Ahmed el-Ezherî ve Sudan Mehdi’si Hakkındaki Risalesi

Yıl 2016, Cilt: 5 Sayı: 8, 2640 - 2670, 25.12.2016

Eyüp Öztürk

https://doi.org/10.15869/itobiad.281849

Öz

Ahmed el-Ezherî XIX. yüzyılın sonlarına doğru vefat etmiş Sudanlı bir din âlimidir. Yaşadığı dönemde Sudan çok önemli dinî-politik olaylara sahne olmuştur. 1881 yılında Muhammed Ahmed mehdilik iddiası ile ortaya çıkmış ve mücadelesi bugüne değin Sudan tarihine yön veren önemli olaylardan birisi olmuştur. Osmanlı-Mısır idaresi bu dinî-politik harekete karşı hemen tepki vermiş ve isyanın sınırlarının genişlemesini önlemeye çalışmıştır. Osmanlı idaresi, isyana karşı sadece askerî sahada tepki göstermekle kalmamış aynı zamanda karşı-propaganda çabasına girişerek Muhammed Ahmed’in etkisini zayıflatmaya çalışmıştır. Bu amaçla din adamlarına risaleler yazdırmış ve Muhammed Ahmed’in sahte mehdi (mütemehdi) olduğu vurgulamıştır. Ahmed el-Ezherî bu amaçla risale yazanlardan birisidir ve eseri dil ve yöntemi ile geniş halk kitlelerini etkilemiştir.

Anahtar Kelimeler

Sudan, Mehdi, Ahmed el-Ezherî, Abdülkadir Hilmi Paşa, Mısır

Ahmad al-Azhari and His Risala about the Sudanese Mahdi

Öz

Ahmed al-Azhari is a Sudanese religious scholar has died towards the end of the XIX. century. While he was living, Sudan has been the scene of many important religious-political events. Mohammed Ahmed emerged with the claim of mahdi in 1881 and and his struggles has become one of the major events that shaped the history of Sudan until today. Ottoman-Egyptian administration responded quickly against this religious-political movement and tried to prevent the expansion of the revolt. Ottoman administration did not react only in the military field against the rebellion, had tried to weaken the impact of Mohammed Ahmed by adverse propaganda. For this purpose, Ottoman administration dictated risalas by religious scholars and in this risalas has been emphasized that Muhammad Ahmad is pseudo mahdi. Ahmed Al-Azhari is one of the author who wrote to realize this purpose and his work has influenced the masses with its language and method.

Anahtar Kelimeler

Sudan, Mahdi, Ahmad al-Azhari, Abdulkadir Hilmi Pasha, Egypt

Kaynakça

• Aydınlı, Abdullah, Hadis Terimleri Sözlüğü, İstanbul: Timaş, 1987.
• el-Buharî, Ebu Abdullah Muhammed b. İsmail, Sahîh-i Buharî, thk. Abdülaziz b. Abdullah b. Bâz, Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1994.
• ed-Dârekutnî, Ebu'l-Hasan Ali b. Ömer b. Ahmed, Sünenu’d-Dârekutnî, thk. Şuayb el-Arnavut, Beyrut: Müessesetu’r-Risale, 2004.
• Ebû Davud, Süleyman b. Eş’as b. İshak el-Ezdi es-Sicistanî, Sünenü Ebû Davud, thk. Sıdkı Muhammed Cemil, Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1994.
• El-Ezherî, Ahmed, “en-Nasîhatu’l-Âmme li-Ehli’l-İslâm an Muhâlefeti’l-Hukkâm ve’l-Hurûci an Tâati’l-İmâm”, Tarihu’s-Sûdan, (nşr.) Nuaym Şukayr, Beyrut: Dâru’l-Cîl, 1981, s. 629-638.
• el-Gazzî, Şakir, “Risale fî Butlâni Da'vâ Muhammed Ahmed el-Mütemehdi”, Tarihu’s-Sûdan, (nşr.) Nuaym Şukayr, Beyrut: Dâru’l-Cîl, 1981, s. 620-628.
• el-Heytemî, Ebu'l-Abbas Şehabeddin Ahmed İbn Hacer, es-Savâ'ıku’l-Muhrika fi’r-Reddi 'alâ Ahli’l-Bid'a ve’z-Zendeka, thk. Adil Şûşe, Mansûre: Mektebetü’l-Feyyâz, 2008.
• el-Heytemî, Ebu'l-Abbas Şehabeddin Ahmed İbn Hacer, el-Kavlu’l-Muhtasar fî 'Alâmati’l-Mehdiyyi’l-Muntazar, thk. Mustafa Âşur, Bulak: Mektebetü’l-Kur’ân, ts..
• Holt, P. M., The Mahdist State in the Sudan 1881-1898, London: Oxford University Press, 1958.
• İbnü’l-Arabî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ali, el-Futûhâtu’l-Mekkiyye, thk. Ahmed Şemsüddin, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts..
• İbn Haldun, Abdurrahman b. Muhammed el-Hadramî, Mukaddime, çev. Halil Kendir, Ankara: Yani Şafak, 2004.
• İbn Hanbel, Ebu Abdullah Ahmed b. Muhammed, el-Müsned, thk. Şuayb el-Arnavut, Beyrut: Müessesetü’r-Risale, 2001.
• İbn Mâce, Ebû Abdullah Muhammed b. Yezid el-Kazvinî, Sünenu İbn Mâce, thk. Şeyh Halil Memun, Beyrut: Dâru’l-Marife, 1996.
• İbrahim, Abdullahi Ali, Manichean Delirium: Decolonizing the Judiciary and İslamic Renewal in the Sudan, 1898-1985, Leiden: E.J. Brill, 2008.
• Karrar, Ali Salih, The Sufi Brotherhoods in the Sudan, , London: C. Hurst and Company, 1992.
• Kramer, Robert S., An Annoted Translation of the Letter of Ahmad al-Azhari in Denunciation of the Sudanese Mahdi, Yüksek Lisans Tezi, University of Chicago, 1984.
• el-Makdisî, Yusuf b. Yahya b. Ali b. Abdülaziz, 'Ikdu’d-Durer fî Ahbâri’l-Muntazar ve Hüve’l-Mehdi 'Aleyhi’s-Selam, thk. Mehîb b. Salih b. Abdurrahman, Zerka: Mektebetü’l-Menar, 1989.
• Müslim, Ebu'l-Hüseyin el-Kuşeyrî en-Nisaburî , Sahih-i Müslim, tahkih: Muhammed Duâd Abdulbaki, Mekke: el-Mektebetü’l-Faysaliyye, ts..