The Differences between Asharites and Hanafîs in the Urcûze of Necmeddin Tarsûsî

Yıl 2017, Cilt: 6 Sayı: 1, 327 - 342, 15.03.2017

İsmail Şık

Öz

Abstract should be between 100 and 150 words. Aash’ari thought in during the formation phase
developmented withstand as Abdullah İbn Küllab and Ebu’l-Abbas el-Kalânisi who are
theologians in early period. The rational religion understanding which is efficient and sufficient
in producing intelligent new information that has begun to be systemized with Ebu Hanife in
the line of Ashabu'r-Rey which is defined as Hanafism, Hanafi-Maturidite or Maturidite. These
two Sunni insights have often entered the theological disputes and debates within the Sunni
paradigm through the ideas they disagree with. One of the first works dealing with such
differences of opinion is the work of Necmeddin Tarsûsî (d. 758) called Urcûze fî Maʻrifeti ma
beyne’l-Eşâire ve’l-Hanefiyye mine’l-Hılaf fi Usûli’d-din. We’ll bring on the agenda the
differencesthat contact. Necmeddin Tarsûsî who lived during Mamluks has designed belief
system in the centeral of Hanafism and has defensed thought of Ebu Hanife, has heavy
criticized to Ash’arism in theologial subject.

Anahtar Kelimeler

Necmeddin al-Tarsûsî; Urcûze; Ashariyya; Maturidiyya; Hanafism

Necmeddin Tarsûsî’nin Urcûzesinde Eş’ari-Hanefi Teolojik Farklılaşmaları

Öz

Ebu’l-Hasan el-Eş’arî (ö. 324),
Mutezileden ayrıldıktan sonra Ehl-i Sünnet’in ana damarlarından biri olan
Ashabü’l-Hadis çizgisine meyletse de kelami meselelere bakış açısı ve
problemleri çözerken kullandığı metot ile lafızcı/gelenekselci din anlayışıyla
uyum sağlayamamış, nakli verileri akli metoduyla yeniden değerlendirme yoluna
gitmiştir.

Oluşum aşamasında Eş’ari düşünce,
Abdullah İbn Küllab (ö. 240) ve Ebu’l-Abbas el-Kalânisi (ö. 255) gibi erken
dönem Sünni kelamcıların fikirlerine dayanarak gelişmiştir. Diğer yandan günümüzde
Hanefilik, Hanefi-Mâturîdîlik veya Mâturîdîlik olarak tanımlanan Ashabu’r-Rey
çizgisinde Ebu Hanife ile sistemleşmeye başlayan aklı ve kıyası naklin
anlaşılması kadar yeni bilgi üretilmesinde de etkin ve yeterli gören
hadari/akılcı din anlayışından bahsetmek mümkündür.

Bu iki sünni anlayış
birbirleriyle muhalif oldukları fikirler üzerinden çoğu zaman Sünni paradigma içerisinde
teolojik münakaşa ve tartışmalara girmişlerdir. Bu teolojik farklılaşmalar sonraki
düşünürler tarafından incelenmiş ve hakkında müstakil eserler yazılmıştır. Söz
konusu görüş ayrılıklarını ele alan eserlerin ilklerinden biri de Necmeddin Tarsûsî’nin
(ö. 758) Urcûze fî Maʻrifeti ma beyne’l-Eşâire ve’l-Hanefiyye mine’l-Hılâf
fî Usûli’d-Din
adlı eseridir. Memlukler döneminde yaşamış olan Tarsûsî risalesinde temas
ettiği farklılıkları kaside olarak işlemiştir.

Hanefilik merkezinde itikadi
sistemini kuran Ebu Hanife’nin düşüncelerinin ısrarcı bir savunucusu olan
Tarsûsî, Eş’ariliğe kelami konularda ağır eleştirel yapmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Necmeddin et-Tarsûsî, urcûze, Eş’arîlik

Kaynakça

• Abdulkadir b. Muhammed en-Nu'aymi ed-Dimeşki, ed-Dâris fi Târihi'l-Medâris, thk. Cafer Hüsm, , Dimaşk: Matbaatu't-Terakld, 1948.
• Ayaz, Fatih Yahya, Memlükler Dönemi Vezirlik, İstanbul: İSAM, 2009.
• ……………. Türk Memlükler Dönemi Saray Ağalığı (Üstâdârlık), İstanbul: İFAV, 2008.
• Bağdadlı İsmail Paşa, Hediyyetü’l-Arifin Esmau’1-Miiellifin ve Asaru’1-Musannifin, İstanbul: M.E. Basımevi, 1951.
• Bursalı Muhammed Tabir, Osmanlı Müellifleri, İstanbul: Matbaa-i Amire, 1333.
• Çetin, Nihat M., “Arûz”, DİA, c. III, ss. 509-510, İstanbul: 1999.
• Çubukçu, Asri, et-Tarsusî Hayatı, Şahsiyeti ve Eserleri, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi, Ankara: 1977.
• Ebû Uzbe, er-Ravzatü’l-Behiyye fi ma Beyne’l-Eşaire ve’l-Mâturîdîyye, Haydarabad: Dairetü’l-Maarif, 1322.
• Eser, Ercan “Kadi Necmüddin Et-Tarsûsî Ve Tuhfetü't-Türk İsimli Eserinin İslam Hukuku Açısından Analizi”, Türk-İslam Kültür Ve Medeniyetinde Tarsus Sempozyumu (Bildiri Kitabı), Tarsus: 2010.
• İbn Kutluboga, Kasım Ebu '1-Fida Zeynuddin Kasım, Tacu 't-Terâcim, Beyrut: 1996.