Tarihi Bir Türkü: Avşar Beyleri

Yıl 2023, Cilt: 12 Sayı: 3, 2234 - 2257, 30.09.2023

Erdal Uludağ

https://doi.org/10.15869/itobiad.1303053

Öz

Türk halk müziği repertuvarında yer alan her türkü bir olay karşısında etkileniş süreci içinde doğmuş olup içerisinde bir hikâye barındırmaktadır. Yüzyıllar önce Anadolu’da beylikler döneminde Denizli ilinin Acıpayam yerleşkesini yurt edinen Avşarlar ile Germiyanoğulları arasında geçen mücadeleleri anlatan “Avşar Beyleri” türküsü nesilden nesile sözlü aktarım yoluyla günümüze kadar ulaşmıştır. Bir türkünün kimliğini oluşturan önemli unsurlardan bir tanesi onun sözleridir. Avşar beyleri türküsünün sözleri üretildiği döneme ait bilgileri de içerisinde barındırmaktadır. Bu yönü ile “Avşar Beyleri” türküsü üretildiği dönemin izlerini taşımakla birlikte aynı zamanda Teke Yöresi Yörük-Türkmen müzik kültürünün de simgesi haline gelmiş bir uzun hava örneğidir. Yörenin önemli müzikal türlerinden olan gurbet havaları içinde gösterilen türkü uzun hava formunda bir boy türküsü olarak değerlendirilmektedir. Çalışmada, türkünün yakılmasına vesile olan Avşar beyleri, tarihî bir bakış açısıyla incelenmiş, türkü; edebî, müziksel ve icra bağlamında analiz edilmiştir. Türkü edebi açıdan incelendiğinde; 10, 11, 12, 13, 14 gibi değişken hece yapılarının uygulandığı, kafiye düzeni açısından a/b/a/b, a/a/a/b, a/a/b/a kalıplarının kullanıldığı tespit edilmiştir. Türkü makamsal açıdan değerlendirildiğinde ise türkünün Gülizar makamının özelliklerini taşıdığı görülmektedir. Ses sahası açısından incelendiğinde La-Do ses aralığında bir oktavı aşkın bir ses genişliğine sahip olduğu tespit edilmiştir. Yörede sadece bağlama eşliğinde çalınan ve söylenen Avşar beylerinin çalgı bölümü Köroğlu havalarında da görüldüğü gibi 5/8’lik ritmik yapısıyla kahramanlık teması özelliğini taşımaktadır. Ezgi içindeki geçiş motifleri ise 7/8 ve 2/4’lük ritmik yapılar barındırmaktadır. Ritmik yapıdaki bu çeşitlilik ise aynı zamanda ezgiye bir dinamizm kazandırmaktadır. Bağlamanın icrasında kullanılan akort düzeni ise yörede Avşar düzeni olarak isimlendirilen bağlama düzenidir. Ezginin çalgı icrasında yörede kullanılan mızrap tartımları ön plana çıkmaktadır. Ayrıca ezginin bağlama icrasında homofonik çok sesli dokunun da oluştuğu tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Teke Yöresi, Avşarlar, Avşar Beyleri Türküsü, Uzun Hava, İcra Biçimi

Avshar Beyleri: A Historical Turkish Folk Song

Öz

Every folk song in the Turkish folk music repertoire was born as a result of the influence of an event and contains a story in it. The folk song "Avshar Beyleri", which tells about the struggles between the Avshars and Germiyanoglus, who adopted the Acipayam region in the province of Denizli during the period of principalities in Anatolia centuries ago, has survived to the present day through oral transmission from generation to generation. One of the important elements that make up the identity of a folk song is its lyrics. The lyrics of the Avshar Beyleri folk song contain information about the period in which it was produced. With this aspect, the folk song carries the traces of the period in which it was produced, but at the same time, it is an example of unmetered folk song, which has become the symbol of the Yoruk-Turkomen music culture of the Teke Region. The folk song, which is counted as an example of "gurbet" melodies (songs with the theme of homesickness), which is one of the important musical genres of the region, is considered to be an unmetered folk song. In the study, the Beys of the Avshar tribe, who had a role in the making of the folk song, were examined from a historical perspective and the song was analyzed in terms of literature, musical structure, and performance. When examined in terms of literature, it is evident that various syllable structures with 10, 11, 12, 13, and 14 syllables are mostly used and the patterns a/b/a/b, a/a/a/b, a/a/b/a are used in terms of rhyme scheme. Evaluated in terms of maqam, the song reveals the characteristics of the Gulizar maqam. It was determined that the song has a sound amplitude that exceeds one octave in the A-C sound range. The instrumental section of the "Avshar Beyleri", which is only played and sung accompanied by baglama in the region, has the air of war (struggle) music with its 5/8 rhythmic structure, as seen in Koroglu tunes. The transition motifs in the tune contain 7/8 and 2/4 rhythmic structures. This diversity in the rhythmic structure also adds dynamism to the melody. The tuning pattern used in the performance of the baglama is the baglama pattern called the Avshar pattern in the region. Plectrum weighings which are common in the region come to the fore in the instrumental performance of the tune. In addition, it has been determined that homophonic polyphony also occurs in the baglama performance of the melody.

Anahtar Kelimeler

Teke Region, Avshars, Avshar Beyleri Folk Song, Unmetered Folk Song, Performance Style

Kaynakça

• 438 Numaralı Muhasebe-i Vilayet-i Anadolu Defteri. (1993). c. I, T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, Ankara, s. 247-248, 250-251.
• Alî Şîr Nevâyî (1993). Mîzânu’l-Evzân (Vezinlerin Terazisi). K. Eraslan (Haz.). Ankara: TDK Yayınları.
• Ansiklopedisi, Y. (1982). c. III, c. V, c. X. İstanbul: Anadolu Yayıncılık.
• Artun, E. (2011). Türk Halk Edebiyatına Giriş Edebiyat Tarihi/Metinler. Adana: Karahan Kitabevi.
• Artun, E. (2013). Türkü söyleme geleneği ile türkülerde tür, şekil ve tasnif üzerine düşünceler. 4. Uluslararası Türk Kültürü Kurultayı Bildirileri (s. 13-26).
• Asaf, S., Asaf, S. (1926). Yurdumuzun nağmeleri. İstanbul: Millî Matbaa.
• Atılgan, H. (1997). Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgemizdeki Türkülerimizin Müzik Yapısı V. Milletlerarası Türk Halk Kültürü Kongresi Halk Müziği, Oyun, Tiyatro, Eğlence Seksiyon Bildirileri (s. 40-51). Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Azar, B. (2007). Sözlü kültür geleneği açısından Türk saz şiiri. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 17 (2), 119-133.
• Bakırcıoğlu, N. Z. (2007). Halk şiirimiz. İstanbul: Ötüken Neşriyat
• Banarlı, N. S. (2001). Resimli Türk edebiyatı tarihi 1-2. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• Başgöz, İ. (2008). Türkü. İstanbul: Pan Yayıncılık.
• Batuta, İ., Aykut, A. S. (2004). İbn Battuta Seyahatnamesi. İstanbul: Yapı Kredi Kültür Sanat Yayıncılık.
• Baykara, T. (1969). Denizli Tarihi, İkinci Kısım (1070-1429). İstanbul.
• Boratav, P. N. (2014). 100 Soruda Türk Halk Edebiyatı. Ankara: BilgeSu Yayınevi.
• Çetinkaya, G. (2013). Ortak kültürel yaşantının kimi tarihi gerçekleri efsaneleştiren türküler. Kültürümüzde Türkü Sempozyumu Bildirileri I (217-228). Sivas: Es Ofset Matbaacılık.
• Çine, H. (1989). Burdur’dan Damlalar. İzmir: Eylül Kitapevi.
• Çobanoğlu, Ö. (2000). Âşık Tarzı Kültür Geleneği ve Destan Türü. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Çobanoğlu, Ö. (2009). Halk Edebiyatına Giriş. H. Biltekin (Ed.). Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Web-Ofset Tesisleri.
• Demir, S. (2013). Türk Halk Müziğinde Türler. İstanbul: Usar Yayınları.
• Dilçin, C. (1983). Türk şiir bilgisi. Türk dil kurumu yayınları, Ankara: Ankara Üniversitesi Basım Evi.
• Dilçin, C. (2004). Türk şiir bilgisi. Ankara: TDK Yayınları.
• Dizdaroğlu, H. (1969). Halk Şiirinde Türler. Ankara: TDK Yayınları.
• Ekinci, A. (2014). Tekeli’nin Telinden Dilinden 2. Ankara: Burdur İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Yayınları.
• Erkek, H. (2002). Oyun içinde şarkı ve türküler. Ankara Üniversitesi Tiyatro Araştırmaları Dergisi, 14, 1300-1523.
• Evin Küçükçelebi, A. (2002). Uzun Havalar. TC Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara.
• Fidan, S. (2011). Sözlü kültür-sözlü tarih ilişkisi bağlamında Niş türküleri. [Elektronik versiyon]. Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature And History Of Turkish Or Turkic 6 (4), 139-148.
• Gazimihal, M. R. (2006). Anadolu Türküleri ve Musiki İstikbalimiz. İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Güven, M. (2009). Türküler Dile Geldi. İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Hasan, H. (2008). Makedonya Türklerince söylenen türküler. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
• Kaya, A. M., Karagöz, H. (2014). Denizli ve Çevresinde Avşar Türkmenleri. SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, Ağustos, (32 s 47), 29-66.
• Kitabı, B. (2015). I. Teke Yöresi Sempozyumu.
• Köprülü, M. F. (2004). Saz Şairleri I-V. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Köprülü, M. F. (2017). Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar (3. Baskı). İstanbul: Alfa Yayınları.
• Mirzaoğlu, F. G. (2015). Halk Türküleri Konu-İcra-Yapı-Anlam-İşlev. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Özarslan, M. (2001). Âşıklık geleneği içinde âşık müziği ve kimi problemler. Erdem, 13(38), 399-410.
• Özbek, M. (1994). Folklor ve türkülerimiz. İstanbul: Ötüken Yayınevi.
• Özgül, Mustafa. Turhan, Salih ve Dökmetaş, Kubilay. (1996). Notalarıyla Uzun Havalarımız. Ankara: Cem Veb Ofset.
• Öztelli, C. (1959). Halk Türküleri. İstanbul: Varlık Yayınları.
• https://www.repertukul.com/ADINI-SEVDIGIM-AVSAR-BEYLERI-6
• Sarısözen M. (1962). Türk Halk Musikisi Usülleri. Ankara.
• Sarısözen, Muzaffer (1962). Türk Halk Musikisi Usülleri, Ankara.
• Sümer, F. (1992). Oğuzlar, Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yayınları, Ankara.
• Sümer, F. (1999) Oğuzlar (Türkmenler), Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı, İstanbul.
• Şahin, H. İ. (2004). Türk-Yunan ilişkilerinin sözlü geleneğe yansımasına bir örnek: Atina türküsü. Milli Folklor, 62, 80-88.
• Şenel, S. (2012). Türkü. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. İstanbul. Türkiye Diyanet Vakfı.
• Titon, J. T. (2006). Müzik, Halk ve Gelenek (M. Karabulut, Çev.). M. Ö. Oğuz, M. Ekici, G. Ö. Eker, S. Gülçayır (Yay. haz.). Halkbiliminde Kuramlar ve Yaklaşımlar 1 (s. 395-399). Ankara: Geleneksel Yayıncılık.
• Togan A. Z. V. (1982). Oğuz Destanı, Reşideddin Oğuznâmesi, Tercüme ve Tahlili. İstanbul: Enderun Kitabevi.
• Turan, O. (1993). Selçuklular Zamanında Türkiye. İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
• Turhan, S. (2000). Türk Halk Müziğinde Çeşitli Görüşler. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Urhan, S. (2004). Öyküleri ve Notalarıyla Gurbet Havaları. Özen Yayınevi.
• Yakıcı, A. (2013). Halk Şiirinde Türkü. Ankara: Akçağ Yayınları.