EVRAK-I SAHİHA İDARESİ: OSMANLI İMPARATORLUĞUNDA RESMİ EVRAKLARIN TEKELLEŞMESİ

Yıl 2017, Cilt: 6 Sayı: 2, 873 - 896, 25.04.2017

Kurtuluş Demirkol

Öz

Bu makalenin konusu Osmanlı Devleti’nde
1845 yılında ihdas edilmiş olan damgalı kâğıt yani evrak-ı sahiha uygulamasıdır.
Makale, Osmanlı İmparatorluğu’nda evrak-ı sahiha uygulamasının tedavüldeki
resmi evrakların tekelleşmesi şekli olduğunu savunmaktadır. Evrak-ı sahihanın
neden ve nasıl ihdas edildiğini arşiv dokümanları ışığında incelemeye
çalışacaktır. Bu noktada mali ihtiyacın nasıl kurum ihdasına yol açtığı
betimlenecektir. Makale bu kurumun nasıl tekel karakteri kazandığını ve düşük
gelirler nedeniyle 1882 yılında lağvedildiğini açıklamaya çabalayacaktır.
Tanzimat dönemi bütçe açıkları Osmanlı mali bürokrasisini yeni gelir kaynakları
bulmaya sevk etmiştir. Mali bürokrasi bütçe açıklarını kapatmak için
tedavüldeki resmi evrakların yayım, satım ve hatta basımını tek elde toplamış,
damgalı kâğıt kullanımını tebaa için zorunlu kılmıştır. İlk evrak-ı sahiha
nizamnamesinin ilan edildiği 1861 yılından önceki kurumsallaşma sürecinde
damgalı kâğıt gelirleri beklenilen seviyenin altında kalmıştır. Düşük seviyedeki
gelirleri yükseltmek için 1861 evrak-ı sahiha nizamnamesi ilan edilmiştir.
Fakat bu nizamnameden sonra da nakliye vasıtalarının yokluğu dolayısıyla taşrada
evrak arzı talebi karşılayamamıştır. Bu durum da evrak-ı sahiha gelirlerinin
dramatik bir şekilde düşüşüne neden olmuştur. Nihayetinde, evrak-ı sahiha
tekeli 1882 yılında lağvedilmiştir. Sonuçta, bu makale evrak-ı sahiha tekelinin
tedavüldeki adi kâğıdın yerine damgalı kağıt ikame etmede başarısız olduğunu
ortaya koyacaktır.    

Anahtar Kelimeler

kurumsallaşma, damgalı kâğıt, adi kâğıt, tekelleşme, resmi evrak, evrak-ı sahiha

The Adminıstration of Evrak-i Sahiha: Monopolizatıon of The Formal Documents in The Ottoman Empire

Öz

The subject of this article is to analyze the
institutionalization of the stamped papers, namely evrâk-ı sahîha, in the Ottoman Empire in 1845. The article argues
that the implementation of stamped papers was the monopolization of the formal
documents in the Ottoman Empire. It seeks to scrutinize why and how evrâk-ı sahîhawas institutionalized. The
article will attempt to explain how this institution became a monopoly and how
it was abolished in 1882. To meet the budgetary deficits this bureaucracy made
the public compulsory to use the stamped papers by monopolizing the publishing,
selling, and even printing of the formal documents in common use. The incomes
of the stamped papers in the institutionalizing process before the first
regulation of the evrâk-ı sahîha proclaimed
in 1861 remained under the expected rates.This article will enlighten failure
of the Monopoly of Evrâk-ı Sahîha in
substituting stamped papers instead of common papers in common use

Anahtar Kelimeler

Institutionalization, Stamped Paper, Common Paper, Monopolization, Formal Documents, Evrâk-ı Sahîha, Budgetary Deficit

Kaynakça

• Abdurrahman Vefik Sayın, Tekâlif Kavaidi (Osmanlı Vergi Sistemi), Ankara: T.C. Maliye Bakanlığı Araştırma, Planlama ve Koordinasyon Kurulu Başkanlığı Yayınları, 1999.
• Abdüllatif Şener, Tanzimat Dönemi Osmanlı Vergi Sistemi, İstanbul: İşaret Yayınları, 1990.
• Abdüllatif Şener; Sona Doğru Osmanlı Maliyesi, Osmanlı Ekonomisi ve Maliyesi Üzerine Yazılar, Ankara: Birleşik Yayınevi, 2007.
• Ahmed Lûtfî Efendi, Vak’anüvîs Ahmed Lûtfî Efendi Tarihi, İstanbul: Tarih Vakfı-Yapı Kredi Yayınları, c. 6-7-8, 1999.
• Ali Akyıldız, Osmanlı Bürokrasisi ve Modernleşme, İstanbul: İletişim Yayınları, 2012.
• Ali Akyıldız, Para Pul Oldu, Osmanlı’da Kağıt Para, Maliye ve Toplum, İstanbul: İletişim Yayınları, 2003.
• Ali Akyıldız, Tanzimat Dönemi Osmanlı Merkez Teşkilatında Reform (1836-1856), İstanbul: Eren Yayınları, 1993.
• Carter V. Findley, Osmanlı Devletinde Bürokratik Reform Babıali (1789-1922), çev. Latif Boyacı, İzzet Akyol, İstanbul: İz Yayıncılık, 1994.
• Coşkun Çakır, Tanzimat Dönemi Osmanlı Maliyesi, İstanbul: Küre Yayınları, 2001.
• Erdoğan Öner, Osmanlı İmparatorluğu ve Cumhuriyet Döneminde Malî İdare, Ankara: T.C. Maliye Bakanlığı Araştırma, Planlama ve Koordinasyon Kurulu Başkanlığı Yayınları, 2005.
• İhsaiyat-ı Maliye (Maliye İstatistikleri) (1885-1909), Ankara: Maliye Bakanlığı Araştırma, Planlama ve Koordinasyon Kurulu Başkanlığı, 2000.
• Mehmet Zeki Pakalın, Maliye Teşkilatı Tarihi (1442-1930), Maliye Bakanlığı Tetkik Kurulu Yayını, c. III, 1977.
• Mehmet Zeki Pakalın, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, c. I, 1983.
• Selda Kılıç, “1855 Bütçe Nizamnamesi ve Uygulanması”, Türkler, c. XIV, s. 359-363.
• Süleyman Sudi, Osmanlı Vergi Düzeni, (Defter-i Muktesid), haz. Mehmet Ali Ünal, Isparta, 1996.
• Tevfik Güran, Osmanlı Kamu Maliyesi 1839-1918, haz. Mehmet Genç ve Erol Özvar, Osmanlı Maliyesi Kurumlar ve Bütçeler 1, İstanbul: Osmanlı Bankası Arşiv ve Araştırma Merkezi Yayınları, 2006.
• Tevfik Güran, Tanzimat Döneminde Osmanlı Maliyesi: Bütçeler ve Hazine Hesapları (1841-1861), Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1989.
• A. AMD. 42/22, 44/16
• A. DVN. 177/84
• A. DVN. MKL. 87/18
• A. MKT. MHM. 205/21, 281/72, 305/4, 452/93
• A. MKT. NZD. 407/1, 419/95, 54/76, 79/43
• A. MKT. UM. 113/15, 113/37, 114/78, 117/48, 117/6, 54/19, 60/22
• C. ML. 206/8443, 605/24968
• DH. MKT. 1682/70
• İ. DH. 676/47133
• İ. HR. 261/15617
• İ. MMS. 111/4782, 27/1193
• İ. MVL. 486/22004
• İ. ŞD. 121/7227
• KK.d. 6252
• ML. VRD. d. 1323
• ML. VRD. d. 3450
• MV. 50/23
• MVL. 1035/28, 1076/73, 525/136, 857/101
• ŞD. 255/29, 298/5
• Y. A. RES. 88/111
• YB. 04. 8/66