İslam Tarihinde Tıp Bilgisinin Ortaya Çıkışına Dair Değerlendirmeler: İbn Ebû Usaybia Örneği

Yıl 2021, Cilt: 10 Sayı: 3, 2952 - 2974, 30.09.2021

Zehra Gençel Efe

https://doi.org/10.15869/itobiad.925656

Öz

İslam tıp tarihinin önemli âlimlerinden İbn Ebû Usaybia, bu döneme ulaşmış yegâne eseri olan Uyûnü’l-enbâ fî tabakâti’l-etıbba adlı eserinde, tıp bilgisinin oluşumuna dair ilk yazılı nakillerden bugüne kadar olan serüvenini ele almıştır. Bu bilginin ilk defa hangi bölgede ve ne şekilde ortaya çıktığına dair rivayetlere yer verdiği eserinde, Eflâtun, Aristo, Fârâbî, İbn Sînâ, Kindî, Sühreverdî el-Maktûl ve İbn Rüşd gibi filozoflar ile ünlü kelamcılara da yer vermektedir. Hintli, Grek, Romalı, Süryânî ve Müslüman hekimlerinin hayatlarını ve tıbba katkılarını ayrıntılarıyla ele aldığı bu eserin bir bölümünde tıp bilgisinin nerede ve nasıl ortaya çıktığını zengin örneklerle tartışmaktadır.
Müellifin eserinde yer verdiği, tıp ilminin var oluşuyla ilgili görüşleri öncelikle iki ana kısma ayrılır: Tıp bilgisinin ezeli olduğunu kabul edenler ve sonradan ortaya çıktığını ileri sürenler. Öncelikle bu temel konular üzerinde durmaktadır. Daha sonraki tartışmaları ve verdiği örnekleri ise bu ilmin sonradan ortaya çıktığı görüşü üzerinden sürdürmektedir. Müellif eserin bu bölümünde, klasik epistemolojide bilginin kaynakları arasında yer alan algı ve tecrübeyi çeşitli örneklerle ön plana çıkarır. Yine bilgi kaynaklarının araçları arasında yer alan algı, akıl, bellek, tanıklık, içe bakış ve bilinç çeşitli örneklerle desteklemektedir. İbn Ebû Usaybia bu araçların hemen hemen hepsine bu dönemlerden tek tek örnekler vererek değinmiştir.
Müellifin bilgi konusundaki daha öncekilere ait örnekleri daha çok rivayet etme ve kendi zamanındaki örneklerle karşılaştırma şeklindedir. Çalışmamızda, müellifin verdiği örnekleri, epistemoloji ve bilginin tasnifi konusunda yapılmış modern çalışmalara göre tasnif ederek değerlendirme yoluna gittik. Modern çalışmalardaki tasniflere göre yeterli rivayet bulunmamakla birlikte, bazı tür bilgilerde çok sayıda örnek bulunduğu görülmektedir. Yunanlı hekimlerin ve kendi dönemine kadar kaleme alınmış olan eserlerin hemen hepsinin içerdiği örnekleri işlemiş olması, eserin bu bölümünü çok zenginleştirmiştir. Müellifin bilginin kaynağına dair aktardığı bu örnekler, tıbbın bugünkü geldiği noktayı idrak etmek açısından büyük önem taşımaktadır.

Anahtar Kelimeler

İslam Tarihi, Usaybia, Uyûn, Tabakâtü’l-Etıbba, Tıp

Evaluations on the Emergence of Medical Knowledge in Islamic History: The Case of Ibn Abi Usaybia

Öz

Ibn Abu Usaybia, one of the important scholars of the history of Islamic medicine, dealt with his adventure from the first written transmissions on the formation of medical knowledge until today in his work named Uyûnu'l-Anbâ fî Tabakâti'l-Etıbba, which is his only work that has reached today. In his work, in which there are rumors about where and how medicine emerged for the first time, he includes philosophers such as Eflatun, Aristo, Kindi, Farabi, Ibn Sînâ, Ibn Rushd and Suhraverdî al-Maktûl, as well as many famous scholars and theologians. In this work, in which he deals with the lives, works and contributions of the Greek, Roman, Indian, Syrian and Islamic physicians in detail, he discusses where and how medical knowledge emerged with rich examples.
The author, the views on the existence of the science of medicine are divided into two main parts: accordingly, there are those who accept that medical knowledge is eternal and those who claim that it emerged later. He continues his later discussions and examples based on the view that science was created later. It highlights perception and experience, which are among the sources of knowledge in classical epistemology, with various examples. Again, perception, reason, memory, testimony, introspection and consciousness, which are among the tools of information sources, are supported by examples. Ibn Abu Usaybia touched upon almost all of these vehicles by giving examples from these periods one by one.
The author's examples of knowledge are mostly in the form of narrating and comparing with the examples of his own time In our study, we decided to evaluate the examples given by classifying them according to modern studies. Although there are not enough rumors according to the classification in modern studies, it is seen that there are many examples in some genres. The fact that Greek physicians and the examples of almost all of the works written up to his time have processed the examples, which enriched this part of the work. These examples given by the author regarding the source of knowledge are of great importance in terms of understanding the current state of medicine.

Anahtar Kelimeler

Islamic History, Usaybia, Uyûn, Tabakâti, Medicine

Kaynakça

• Ağırman, F. - Türkmetin, A. (2012) Bilginin İmkânı Problemi: Gazâlî Örneği. Kaygı 18, 197-208.
• Altaş, E. (2014). Fî Zuhûri’l-Felsefe: İslâm’ın Klasik Çağında Felsefenin Kökenine Dair Görüşler ve Mişkâtü’n-Nübüvve Teorisi. İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 31, 7-56.
• Arıcı, M. Evrensel Bir Tıp ve Felsefe Tarihi. M Arıcı (ed). Felsefe, Tıp ve Tarih. 273-306. İstanbul: Klasik Yayınları, 2014.
• Başdemir, H. Y. (2011). Çağdaş Epistemolojide Bilginin Tanımı Sorunu. Çorum: Hititkitap Yayınları.
• Bayat, A. H. (2016). Tıp Tarihi. İstanbul: Zeytinburnu Belediyesi Kültür Yayınları.
• Berbercan, M. T. (2018). Yunan Adalarındaki Eski Türk Varlığının Edebî İzleri III: İstanköy (Kos). Çankırı Karatekin Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi 6/1, 31-45.
• Bozkurt, M. (2006). Fahreddin Razi’de Bilgi Teorisi. (Yayınlanmamış Doktora Tezi). Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Çağlayan, H. (2011). Bilgi Kaynağı Olarak Akıl. Kelam Araştırmaları 9/1, 233-262.
• Çelebi, İ. Rüya. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 35, İstanbul 2008, 306-9.
• Çelik, S. (2010). Bilgi Felsefesi. İstanbul: Doruk Yayınları.
• Güven, E. (Aralık 2015). Rüyaların Dili: Psikolojide Rüya Çalışmaları. Türk Psikoloji Yazıları 18/36, 15-25.
• Hitti, P. (1981). Siyasi ve Kültürel İslam Tarihi. 2 Cilt. İstanbul: M.Ü. İlahiyat Fakültesi Yayınları.
• İbn Cülcül. (1955). Tabakâti’l-etıbba ve’l-hükemâ. Kahire: Matbaati Muahhedi’l İlmî.
• İbn Ebû Usaybia. (1997). Uyunu’l-enbâ fî tabakâti’l-etıbba. Beyrut: Daru’l-Kütübü’l-İlmiyye.
• İbn Sa‘d. (2001). Kitâbü’t-Tabakâtü’l- Kebîr. 10 Cilt, Kahire: y.y.
• İzgi, C. İbnü’l-Mitrân. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 21, İstanbul 2000, 128-9.
• Kaya, M. İbn Ebû Usaybia. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 19, İstanbul 1999, 445-6.
• Keleş, Bahattin. “Eyyubiler ve Memlûklar Döneminde İnşa Edilen Bazı Önemli Hastaneler ve Ünlü Tabipler”, 38. Uluslararası Tıp Tarihi Kongresi 1-6 Eylül 2002 Bildiri Kitabı, I, ed. Nil Sarı, Ali Haydar Bayat, Yeşim Ülman, Mary Işın, Ankara 2002, 385-91.
• Keskin, Z. (2018). Hz. Âdem ve Soyunun Yaratılışı. Journal of Social And Humanities Sciences Research (JSHSR) 5/21, 771-780.
• Kılıç, M. E. Hermes. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 17, İstanbul 1998, 228-233.
• İbnü’n-Nedîm. (2019), el-Fihrist. çev. Ramazan Şeşen. İstanbul: y.y.
• Platon. (2014). Theaitetos. Yunanca’dan çev. Furkan Akderin. İstanbul: Say Yayınları.
• Yavuz, Y Ş. İlham. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 22, İstanbul 2000, 100-1.
• Yavuz, Y. Ş. Vahiy. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 42, İstanbul 2012, 443-7.
• Zeydan, C. (2012). İslam Uygarlıkları Tarihi. 2 Cilt. İstanbul: İletişim Yayıncılık.