Âşıklık Geleneği Kültür Elçisi Âşık Yaşar Reyhanî’nin Müzikal Kimliği Üzerine Tespitler

Yıl 2022, Cilt: 11 Sayı: 3, 1443 - 1457, 30.09.2022

Yakup Açar

https://doi.org/10.15869/itobiad.1104619

Cited By: 1

Öz

Âşıklar, Türk kültürünün hâkim olduğu coğrafyalarda sözlü gelenekle beraber müzik kültürünü de temsil ve muhafaza etmede önemli bir noktadadır. Sosyo-kültürel yapıya yön vererek toplumun sanatsal ifade ve algısının gelenek ve görenekler içerisinde kalmasını sağlamıştır. Âşık Reyhanî, gelenek bağlılığında âşık edebiyatını ve müziğini bir sonraki nesle aktarma hususunda yetiştirdiği çıraklarla, topluma kazandırdığı usta malı ve kendi ürettiği eserlerle kendinden önceki ve sonraki nesil arasında köprü olmayı başarmış bir âşıktır. Bu çalışmanın amacı, Âşık Reyhanî’nin gerek kuramsal bilgileri ve zengin melodi dağarıyla, gerekse de ses ve saz icra teknikleriyle âşık müziğine olan hâkimiyetini bilgi ve belgeler ışığında ortaya koymaktır. Araştırmanın kuramsal bölümü oluşturma adına; ozan, âşık, âşıklık geleneği, Türk halk müziğinde âşıklık geleneğinin yeri, Erzurum ili âşık müziği ve Âşık Reyhani’nin sanat yaşamına yönelik literatür taraması yapılmıştır. Âşık Reyhanî’ye ait müzikal bulguları elde etme adına verilerin toplanmasında belgesel tarama modeli kullanılarak Âşık Reyhanî’nin plak-kaset albümleri, video kayıtları, katıldığı televizyon programları, Âşık Reyhanî temalı belgeseller ve yazılı kaynaklardan faydalanılmıştır. Elde edilen bulgulara doğrultusunda; Âşık Reyhanî bağlama sazının icrasına yönelik çeşitli icra tekniğine, tel ve perde düzeni bilgilerine sahiptir. İcralarında ekseriyetle divan sazını kullanmakla beraber tambura sazını da tercih ettiği görülmektedir. Âşık Reyhanî albümlerinde Maya ve Divan gibi Türk halk müziği uzun hava türlerine benzerlik gösteren uzun havalar; Sümmanî ve Köroğlu havaları gibi çeşitli ezgi kalıplarında kırık havalar seslendirmiştir. Âşık Reyhanî’nin seslendirdiği eserlerin diyapazona göre karar sesleri incelendiğinde genel olarak fa# (F#3), fa (F3), ve sol (G3) sesleriyle söylediği görülmektedir. İcra ettiği eserler ekseriyetle bir oktavı aşmayacak şekilde olup 4-5 ve 7 ses aralığındadır. Yörede sık kullanılan Uşşak ve Hüseyni makamlarının dışında Hicaz, Muhayyer, Saba ve Karcığar makamlarıyla eserler de seslendirmiştir. Âşık Reyhanî kırık havaları en çok 4/4 ve 2/4’lük basit usulde ve 5/8’lik bileşik usulde icra etmiştir.

Anahtar Kelimeler

Kültür, Âşık, Âşıklık Geleneği, Âşık Müziği, Âşık Reyhanî

Findings on the Musical Identity of Âşık Yaşar Reyhanî, Cultural Ambassador of Minstrel Tradition

Öz

Minstrels play a fundamental role in representing and preserving the oral tradition and music culture in geographies where Turkish culture is dominant. Setting the tone of socio-cultural structure, minstrels have ensured that the artistic expression and perception of the societies have remained within the framework of traditions and customs. Âşık Reyhanî is a minstrel who managed to be an intergenerational bridge between his predecessor and the next generation in terms of passing down the minstrel literature and music through the apprentices he trained, his mentor’s works he brought to society, and the works he produced. This study aims to reveal Âşık Reyhanî's mastery of minstrel music with both his theoretical knowledge and rich melody repertoire, as well as vocal and instrumental performance techniques, in the light of information and documents. With this approach; a literature review was made on poet, minstrel, minstrel tradition, the place of the minstrel tradition in Turkish folk music, minstrel music in Erzurum province, and the art life of Âşık Reyhani so as to create the theoretical part of the research. In order to obtain the musical findings belonging to Âşık Reyhanî, the documentary review method was used to collect the data, and Âşık Reyhanî's record-cassette albums, video recordings, television programs he attended, documentaries with the theme of Âşık Reyhanî, and various written sources were utilized. In line with the findings obtained, Âşık Reyhanî was knowledgeable about various performance techniques, chords, and frets concerning the performance of the baglama instrument. Although he mostly used the divan instrument, it is seen that he also preferred the instrument tambura in his performances. In his albums, Âşık Reyhanî performed unmetered folk songs that resemble Turkish unmetered folk music types such as Maya and Divan, besides Turkish folk songs in various melody forms such as Sümmani and Köroğlu, When the tone of the works performed by Âşık Reyhanî is examined, it is seen that he generally sang with the sounds fa# (F#3), fa (F3), and sol (G3). The works he performed usually do not exceed one octave and are in the range of 4-5 and 7 voices. Besides the Uşşak and Hüseyni that are frequently used in the region, he performed works with the Hejaz, Muhayyer, Saba, and Karcığar scales. Âşık Reyhanî performed Turkish folk songs mostly in the 4/4 and 2/4 simple, and the 5/8 compound tempo.

Anahtar Kelimeler

Culture, Minstrel, Minstrel Tradition, Minstrel Music, Âşık Reyhanî

Kaynakça

• Akbaş, S. (2005). Beö-501 spor bilimleri araştırma yöntemleri (Yayımlanmamış sunum raporu). Abant izzet baysal üniversitesi sosyal bilimleri enstitüsü, Bolu.
• Altınkaynak, E. (2018). Erzurumlu âşık yaşar reyhani’yi anlamak. Karadeniz Uluslararası Bilimsel Dergi Cilt 40, s-s. 318-327. doi: 10.17498/kdeniz.484233
• Aşır, A. (2009). Âşık yaşar reyhanî – hayatı ve sosyal konulu şiirlerinin incelemesi (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Celal bayar üniversitesi sosyal bilimler enstitüsü, Manisa.
• Balkaya, A. (2013). Mekân poetikası bağlamında âşık kahvehaneleri ve âşık üzerinde kimi fonksiyonları. Turkish Studies, Cilt 8 (1), s-s.881-889. Doi: http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.3786
• Bektaş, E. (2016). Kars âşıklık geleneği: âşık bilal esrarı (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Dokuz eylül üniversitesi güzel sanatlar enstitüsü, İzmir.
• Cerrahoğlu, M. (2011). Âşıkların sosyokültürel hayattaki yeri ve önemi/ bir örneklem olarak derdiçok. Folklor/edebiyat Cilt 17, s-s. 143-156. Erişim adresi: http://www.folkloredebiyat.org/sayilar/fe-67.pdf
• Çalmaşur, T. (2013). Erzurum ili âşıklarının kullandığı makam isimleriyle geleneksel türk halk müziği makam isimlerinin karşılaştırılması (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Atatürk üniversitesi sosyal bilimler enstitüsü, Erzurum.
• Durbilmez, B. (2010). Âşıklık geleneklerinde saz. Milli Folklor. Cilt 85, s-s. 148-158. Erişim adresi: https://www.millifolklor.com/Yayin/85
• Düzgün, D. (1997). Âşık yaşar reyhânî. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yayınları.
• Düzgün, D. (2004). Âşık edebiyatı. M. Öcal Oğuz (Ed.), Türk halk edebiyatı el kitabı (s. 235-278) içinde. Ankara: Grafiker Yayınları.
• Ediş, R. (2019). Erzurumlu Âşık Reyhanî’nin hayatı ve eserlerinin incelenmesi (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Sakarya üniversitesi sosyal bilimler enstitüsü, Sakarya.
• Ekici, S. (2012). Bağlama eğitimi: yöntem ve teknikleri. Ankara: Yurtrenkleri Yayınevi.
• Emnalar, A. (1998). Tüm yönleriyle türk halk müziği ve nazariyatı. İzmir: Ege Üniversitesi Basımevi.
• Erol, A. (2009). Müzik üzerine düşünmek. İstanbul: Bağlam Yayıncılık.
• Feyzioğlu, N. (2012). On Erzurum türküsü üzerinde bir metot denemesi, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt 16 (1), s-s. 187-198. Erişim adresi: https://arastirmax.com/en/system/files/dergiler/210533/makaleler/16/1/arastirmax-erzurum-turkusu-uzerinde-bir-metot-denemesi.pdf
• Gülebenzer, S. K. (2019). Âşık Reyhanî uzun havaları üzerine bir değerlendirme (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Atatürk üniversitesi sosyal bilimler enstitüsü, Erzurum.
• Gündüz, M. (2017). “Reyhani: dertli âşık”, Turkbilim International Journal of Social Science. Cilt 1, s-s. 1-9. Erişim adresi: http://www.turkbilim.com/article/view/5
• Kaplan, A. (2005). Kültürel müzikoloji, İstanbul: Bağlam Yayıncılık.
• Mustan Dönmez, B. (2010). Törensel (cem) ve dünyasal halk müziği performansı içinde âşıklık geleneğinin konumu. Cumhuriyet Üniversitesi Fen Edebiyat FakültesiSosyal Bilimler Dergisi. Cilt 34, s-s. 33-37. Erişim adresi: https://cujos.cumhuriyet.edu.tr/tr/pub/issue/4342/5935
• Mustan Dönmez, B. (2011). Bölgesel müzik kültürleri’ içinde bulunan etnik kimlik kodları üzerine analitik bir değerlendirme. ODÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi. Cilt 2 (1), s-s. 149-165. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/273553
• Özarslan, M. (2001). Âşıklık geleneği içinde âşık müziği ve kimi problemler. Erdem- Türk Halk Kültürü Özel Sayısı –II. Cilt 13 (38), s-.s. 399-409. Erişim adresi: https://erdem.gov.tr/tam-metin-pdf/397/tur
• Özdemir, E. (2013). Âşık ve ozan kavramlarının günümüz türkiye’sinde müzikal ve edebi yönden tanımlanması. Akademik Bakış Dergisi Sayı 34, s-s. 1-17. Erişim adresi: https://www.akademikbakis.org/file/34.pdf
• Özdemir, E. (2016). Sosyo-kültürel bir müzik icra ortamı olarak âşık kahvehaneleri ve bursa âşıklar kahvesi. Rast Müzikoloji Dergisi. Cilt 4 (1), s-s. 1153-1165 Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/545801
• Sümbüllü, H. T. (2006). Türkiye’de ayak kavramının geleneksel Türk halk müziği kaynağında ne ölçüde kullanıldığının incelenmesi (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Gazi üniversitesi eğitim bilimleri enstitüsü, Ankara.
• Sümbüllü, H. T. (2007). Geleneksel Türk halk müziği kuramı açısından âşıklık geleneğinde kullanılan “ayak” kavramı. Sanat Dergisi. Cilt 12, s-s. 45-59. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/28930
• Şenel, S. (1991). Âşık musikisi. TDV islam ansiklopedisi. İstanbul: Güzel Sanatlar Matbaası.
• Taşlıova, M.M. (2018). “Âşık geleneğine, sanatına ve edebiyatına dair: reyhani diyor ki”, Turkısh Studıes, Cilt 13 (28), s-s. 919-952 Doi: http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.14648
• Tutu, B. (2012). Türkiye sahası âşıklık geleneğinde bir terim tartışması: “makam”. TSA Yıl 16 (3), s-s. 93-100 Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/200464
• Yılmaz, K. (2015). “Âşık reyhânî türkülerinin makâm, usûl ve vezin yönünden analizi”, turkısh studıes, Cilt 10 (10), s-s. 973-996. Doi: http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.8662