Osmanlı Devleti’nin Son Dönemlerinde Medrese Eğitim Sistemi ve Türkiye Cumhuriyeti’nin İlk Yıllarında Eğitimin Konjonktürel Boyutu

Yıl 2017, Cilt: 6 Sayı: 2, 977 - 995, 25.04.2017

Deniz Aşkın

Öz

Bu çalışma Osmanlı Devleti’nin son dönemlerindeki klasik
medrese eğitim sistemini ve Türkiye cumhuriyetinin ilk yıllarına denk gelen
ulusal eğitim politikasını analiz etmeyi amaçlamaktadır. Osmanlı Devleti’nde
uzun yıllar devlet kadrosunun yetiştirildiği medreseler, Kanuni Sultan Süleyman
döneminden sonra siyasi belirsizliklere bağlı olarak toplum ve siyaset
üzerindeki eski gücünü ve etkisini yitirmeye başladı. Süreç içinde Osmanlı’nın
modernleşme paradigmasına dâhil olması ve Batılı tarzda bir eğitim sisteminin
(mekteb) kurulması, medrese eğitiminin, yönetimin dışında kalmasına neden oldu.
II. Meşrutiyet dönemine gelindiğinde ise, gerek siyaset sahnesinde gerekse de
medrese içinde geliştirilen bir takım ıslahat programları ile bir yenilenme
sürecine giren medreseler, tekrar eski gücünü ve önemini elde etmeye çalıştı.
Ancak bu tarihsel süreç içinde dünya siyasetinde gelişen ulus devlet ve
milliyetçilik söylemleri, yeni kurulan Türkiye Cumhuriyeti’nin eğitim kurumunu
önemli oranda etkiledi.  Buna bağlı
olarak cumhuriyetin eğitim felsefesi milli duygulara hitap eden ve ulus
devletin kurumsal olarak ihtiyaç duyduğu vatandaşın eğitilmesini hedef edinen
temel ilkeler ile şekillendi. Bu bağlamda bu çalışma Osmanlı Devleti’nin son
dönemlerinde, önce ihya daha sonra da konjonktürel nedenlerden dolayı
cumhuriyet döneminde ilga edilen medreseleri ve yeni eğitim sistemini
sosyo-politik bir zeminde tartışmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Eğitim, Medrese, Ulus-Devlet, Eğitimin Merkezileşmesi, Türkiye Cumhuriyeti

Madrasah Education System in the Late Periods of the Ottoman Empire and The Cyclical Context of the Education in the Early Years of the Republic of Turkey

Öz

This study aims to analyze the classical madrasah
education system in the late periods of the Ottoman Empire and the national
education policy refers to the first years of the Republic of Turkey. Madrasah
as an institution where the admin staffs of the Ottoman Empire were educated
for a long time, began losing its earlier power and impact on the
society and the politics after the era of Suleiman the Magnificent, based on
political instability. Within the process, The Ottoman Empire’s involvement in
modernization paradigm and establishment of a new education system (mekteb) in
a western manner caused the madrasa education to stay out of the management. But along with the II. Constitutional (II. Meşrutiyet)
period, madrasah entering a renewal process with some innovation programs in
political arena as inside the madrasah, strived to gain its earlier importance
and power again. But within historical process, expressions about the
nation state and nationalism developed in world policy affected the institution
of education of The Republic of Turkey that was newly-established. Accordingly,
thought of the republic's education took form with the basic principles aiming
to educate the citizens needed by the nation-state institutionally and address
to the national feelings. In this context, this study discusses the madrasas
which was first recovered in the last periods of The Ottoman Empire and then
was abolished in the period of the republic because of the cyclical reasons and
the new education system on a socio-political ground. 

Anahtar Kelimeler

Education, Madrasah, Nation-State, Centralization in Education, Republic of Turkey

Kaynakça

• Ahmed, S. Ve Filipovic, N. (2015). Sultanın Müfredatı: Kanuni Sultan Süleyman’ın 1565 (973) Tarihli Fermanı’nda Buyurduğu Osmanlı Medreseleri Programı. M. Gündüz (Der.) . Osmanlı Eğitim Mirası: Klasik Ve Modern Dönem Üzerine Makaleler (Y. Doğan, Çev.) içinde (s. 122-163). Ankara: Doğu Batı Yayınları.
• Akyüz, Y. (2008). Türk Eğitim Tarihi. Ankara: Pegem Yayıncılık.
• Atatürkün Söylev Ve Demeçleri, (1945). İstanbul: Maarif Matbaacılık.
• Bilim, C. Y. (2002). Türkiyede Çağdaş Eğitim Tarihi (1734-1876). Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Binbaşıoğlu, C. (1999). Cumhuriyet Dönemi Eğitim Bilimleri Tarihi. Ankara: Tekışık Yayıncılık.
• Cicioğlu, H. (1982). Türkiye Cumhuriyetinde İlk Ve Ortaöğretim (Tarihsel Gelişim). Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi.
• Cihan, Ahmet, And (Firm) Hiperlink. 2007. Osmanlı'da Eğitim. İstanbul: Hiperlink, 2007. Ebook Collection (Ebscohost), Ebscohost (Accessed November 2, 2016).
• Cramer, J.F. Ve Browne, G.S. (1974). Çağdaş Eğitim: Milli Eğitim Sistemleri Üzerine Mukayeseli Bir İnceleme (A. F. Oğuzkan, Çev.). İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• Doğan, İ. (2010). Türk Eğitim Tarihinin Ana Evreleri: Kurumlar Kişiler Söylemler. Ankara: Nobel Yayınları.
• Durukan, K. (2007). Ideology And Historiography: State, Society And Intelellectuals İn Modern Turkey, University Of Wisconsin-Madison: Yayınlanmamış Doktora Tezi Https://Books.Google.Com.Tr/Books?İd=Jsd2cewli_IC&Pg=PA67&Dq=Nizam%C4%B1+Cedid&Hl=Tr&Sa=X&Ved=0ahukewib--Yto-Bpahwkfywkhxsqdzu4chdoaqgamaa#V=Onepage&Q=Nizam%C4%B1%20cedid%20&F=False
• Fortna, B. C. (2005). Mekteb-İ Hümayun: Osmanlı İmparatorluğu’nun Son Döneminde İslam, Devlet Ve Eğitim. (P. Siral, Çev). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Gözübüyük, A.Ş. (2005). Açıklamalı Türk Anayasaları: Yapılışları, Özellikleri Ve Yapılan Değişiklikler. (5. Baskı). Ankara: Turhan Kitabevi.
• Gutek, G. L. (2001).Eğitime Felsefi Ve İdeolojik Yaklaşımlar. (N. Kale, Çev). Ankara: Ütopya Yayınları.
• Halis,İ. (2005). Tanzimat Dönemi Eğitim Sistemi. Konya: Serhat Kitabevi.
• Karpat, K. (1999). Etnik Kimlik ve Ulus-Devletlerin Oluşumu. Osmanlı Ansiklopedisi. Cilt: 2. (s.17-34). Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
• Kenan, S. (2015). Modern Üniversitenin Oluşum Süreci. Osmanlı Araştırmaları. (XLV), 333-367.
• Kodaman, B. (1991). Abdülhamid Devri Eğitim Sistemi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Kütükoğlu, M . (2015). Darül Hilafetil Aliyye Medresesi Ve Kuruluşu Arefesinde İstanbul Medreseleri. İslam Tetkikleri Dergisi, 7(0), 1-219. Retrieved From Http://Dergipark.Gov.Tr/İuislamtd/İssue/1197/14059
• Kütükoğlu, M. (2000).XX. Asra Erişen İstanbul Medreseleri. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Maltaş, R. (2011). Sümerlerden Günümüze Eğitim: İlk Ve Ortaçağ-1. Konya: Çizgi Kitabevi.
• Ozmon, A., H. ve Craver, S. M. (2008). Philosophical Foundations Of Education. (8. Baskı). Upper Saddle River Pearson, Merrill Prentice Hall.
• Ölmez, A. (2014). II. Meşrutiyet Devrinde Osmanlı Medreselerinde Reform Çabaları Ve Merkezileşme, Vakıflar Dergisi. (41), 127-140). Http://Uvt.Ulakbim.Gov.Tr/Uvt/İndex.Php?Cwid=9&Vtadi=TSOS&C=Ebsco&Ano=174706_9543c4f89cb7086004757ecb4362886f&?
• Ölmez, A. (2014). II. Meşrutiyet Devrinde Osmanlı Medreselerinde Reform Çabaları Ve Merkezileşme, Vakıflar Dergisi. (41). Ss. 127-140. Http://Uvt.Ulakbim.Gov.Tr/Uvt/İndex.Php?Cwid=9&Vtadi=TSOS&C=Ebsco&Ano=174706_9543c4f89cb7086004757ecb4362886f&?b
• Önder, M. (2014). Türk Eğitim Tarihi. (3. Baskı). Ankara: Anı Yayıncılık.
• Özodaşık, M. (2006). Yeni Nesil.Konya: Tablet Kitabevi.
• Özodaşık, Mç (1999). Cumhuriyet Dönemi Yeni Nesil Yetiştirme Çalışmaları (1923-1950). Konya: Çizgi Kitabevi
• Öztürk, M. (2013). Klasik Ve Modern Dönem Osmanlı Medrese Geleneğinde Tefsir Tedrisatı. Medreseler Geleneği Ve Modernleşme Sürecinde Medreseler Sempozyumu. (2. Cilt). (s.259-280). Muş: Muş Alparslan Üniversitesi.
• Sarıoğlu, M. (2012). Türk Eğitim Tarihinden Esintiler. Kocaeli: Umuttepe Yayınları.
• Somel, S. A. (2010). Osmanlıda Eğitimin Modernleşmesi (1839-1908): İslamlaşma, Otokrasi Ve Disiplin (O. Yener, Çev.). İstanbul: İletişim Yayınları. Şapolyo, E. B. (1966). Atatürk Ve Maarif Misakı-Pragmatizm-. Türk Kültürü. (40), 383-394.
• Türk, E. (1999). Milli Eğitim Bakanlığında Yapısal Değişmeler Ve Türk Eğitim Sistemi. Ankara: Nobel Yayın Dağıtım.
• Unat, F. R. (1964). Türkiyede Eğitim Sisteminin Gelişmesine Tarihi Bir Bakış.Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Uzunçarşılı, İ.H. (1965). Osmanlı Devletinin İlmiye Teşkilatı. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Yiğitoğlu, m. (2013). Osmanlı İmparatorluğu’nda İslami Perspektifin Gayr-i Müslimlere etkisi. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi. 2(4), 21-38.
• Zengin, Z. S. (2002). II.Meşrutiyette Medreseler Ve Din Eğitimi. Ankara: Akçağ Yayınları.