Pilot Karar Verme Davranışı: Rasyonel mi? Doğal mı?

Yıl 2021, Cilt: 10 Sayı: 1, 938 - 959, 30.03.2021

Burcu Erikci Okan Yaşar

https://doi.org/10.15869/itobiad.823658

Cited By: 2

Öz

Havacılık alanında kazaların çoğunluğu pilotların kötü karar verme davranışlarından ve yargısal yetersizliklerinden kaynaklanmaktadır. Pilotların karar verme davranışlarının anlaşılması, karar süreçlerinin ve olaylar karşısındaki yargılarının iyileştirilmesine katkı sağlayacaktır. Geleneksel karar verme modellerinin her türlü bağlamda geçerli olmadığı, özellikle rasyonel süreçlerin birçok faktörü gözardı ettiği bilinmektedir. Pilotların karar süreçlerinde önemli olan bu faktörler; zaman baskısı, tecrübe, koordinasyon, bağlamsal karmaşıklık, sürekli değişen koşullar, eksik ve güvenilmez bilgilerdir. Doğal Karar Verme (DKV) modeli karar süreçlerini söz konusu faktörler bağlamında açıklayan bir modeldir. Bu kapsamda araştırmada, pilotların karar verme davranışının DKV süreçlerine uygun olup olmadığını anlamak ve alanyazında tanımlı diğer karar süreçleriyle ilişkisi ortaya koymak amaçlanmıştır. Araştırmanın amacına en uygun olduğu düşünülen karma yöntem desenlerinden eşzamanlı iç içe geçmiş tasarım deseni kullanılmıştır. Bu desende nicel ve nitel veriler aynı anda toplanmış, nitel veriler NVivo11, nicel veriler ise SPSS24 programlarıyla analiz edilmiştir. Nitel verilerin elde edildiği çalışma grubunu amaçlı örneklem yöntemiyle seçilmiş birinci ve ikinci kaptan konumundaki 12 pilot oluşturmaktadır. Nitel veriler yarı yapılandırılmış mülakat neticesinde elde edilmiştir. Nicel verilerin örneklem grubunu İstanbul’da 3 farklı havayolu şirketinde çalışan 223 pilot oluşturmaktadır. Araştırmanın örnekleme yönteminde basit seçkisiz örnekleme yöntemi kullanılmıştır. Ölçeme aracı olarak Sundu ve Yaşar (2020) tarafından geliştirilen DKV ölçeği ile Scott ve Bruce (1995) tarafından geliştirilen ve Taşdelen (2001) tarafından Türkçeye uyarlanan Karar Verme Stilleri ölçeği kullanılmıştır. Nitel verilerin analizi neticesinde; bilgi kaynağı, kararı etkileyen faktörler, doğru karar ve kriteri, karar durumunun yapısı, kararın nasıl verildiği, stres kaynakları adında altı tema elde edilmiştir. Temalar, pilotların DKV modeline uygun davranış gösterdiklerini, bilgi kaynağı olarak tecrübelerini, karar süreçlerinde ise sezgilerini kullandıklarını vurgulamaktadır. Nicel analiz neticesinde; pilotların rasyonel süreçlerden çok DKV süreçlerini benimsedikleri, DKV’nin sezgisel karar verme ile pozitif anlamlı ilişkili olduğu görülmüştür. Bulgular neticesinde araştırmacılar, uygulayıcılar eğitimciler için önerilerde bulunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Karar verme davranışı, Doğal karar verme, Pilot Karar Verme, Karar verme stilleri, Rasyonel karar verme

Pilot Decision Making Behavior: Is It Rational or Natural?

Öz

In aviation, the majority of accidents are caused by pilots' poor decision-making behavior and judicial incompetence. Understanding the decision behavior of pilots will contribute to the improvement of decision processes and their judgments against events. It is known that traditional decision making models are not valid in all contexts, especially rational processes ignore many factors. These factors that especially important in pilots' decision processes are time pressure, experience, coordination, contextual complexity, constantly changing conditions, incomplete and unreliable information. It is seen that the model that explains the decision process in the context of these factors is the Naturalistic Decision Making (NDM) model in the literature. In this context, the aim of the study is to understand whether the decision-making behavior of pilots is appropriate for NDM processes and to reveal its relationship with other decision processes defined in the literature. Concurrent mix method pattern that is considered to be the most suitable for the purpose of the research, was used. In this design, quantitative and qualitative data were collected at the same time, qualitative data were analyzed with NVivo11 and quantitative data was analyzed with SPSS24 programs. The study group from which qualitative data is obtained consists of 12 pilots who are the first and second captains selected by purposeful sampling method. Qualitative data were obtained as a result of a semi-structured interview. The sample group of the quantitative data consists of 223 pilots working in 3 different airline companies in Istanbul. In the sampling method of the research, the simple random sampling method was used. NDM scale developed by Sundu and Yaşar (2020) and Decision Making Styles scale developed by Scott and Bruce (1995) and adapted to Turkish by Taşdelen (2001) were used as a measurement tool. As a result of the analysis of qualitative data; Six themes were obtained, namely the source of information, factors affecting the decision, the right decision and its criteria, the structure of the decision situation, how the decision was made, and sources of stress. The themes emphasize that pilots behave in accordance with the NDM model, using their experience as a source of information and their intuition in decision-making processes. As a result of the quantitative analysis; It has been observed that the decision processes of pilots adopt NDM processes rather than rational processes, and NDM is positively associated with intuitive decision making. As a result of the findings, suggestions were made for researchers, practitioners, educators.

Anahtar Kelimeler

Decision making behavior, Naturalistic decision making, Pilot Decision Making, Decision making styles, Rational decision making

Kaynakça

• Agor, W. E. (1986). The logic of intuitive decision Making. Quorum Books, Library of Congress No. 86-8119.
• Akca, M. (2020). Havacılık Kazası ve Pilot Hatası Kavramı Üzerine Bir Değerlendirme. The Journal of Social Science, 4(7), 251-264.
• ATSB. (2006). Selected ATSB Occurrences In Which Fatigue May Have Been A Contributing Factor. ACT: Australian Transport Safety Bureau.
• Baiocco, R., Laghi, F. & D’Alessio, M. (2009). Decision-Making Style Among Adolescents: Relationship with Sensation Seeking and Locus of Control. Journal of Adolescence, (32), 963-976
• Baker, S. P., Qiang, Y., Rebok, G. W. & Li, G. (2008). Pilot error in air carrier mishaps: longitudinal trends among 558 reports, 1983-2002. Aviation, space, and environmental medicine, 79(1), 2-6
• Batt, R., & O'Hare, D. (2005). Pilot Behaviours in the Face of Adverse Weather: A New Look at an Old Problem. Aviation, Space, and Environmental Medicine, 76(6), 552-559.
• Beach, L. R., & Mitchell, T. R. (1978). A contingency model for the selection of decision strategies. Academy of management review, 3(3), 439-449.
• Beach, L. & Lipshitz, R. (1993). Why classical decision theory is an inappropriate standard for evaluating and aiding most human decision making, in Decision Making in Action: Models and Methods, G. Klein et al. eds. Ablex Publishing, Norwood, NJ, 21–35.
• Cannon-Bowers, J. A., & Salas, E. E. (1998). Making decisions under stress: Implications for individual and team training (pp. xxiii-447). American Psychological Association.
• Chatoupis, C. (2007). Decision making in physical education: theoretical perspectives. Studies in Physical Culture & Tourism, 14(2).
• Creswell, J. W., & Tashakkori, A. (2007). Differing perspectives on mixed methods research.
• Creswell, J. W. (2003). Research design: Qualitative, quantitative, and mixed methods approaches (2nd ed.). Thousand Oaks, CA: Sage.
• Gopal, P. (2000). Analysis of factors leading to pilot error accidents in civil aviation. Ind J Aerospace Med, 44(1), 34-38.
• Gore, J. E. Et. al (2015). Applications for Naturalistic Decision Making. Journal of Occupational & Organizational Psychology, (June 2015), 1-19.
• Gick, M. L., & Holyoak, K. J. (1980). Analogical problem solving.
• Harris, D. (2017). Decision Making in Aviation. Routledge.
• Hörmann, H. J. (1994) FOR-DEC - A Prescriptive Model for Aeronautical Decision Making. 21.WEAAP-Conference, Dublin, 28.-31.03.94., 1-7.
• Kahneman, D. 2011 Thinking, Fast and Slow. Penguin Books
• Kaempf, G. L., & Klein, G. (2017). 11 Aeronautical Decision Making: The next generation. Aviation psychology in practice, 223-229.
• Klein, G. A. (1993). A Recognition Primed Decision (RPD) Model of Rapid Decision Making. In “Decision Making in Action” Gary A. Klein, Judith Orasanu, Roberta Calderwood, Caroline E. Zsambok (Eds.). New York: Ablex, 138-147.
• Klein, G. (1997). The recognition-primed decision (RPD) model: Looking back, looking forward. Naturalistic decision making, 285-292.
• Klein, G. (2000). How can we train pilots to make better decisions. Aircrew training and assessment, 165-195.
• Klein, G. (2008). Naturalistic Decision Making. Human Factors, 50(3), 456-460.
• Klein, G. (2015). A naturalistic decision making perspective on studying intuitive decision making. Journal of Applied Research in Memory and Cognition, 4(3), 164-168.
• Li, G., Baker, S. P., Grabowski, J. G., & Rebok, G. W. (2001). Factors associated with pilot error in aviation crashes. Aviation, space, and environmental medicine, 72(1), 52-58.
• Lipshitz, R., Klein, G., Orasanu, J., & Salas, E. (2001). Focus article: Taking stock of naturalistic decision making. Journal of Behavioral Decision Making, 14, 331–352.
• Noone, J. (2002, September). Concept analysis of decision making. In Nursing forum (Vol. 37, No. 3, pp. 21-32). Oxford, UK: Blackwell Publishing Ltd.
• NTSB. (1993). Aircraft Accident Report: In Flight Loss of Control and Subsequent Collision with Terrain, DC-8-61, N814CK, Guantanamo Bay, Cuba.Washington, DC.
• Nutt, P. C. (1976). Models for decision making in organizations and some contextual variables which stipulate optimal use. Academy of management Review, 1(2), 84-98.
• Nutt, P. C. (1990). Strategic decisions made by top executives and middle managers with data and process dominant styles. Journal of Management Studies, 27(2), 173-194.
• Polič, M. (2009). Decision making: between rationality and reality. Interdisciplinary Description of Complex Systems: INDECS, 7(2), 78-89.
• Scott, S. G., & Bruce, R. A. (1995). Decision-making style: The development and assessment of a new measure. Educational and psychological measurement, 55(5), 818-831.
• Soll, H. et al. (2016). Decision-Making Tools for Aeronautical Teams: FOR-DEC and Beyond. Aviation Psychology and Applied Human Factors, 6(2), 101-112.
• Sundu, M., ve Yaşar, O. (2020). Doğal Karar Verme Ölçeği (DKVÖ): Kavramsal Tanım ve Ölçek Geliştirme Çalışması. Doğuş Üniversitesi Dergisi, 21(1), 101-115. Taşdelen, A. (2001). Öğretmen Adaylarının Bazı Psiko Sosyal Değişkenlere Göre Karar Verme Stilleri. Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, (10), 40-52
• Tekin, Ö. A. ve Ehtiyar, V. R. (2010). Yönetimde Karar Verme: Batı Antalya Bölgesindeki Beş Yıldızlı Otellerde Çalışan Farklı Departman Yöneticilerinin Karar Verme Stilleri Üzerine Bir Araştırma. Journal of Yasar University, 20(5), 3394‐3414.
• Wiener, Earl L., Kanki, Barbara G,. Helmreich, Robert L. (1993). Cockpit resource management. California: Academic Press, Inc.;.
• Yaşar, O. (2016). Davranışsal Karar Verme-Düşünme, Problem Çözme. Ankara: Detay Yayıncılık.
• Yaşar, O. (2019). Yönetici Kararları ve Bilişsel Esnekliği: Yöneticiler Nasıl Karar Alıyor? Nörobilim Ne Diyor? Electronic Journal of Social Sciences, 18(71).
• Yaşar, O. ve Sundu, M. (2017). Kaotik Ortamlar İçin Karar Verme Model Önerisi: Doğal Karar Verme, 25. Ulusal Yönetim ve Organizasyon Kongresi, Ankara 25-27 Mayıs, 1-15.