Memlükler Döneminde Bir Âlim: Abdülbâsıt b. Halil b. Şâhîn el-Malatî (ö.920/1514) ve İhlâs Suresi Tefsiri

Yıl 2018, Cilt: 7 Sayı: 1, 309 - 329, 28.03.2018

M. Sami Çöllüoğlu

Öz

İslam toplumları farklı dönemlerde ve muhtelif
coğrafyalarda Kur’ân-ı Kerim’in anlaşılması ve hayata aktarılması doğrultusunda
sürekli bir çaba içerisinde olmuşlardır.  Kesintisiz bir şekilde yürütülen bu çabalar
sonucunda son ilâhî mesaj olan Kur’ân-ı Kerim, Müslümanların hayatının
merkezine yerleşmiştir. Bu çalışmada Memlükler döneminde yaşamış, kaynaklarda
tarihçi, fakih ve müfessir olarak zikredilen Malatya doğumlu Abdülbâsıt b.
Halil b. Şâhîn el-Malatî ve “el-Kavlu’l-Hâs
fî Tefsîr-i Sûreti’l-İhlâs” isimli yazma eseri ele alınmıştır. Çalışmada öncelikle
müellifin hayatı ve eserleri hakkında bilgi verilmiş daha sonra İhlas suresinin
tefsiri üzerine yazdığı risalesi incelenerek söz konusu risâlenin içerik, metod
ve kaynakları açısından surenin anlaşılmasında sağladığı katkılar tespit
edilmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Memlükler Dönemi, Abdülbâsıt b. Halil b. Şâhîn el-Malatî, Tefsir, İhlâs Suresi, Ayet

A Scholar in the Mamluk Period: Abdulbasit b. Khalil b. Şahin al-Malati (ö.920/1514) and Tafsir Surat al-Ikhlas

Öz

Activities towards understanding and practicing the messages
of the Holy Qur’an have been uninterruptedly undertaken in different time
periods and various places in Muslim societies. Efforts have been intensified
in order to comprehend the Divine Message and thus, it has become established
in the centre of the lives of Muslims.This study deals with al-Qawl al-Khass
fi Tafsir Surat al-Ikhlas, a treatise of Abdulbasit b. Khalil b. Şahin al-Malati, a versatile
scholar from Malatya who lived in the Mamluk period and has been introduced as
a historian, jurist (faqih) and exegete (mufassir) in the
biographical sources. In the paper, following a brief introduction to the  author’s life and works, the treatise in
question is examined in terms of content, method and sources in order to
ascertain its contribution to the understanding of the Qur’anic chapter of al-Ikhlas.

Anahtar Kelimeler

The Mamluk Period, Abdulbasit b. Khalil b. Şahin al-Malati, Tafsir, The Chapter of Ikhlas, Verse (Ayat)

Kaynakça

• Avcı, Casim, “Naib”, (DİA), XXXII, s. 311-312. Beğavî, Ebû Muhammed el-Huseyn b. Mes‘ûd, Meâlimu’t-Tenzîl, Dâr-u İbn-i Hazm, Beyrut 2002. Buhârî, Ebû Abdillah Muhammed b.İsmail (ö. 256/870), el-Câmiu’s-Sahîh, Dâru Tavkı‟n-Necât, Beyrut 2001. Çubukçu, Asri “Halil b. Şahin”, (DİA), XXV, s. 328-329. Dehman, Muhammed Ahmed, Mucemu el-Elfaz et-Tarihiye fi el-Asrı’l-Memluk, Beyrut 1990. Güney, Ahmet Faruk “Yazma İhlas Sûresi Tefsirleri Bibliyografyası”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 20ll, IX, sayı: 18, s. 275-302. İbn Hanbel, Ahmed b. Muhammed, Müsned, Muessesetu‟r-Risâle, Beyrut 2001. İbn. İyâs, Ebü’l-Berekât Zeynüddîn (Şehâbüddîn) Muhammed b. Şehâbiddîn Ahmed, Bedâi’uz-Zuhûr fî Vekâi’ud-Duhûr, (thk. Muhammed Mustafa), Mektebetu Dâri’l- Bâz, Mekke ts. İsmail Paşa, Bağdatlı, Hediyyetü'l-‘Ârifîn: Esmâu’l- Müellifîn ve Âsâru’l-Musannifîn, Dâru İhyâit-Turâsi’l-‘Arabiyy, Beyrut 1951-1955. Kehhâle, Ömer Rıza, Mu`cemü`l Müellifin Teracimü Musannifî`l-Kütübi’l –‘Arabiyye, Müessesetür’-Risâle, 1993. Kemaleddin İzzeddin Ali, Muhammed, Abdu’l-Basıt, el-Hanefî, Müerrihan, Kahire 1990. Malatî, Abdülbâsıt b. Halil b. Şâhîn, el-Kavlu’l-Hâs fî Tefsîr-i Sûreti’l-İhlâs, Süleymaniye Ktp., Ayasofya, no: 4793, vr. 27a-35b. Malatî, Abdülbâsıt b. Halil b. Şâhîn, Neylü’l-Emel fî Zeyli’d-Düvel (thk. ve nşr., Ömer Abdu’s-Selam Tedmürî), Mektebeti’l-‘Asrıyye, Beyrut 2002. Nüveyhiz, Â’dil, Mu’cemu’l-Müfessirîn min Sadri’l-İslâm hatta’l-Asri’l-Hâzir, Müessessetü Nüveyhiz es-Sekafiyye, Beyrut 1983. Özaydın, Abdülkerim “Abdülbâsıt el-Malatî”, (DİA), I, s. 201-202. Özbek, Süleyman “Şâhin eş-Şeyhî ve Ailesi” Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 2010, sayı: 27 Bahar, s. 529-552. Râzî, Fahruddîn Muhammed b. Ömer, Mefatihu’l-Gayb, Beyrut: Dâru’l- Fikr, 1981. Sehâvî, Şemsüddîn Muhammed b. Abdirrahmân b. Muhammed (ö. 902/1497), ed-Davu’l-Lâmi’, Dâru’l- Cîl, Beyrut 1992. Sa’lebî, Ahmed b. Muhammed b. İbrahim, el-Keşfu ve’l- Beyân an Tefsiri’l-Kur’ân (thk. El-İmam Ebû Muhammed b. Âşûr), Dâru İhyâit-Turâsi’l-Arabiyye, Beyrut 2002. Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ, Sünen, (thk. Ahmed Muhammed Şakir), Şeriketu Mektebeti ve Matba’ati Mustafa el-Bâbî el-Halebî ve Evlâdihi, Mısır 1955. Zeccâc, Ebû İshâk İbrahim, Meâni’l-Kur’ân. (Tah. Abdulcelil Abduh Çelebi), Beyrut 1988. Zemahşerî, Ebûl-Kâsım Cârullah Muhammed b. ‘Umer b. Ahmed, el-Keşşâf an Hakâiki Ğavâmidi’t-Tenzîl ve ‘Uyûni’l-Ekâvîl fî Vucûhi’t-Te’vîl, (thk. ‘Ådil Ahmed ‘Abdu’l- Mevcûd, ‘Ali Muhammed Mu‘avvad) Mektebetu Abikân, Riyad 1998. Ziriklî, Hayruddîn, el-A’lâm Kâmûsu Terâcim, Dâru’l-‘İlmi Lilmelâyîn, Beyrut 2002.