Akaidden Fıkha: Hanefî Fıkıh Kitaplarında Elfâz-ı Küfür

Yıl 2017, Cilt: 6 Sayı: 2, 897 - 920, 25.04.2017

Said Nuri Akgündüz , Zübeyir Bulut

Öz

İman ve küfür, kalbin
amelleri olarak görüldüğünden, ilk olarak akaid ve kelam ilimlerinin inceleme
alanına girer. Bununla beraber, bir insanın iman dairesinden çıkması, yani
küfre düşmesi, özellikle dünyevi sonuçları açısından fıkıh ilmiyle de
ilgilidir. Bu konular, fıkıh kitaplarında dinden dönme (irtidat) bölümü
çerçevesinde detaylı bir şekilde işlenmiştir. Özellikle Hanefi mezhebi
açısından baktığımızda, kurucu müçtehid imamlar devrinden sonra yazılan fetâvâ
(nevâzil) eserlerinde ise, küfür ifade eden söz ve eylemler de gittikçe artan
bir hacimle ele alınmış olup, kısmen de olsa mezhebin temel metinlerinde ve
şerhlerinde bu meselelere yer verilmiştir. Bu çalışmada, Hanefi mezhebi
literatürünün çeşitli türlerinde yer alan elfâz-ı küfür bahislerinin izi
sürülmüş, bu konunun nasıl yer aldığına dair tespitler yapılmıştır. Makale
metninin ekinde ise, bilinen ve elimize ulaşan ilk nevazil eseri olarak kabul
edilen Semerkandî’nin Nevâzil adlı eserinin elfâz-ı küfür meselelerini
ihtiva eden bölümü ve tercümesine yer verilerek, makalede işlenen konuya dair
örnek bir metnin okuyucuya sunulması hedeflenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Akaid, fıkıh, elfaz-ı küfür, fetava, iman

From Creed to Fiqh: Blaspheme in Hanafi Jurisprudence Works

Öz

As belief and disbelief are considered the acts
of heart, they were first examined in Kalam works. Despite the fact that belief
and disbelief are the subject matter of Kalam, they also have a direct
consequences related to worldly organizations of any person, believer or
denier. So this matter has been dealt with under the title of apostasy (irtidât)
in the books of jurisprudence (Fiqh), in addition to blaspheme (alfâz al-kufr)
in Kalam books. This matter have been taken further in the following years of
founding texts and have been dealt extensively in the books called nawazil
books. In our paper we traced different kinds of treatises and works that
examined which sayings and acts take the doer out the circle of faith. And in
the appendix we added the first and foremost important work of Samarqandî,
titled Nawâzil, with its translation

Anahtar Kelimeler

creed, fiqh, blaspheme, fatawa, faith

Kaynakça

• Ali el-Kâri, Minehu’r-ravdi’l-ezher fi şerhi’l-Fıkhi’l-ekber, Beyrût: Dârü’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, 1998.
• Ali el-Kâri, Şerhu Elfâzi’l-küfr nşr. Ebu Muaz Ahmed Şehâte el-Hasenî, Kâhire: Dâru’l-‘Ulâ, 2011.
• Âlim b. el-Alâ, el-Fetâva’t-Tatarhâniyye, nşr. Seccâd Hüseyn, Karaçi: İdaretü’l-Kur’an ve’l-ulumi’l-İslâmiyye, 1416 (hicrî).
• Bedir, Murteza, Buhara Hukuk Okulu, İstanbul: İsam Yayınları, 2014.
• Bedrü’r-Reşîd el-Hanefî, Elfâzü’l-Küfr, nşr. Ebu Muaz Ahmed Şehâte el-Hasenî, Kâhire: Dâru’l-‘Ulâ, 2011.
• Bezzâzî, Hâfizüddin Muhammed b. Muhammed, el-Fetâva’l-Bezzâziyye, Beyrût: Dâru İhyâi’t-türâsi’l-‘Arabî, 1986 (el-Fetâva’l-Hindiyye’nin kenarında).
• Buhârî, Burhânüddin Mahmud b. Ahmed, el-Muhîtü’l-Burhânî fî’l-fıkhi’n-Nu’mânî, nşr. Ahmed İzzu İnâye ed-Dımaşkî, Beyrût: Dâru İhyai’t-türâsi’l-‘Arabî, 2003.
• el-Fetâva’l-Hindiyye, Beyrût: Dâru İhyâi’t-türâsi’l-‘Arabî, 1986.
• Gazzâlî, Ebû Hâmid, Faysalü’t-tefrika beyne’l-İslâm ve’z-zendeka, nşr: Mahmûd Bîcû, y.y., 1993.
• Gümüşhanevî, Ahmed Ziyaüddin, Ehl-i Sünnet Akaidi, çev. Abdülkadir Kabakçı-Fuad Günel, İstanbul: Bedir Yayınları, 1996.
• Haskefî, Alâuddin, ed-Dürrü’l-müntekâ, İstanbul: Dârü’t-tıbâati’l-âmira, 1309.
• İbn Nüceym, Zeynüddin, el-Bahrü’r-râik, Beyrût: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 1997.
• İbnü’l-Hümâm, Kemâlüddin Muhammed b. Abdülvahid, Fethü’l-Kadîr, Beyrût: Dârü İhyâi’t-türâsi’l-‘Arabî, 1986.
• Kâdîhân, Fahreddin Hasan b. Mansur, Fetâvâ Kâdîhân, Beyrût: Dâru İhyâi’t-türâsi’l-‘Arabî, 1986, (el-Fetâva’l-Hindiyye’nin kenarında).
• Karaağaç, Hilmi, “Ehl-i Sünnet’e Göre Tekfir Problematiği”, Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 40, (2013): 163-186.
• Karaağaç, Hilmi, “Tekfir ve Elfâz-ı Küfre Dair İki Risale”, I. Uluslararası Geçmişten Günümüze Trabzon’da Dini Hayat Sempozyumu Bildiriler Kitabı Ekim 8-10 2015, s. 459-466.
• Kâsânî, Ebûbekr b. Mes’ûd, Bedâi’u’s-sanâi’, Beyrût: Dârü’l-Kütübi’l-ilmiyye, 1997.
• Kılavuz, Ahmet Saim, “Elfâz-ı Küfür”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (DİA), Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı, 1995, c. XI, s. 26-27.
• Koca, Ferhat, “el-Fetâva’t-Tatarhâniyye”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (DİA), Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı, 1995, c. XII, s. 446-447.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref, Ravzatü’t-tâlibîn, nşr. Âdil Ahmed Abdülmevcûd ve Ali Muhammed Muavvaz, Beyrût: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 1992.
• Ofî, Mehmet Emin b. Hasan, Nasâyıh-ı Makbûle ve Elfâz-ı Küfür Beyanında İman Risalesi, İstanbul, 1308.
• Özel, Ahmet, Hanefî Fıkıh Âlimleri, Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2006.
• Özel, Ahmet, “Hanefî Mezhebi-Literatür”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (DİA), Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı, 1997, c. XVI, s. 21-27.
• Özel, Ahmet, “İbn Vehbân” mad., DİA Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (DİA), Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı, 1999, c. XX, s. 442-443.
• Sâbûnî, Nûreddîn, el-Bidâye fî usûli’d-dîn, nşr. Bekir Topaloğlu, Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2000.
• Semerkandî, Ebü’l-Leys, Fetâva’n-nevâzil, Süleymaniye Kütüphanesi, Fatih, nr. 2414.
• Serahsî, Şemsüleimme, Şerhü’s-Siyeri’l-kebîr, nşr. Selahaddin Müneccid ve Abdülaziz Ahmed, Kâhire, 1971.
• Şeybânî, Muhammed b. el-Hasen, el-Asl, nşr. Muhammed Boynukalın, Beyrût: Dâru İbn Hazm, 2012.
• Şeyhîzâde, Abdurrahman, Mecma’u’l-enhur, İstanbul, 1875.
• Teftâzânî, Sa’düddîn, Şerhu’l-Akâid, nşr. Muhammed Adnan Derviş, y.y., ts.