr. Sabri ORMAN Özel Sayısı, 95 - 119, 31.07.2020

Yusuf Tuna , Halil Tunalı , Onur Şimşek

Öz

Dış ticaret, uluslararası mal ve sermaye hareketlerinin serbestleşmesini öngören yaklaşımlarla birlikte ekonomik karar alıcıların gündem maddesi haline gelmiştir. Ekonomik büyüme ve kalkınmayı sağlayabilmek için ithal ikameci politikalardan ihracata yönelik politikalara doğru politika farklılaşması gerçekleşmiştir. 1980’lerden itibaren ihracat kaynaklı büyümeye önem veren Türkiye’nin dış ticaretinin analiz edilmesi büyüme açısından da önemli hale gelmiştir. Bu nedenle Türkiye’nin dış ticaretini etkileyen unsurları ve ticaret potansiyelini ölçebilmek adına farklı bölge ve kıtalardan ülkeler seçilmiş ve genişletilmiş panel çekim modeli yardımıyla dış ticaret analizi yapılmıştır. Ülke seçiminde herhangi bir bölgesel veya küresel ekonomik entegrasyon oluşumundan yola çıkılmaması, Türkiye’nin 2007-2017 yılları arasında en fazla ihracat yaptığı 20 ülkenin seçili ülkeler olarak değerlendirmeye alınmış olması ve potansiyel ticaret hesaplanmalarında stokastik sınır çekim modeli vasıtasıyla etkinlik skorlarının hesaplanması bu çalışmayı diğerlerinden farklılaştırmaktadır. Sonuçlara göre seçili ülkelerle olan dış ticareti; ülkelerin ekonomik büyüklükleri ve Türkiye’nin sahip olduğu nüfus olumlu, uzaklık, ihracat yapılan ülkelerin ticari serbestlik endeksleri ve nüfusları ise olumsuz etkilemektedir. Ele alınan yıllar içerisinde Türkiye’nin ihracatının yarısından fazlasına sahip olan seçili ülkelerle dış ticaret etkinlik skorunun %68 olduğu, Almanya, Birleşik Krallık, ABD, Fransa, İspanya, İtalya, BAE, Irak ve Cezayir’le ortalama etkinliğin üzerinde, Rusya, Polonya, Bulgaristan, İran, İsrail ve Çin’le ortalama etkinliğin altında dış ticaret yapıldığı sonucuna ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Dış Ticaret, Panel Çekim Modeli, Türkiye

ANALYSIS OF TURKEY’S FOREIGN TRADE WITH SELECTED COUNTRIES VIA AUGMENTED GRAVITY MODEL FINDINGS AND TURKEY’S TRADE POTENTIAL WITH THESE COUNTRIES

Öz

Foreign trade has become an agenda item of economic decision-makers with adoption of the approaches in favor of liberalization of international goods and capital movements. The analysis of Turkey' s foreign trade which puts emphasis on export-driven growth since the 1980s has also become important in terms of growth. Therefore, in order to measure the factors affecting Turkey's foreign trade and trade potential, countries from different regions and continents were selected and trade analysis was conducted with the help of augmented gravity model. The absence of any regional or global economic integration in the selection of countries, Turkey's highest exporting 20 countries between 2007 and 2017 have been assessed as selected countries and the calculation of activity scores by using stochastic frontier gravity model in potential trade calculations differentiate this study from others. According to the results, foreign trade has been affected positively by the economic size of countries and Turkey's population, while it has been affected negatively by the distance, trade openness index and populations of export countries. Within the years covered, it was concluded that score of foreign trade activities with selected countries having more than half of Turkey's exports is 68%, foreign trade was performed above the average event with Germany, United Kingdom, USA, France, Spain, Italy, UAE, Iraq and Algeria while it was performed below the average even with Russia, Poland, Bulgaria, Iran, Israel and China.

Anahtar Kelimeler

Foreign Trade, Panel Gravity Model, Turkey

Kaynakça

• Akgül, Mehmet Serhat, Çekim Modeli Bulguları Işığında Türkiye’nin İslam İşbirliği Teşkilatı İle İlişkileri ve Ticari Potansiyeli, Adam Akademi, Cilt 3, Sayı. 2, 2013, ss. 83-110.
• Ata, Sezai, Türkiye ile Komşuları Arasındaki Ticaret Potansiyeli: Çekim Modeli Çerçevesinde Bir İnceleme, International Conference On Eurasian Economies, 2013, ss. 500-509.
• Atabay Baytar, Rana, Türkiye ve BRIC Ülkeleri Arasındaki Ticaret Hacminin Belirleyicileri: Panel Çekim Modeli Analizi, İstanbul Ticaret Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Yıl. 11, Sayı. 21, Bahar 2012 / 1, ss.403-424.
• Aydoğdu Bağcı, Semra, Kasım 2000 ve Şubat 2001 Ekonomik Krizlerinin Dış Ticarete Etkileri, Aksaray Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, Cilt. 8, Sayı. 3, 2016, ss. 46-54.
• Batra, Amita, India’s Global Trade Potential: The Gravity Model Approach, Working Paper, No. 151, Indian Council For Research On International Economic Relations, December 2004.
• Baltagi, Badi H., Econometric Analysis of Panel Data, Third Edition, 2005, England: John Wiley & Sons Ltd.
• Burtan Doğan, Bahar ve Şüheda Özörnek Tunç, Türkiye’nin Afrika Ülkeleri İle Olan Dış Ticaretinin Belirleyicileri: Panel Çekim Modeli Yaklaşımı, Akademik Araştırmalar ve Çalışmalar Dergisi (AKAD), Yıl. 7, Sayı. 12, Mayıs 2015, ss. 1-17.
• Burtan Doğan, Bahar ve Şüheda Özörnek Tunç, Türkiye’nin Orta Asya Ülkeleri İle Ticaretinin Panel Çekim Modeli İle Analizi, Dicle Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, Cilt. 6, Sayı. 11, 2016, ss. 139-156.
• Demir, Memduh Alper ve Utku Utkulu, Uluslararası Enerji Fiyatlarının Dünya Ticareti Üzerine Etkisi: Panel Çekim Modeli Bulguları, 4th SCF International Conference on “Economic and Social Impacts of Globalization” and “Future of Turkey-EU Relations, 26th-28th April 2018, Nevşehir, ss. 74-83.
• Demir, Memduh Alper ve Mustafa Bilik, Türkiye’ nin Ticaret Etkinliği: Stokastik Sınır Çekim Modeli Yaklaşımı, Ömer Halis Demir Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, Cilt. 11, Sayı. 1, Ocak 2018, ss. 29-48.
• Egger, Peter, An Econometric View on the Estimation of Gravity Models and the Calculation of Trade Potentials, The World Economy, Vol. 25, Issue. 2, 2002, ss. 297-312.
• Ekonomi ve Dış Ticaret Raporu, Türkiye İhracatçılar Meclisi, 2017.
• Erdoğan, Savaş, Türkiye’nin İhracat Yapısındaki Değişme ve Büyüme İlişkisi: Koentegrasyon ve Nedensellik Testi Uygulaması, Selçuk Üniversitesi Karaman İİBF Dergisi, Sayı. 10, Yıl. 9, Haziran 2006, ss. 30-39.
• Greene, William, Export Potential for U.S. Advanced Technology Goods to India Using a Gravity Model Approach, Office Of Economics Working Paper, March 2013, Washington, DC: U.S. International Trade Commission.
• Helpman, Elhanan and Krugman, Paul, R., Market Structure and Foreign Trade: Increasing Returns, Imperfect Competition, and the International Economy, 1985, Cambridge, MA: Massachusetts Institute of Technology Press.
• Işık, Nalân, Avrupa Birliği - Türkiye Dış Ticaret Akımlarının Genişletilmiş Panel Çekim Modeliyle Tahmini, Marmara Avrupa Araştırmaları Dergisi, Cilt. 23, Sayı. 1, 2015, ss. 49-67.
• Işık, Nalan, Türkiye İle Şanghay İşbirliği Örgütü Arasındaki Ticaret Akımlarının Panel Çekim Modeli İle Analizi, International Journal of Economic and Administrative Studies, Vol. 17, 2016, ss. 151-174.
• Jondrow, James, C.A. Knox Lovell, Ivan S. Materov and Peter Schmidt, On The Estimation Of Technical Inefficiency In The Stochastic Frontier Production Function Model, Journal of Econometrics Vol. 19, 1982, ss. 233-238.
• Kalbasi, Hassan. The Gravity Model and Global Trade Flows. Paper presented at the 75th International Conference on Policy Modeling for European and Global Issues, July 5-7, 2001, Brussels.
• Kalirajan, Kaliappa, Gravity Model Specification and Estimation: Revisited, Applied Economics Letters, Vol. 15, No. 13, 2008, ss. 1037-1039.
• Karagöz, Kadir ve Murat Karagöz, Türkiye’nin Küresel Ticaret Potansiyeli: Çekim Modeli Yaklaşımı, C.Ü. İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, Cilt. 10, Sayı. 2, 2009, ss. 127-144.
• Karagül, Mehmet ve Berfu İlter, Dış Ticaret İşlemleri ve Muhasebesi Teori ve Uygulama, 2. Baskı, 2010, İstanbul: Nobel Yayınevi.
• Kaya, Mehmet ve Cahit Aydemir, Küreselleşmenin Tarihsel Gelişimi, Dicle Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, Yıl.1, Cilt.1, s. 1, Kış 2011, ss. 14-36.
• Kepaptsoglou, Konstantinos, Karlaftis, Matthew G. and Tsamboulas, Dimitrios, The Gravity Model Specification for Modelling International Trade Flows and Free Trade Agreement Effects: A 10-Year Review of Empirical Studies, The Open Economics Journal, Vol. 3, 2010, ss. 1-13.
• Kumar, Sushil and Shahid Ahmed, Gravity Model by Panel Data Approach An Empirical Application with Implications for South Asian Countries, Foreign Trade Review Vol. 50, No. 4, 2015, ss. 233-249.
• Linnemann, Hans. An Econometric Study of International Trade Flows, 1966, Amsterdam: Holland Publishing.
• Martinez-Zarzoso, Inmaculada and Felicitas Nowak-Lehman, Augmented Gravity Model: An Empirical Application to Mercosur-European Union Trade Flows, Journal of Applied Economics, Vol. 6, No. 2, 2003, ss. 291-316.
• Paas, Tiiu, European Integration and EU Eastward Enlargement Process In International Trade: Using A Gravity Approach For Exploring Bilateral Trade Flows, The 42nd Congress of the European Regional Science Association, August 27-31, 2002, Dortmund, Germany.
• Pöyhönen, Pentti. A Tentative Model for the Volume of Trade between Countries. Weltwirtschaftliches Archiv, 1963, ss. 93-100.
• Rahman, Mohammad Mafizur, Exploring Australia’s Global Trade Potential: A Gravity Approach With Panel Data, Academy of Taiwan Business Management Review, Vol. 8, Issue. 1, 2012, pp. 35-47.
• Rahman, Mohammad Mafizur, Muhammad Shahbaz and Abdul Farooq, Financial Development, International Trade and Economic Growth in Australia: New Evidence from Multivariate Framework Analysis, Munich Personal RePEc Archive, MPRA Paper No. 42023, October 2012, ss. 1-40.
• Reyna, Oscar Torres, Panel Data Analysis Fixed an Random Effects Using Stata, Data and Statistical Services, December 2007, Princeton University, https://www.princeton.edu/~otorres/Panel101.pdf. (Erişim Tarihi: 29.10.2018)
• Seyidoğlu, Halil, Uluslararası İktisat Teori, Politika ve Uygulama, 15. Baskı, 2003. İstanbul: Güzem Can Yayınları.
• Sumani, Iddrisu Issah, Determinants Of Ghana’s Trade Flows In Economic Community Of West African States: Application Of The Gravity Model, M.Sc. Thesis, Istanbul Technical Unıversity, Department of Urban and Regional Planning Regional Planning Programme, January 2015.
• Şengönül, Ahmet ve İsmail Tuncer, Dış Ticaret Politikaları ve Uzun Donem Büyüme, Ekonomik Yaklaşım Dergisi, Vol. 15, Issue. 52-53, 2004, ss. 161-184.
• Tinbergen, Jan, Shaping the World Economy; Suggestions for an International Economic Policy, 1962, USA: Twentieth Century Fund.
• Yang, Shanping and Inmaculada Martínez-Zarzoso, A Panel Data Analysis of Trade Creation and Trade Diversion Effects: The case of ASEAN-China Free Trade Area (ACFTA), Ibero-Amerika Institut für Wirtschaftsforschung, Instituto Ibero-Americano de Investigaciones Económicas, Ibero-America Institute for Economic Research (IAI), Discussion Papers, February 2013.
• Zannou, Afio, Determinants of Intra-ECOWAS Trade Flows, African Journal of Business Management Vol. 4, No. 5, 2010, ss. 678-686.
• Türkiye İstatistik Kurumu http://www.tuik.gov.tr (Erişim Tarihi: 22.10.2018)
• Dünya Bankası veri tabanı http://databank.worldbank.org/data/indicator (Erişim Tarihi: 24.10.2018)
• Uluslararası Ekonomik Araştırma Merkezi CEPII http://www.cepii.fr/cepii/en/bdd_modele/bdd.asp (Erişim Tarihi: 30.10.2018)