The Concept of Rushd in Fiqh Method with Its Examples and Reflections in Furû-ı Fiqh

Yıl 2023, Cilt: 12 Sayı: 5, 2799 - 2816, 31.12.2023

Hasan Şahin

https://doi.org/10.15869/itobiad.1340303

Öz

Maturity (rushd) signifies an individual’s intellectual and cognitive development. To undertake religious obligations, a person must have rushd and be of legal age (reşid). The majority of jursists (fuqaha) have not regarded mere intelligence and adolescence as sufficient for maturity; but, they have required individuals to show behaivours that demonstrate their maturity. Some jurists, such as Ibn Hazm regarded intelligent adolescents as leagally mature, so not distinguishing maturity as a different concept. Although it is not generally included as a separate title in classical fiqh works, rushd has been discussed in connection with competence under the title of convict in terms of judgment. While in jurisprudence, maturity is often defined as behaving rationally and in accordance with commercial norms to safeguard property, its influence extends to various aspects such as acts of worship, marriage, divorce, commercial affairs, debts, grants, and even criminal law. This study is delimited within the framework of methodology, discussing the definition, significance, age limit, and appearances in subsidiary matters (furū'al-fiqh) of maturity within jurisprudential methodology. In the introduction part of the study, the importance, purpose and scope of the subject are included. Under the “definition of maturity section”, a comprehensive definition is provided from the perspective of all Islamic disciplines, while in “the juridical definition section”, definitions centered on jurisprudential methodology are presented. “The section on the age of maturity” discusses varying assessments by jurists on this matter, along with their justifications. The related concepts in jurisprudential methodology encompass intellect, puberty (bulūgh), legal capacity, mental deficiency, and impediments, examining their relationship with maturity. In the section addressing “topics” related to maturity in jurisprudential methodology, the subject of maturity is explored concerning the imposition of responsibility and the conditions for legal responsibility. The conclusion offers a general assessment of jurists' approaches to the concept of maturity and presents certain preferences.

Anahtar Kelimeler

Fiqh Method, Furu Fiqh, Maturity, Legal Capacity, Intelligence, Legal Age, Mental Deficiency, Impediments

Fürû-ı Fıkıhtaki Örnekleri ve Yansımalarıyla Fıkıh Usûlünde Rüşd Kavramı

Öz

Rüşd, kişinin aklî ve fikrî gelişimini ifade eder. Dinî mükellefiyet için kişinin reşid olması gerekir. Fukahânın çoğunluğu akıllı ve ergen olmayı rüşd için yeterli bulmamış kişinin reşid sayılması için rüşdünü ispat eden davranışlar sergilemesini gerekli görmüştür. İbn Hazm gibi bazı fakihler ise akıllı ergen kişiyi reşid saymış böylece rüşd vasfını bunlardan ayrı bir kavram olarak düşünmemiştir. Klasik fıkıh usulü eserlerinde genel olarak müstakil bir başlık olarak yer almasa da rüşd, hüküm konusunda mahkûm-ı aleyh başlığı altında ehliyet ile bağlantılı olarak ele alınmıştır. Fıkıhta genelde malı korumak konusunda akla ve ticari kurallara uygun davranmak şeklinde tanımlansa da rüşdün ibadetler, nikâh, talak, ticari konular, borçlar, hibe hatta ceza hukuku ile ilgili birçok hususta etkisi vardır. Bu çalışmamız usul çerçevesinde sınırlandırılmış ve fıkıh usûlünde rüşdün tanımı, önemi, yaş sınırı ve ilgili olduğu konu ve kavramlara fürû-ı fıkıhtaki görünümleriyle birlikte yer verilmiştir. Çalışmanın giriş kısmında konunun önemi, amacı ve kapsamına yer verilmiştir. Rüşdün genel tanımı başlığında tüm İslâmî ilimler açısından genel bir tanım yapılmış, fıkhî tanımında ise fıkıh usulü merkezli tanımlara yer verilmiştir. Rüşd yaşı başlığında ise bu konuda fukahânın farklı değerlendirmeleri gerekçeleriyle birlikte ele alınmıştır. Fıkıh usûlünde rüşdün ilişkili olduğu kavramlar başlığında akıl, bulûğ, ehliyet, sefeh ve hacr konuları ele alınmış ve bu kavramların rüşd ile olan ilişkisi değerlendirilmiştir. Fıkıh usûlünde rüşdün ilişkili olduğu konular başlığında da mükellef tutulma ve mükellefiyet şartları açısından rüşd konusu ele alınmıştır. Sonuç kısmında fakihlerin rüşd konusuna yaklaşımları hakkında genel bir değerlendirme yapılmış ve bazı tercihlerde bulunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Fıkıh Usûlü, Fürû Fıkıh, Rüşd, Ehliyet, Akıl, Bulûğ, Sefeh, Hacr

Kaynakça

• Apaydın, H. Y. (1996). “Hacir”. TDV İslam Ansiklopedisi. 14/513-517. İstanbul: TDV Yayınları.
• Apaydın, H. Y. (2022). İslam Hukuk Usulü. Ankara: Bilay Yay.
• Arı, A. (2013). “Yetim”. TDV İslam Ansiklopedisi. 43/501-503. İstanbul: TDV Yay.
• Atar, F. (2021). Fıkıh Usûlü. İstanbul: MÜİF Vakfı Yay.
• Ayder, H. (2008). “Rüşd”. TDV İslam Ansiklopedisi. 35/297-298. İstanbul: TDV Yay.
• Aydın, M. A. (1993). ”Çocuk”. TDV İslam Ansiklopedisi. 8/361-363. İstanbul: TDV Yay.
• Bardakoğlu, A. (1994). “Ehliyet”. TDV İslam Ansiklopedisi. 10/533-539. İstanbul: TDV Yay.
• Bardakoğlu, A. (1996). “Gabn”. TDV İslam Ansiklopedisi. 13/268-273. İstanbul: TDV Yay.
• Berki, Ş. (1966). “Türk Medeni Kanunu’nda Rüşd”. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 22/1, 239-260. https://doi.org/10.1501/Hukfak_0000001386
• Bingöl, N. (2022). Kur’an’da Rüşd ve Gayy Kavramları. Bursa: Uludağ Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi.
• Bolay, S. H. (1989). “Akıl”. TDV İslam Ansiklopedisi. 2/238-242. İstanbul: TDV Yay.
• Buhârî, M. (1422). el-Câmiʿu’s-Sahîh. thk. Muhammed Züheyr b. Nâsır en-Nâsır. 9 Cilt. yy.: Dâru Tûki’n-Necât.
• Cezîrî, A. (2015). el-Fıkh ale’l-Mezâhibi’l-Erbaa. 5 Cilt. Beyrut: el-Mektebetü’l-Asriyye.
• Çeker, O. (2000). “İhtilâm”. TDV İslam Ansiklopedisi. 21/569-570. İstanbul: TDV Yay.
• Çeker, O. (2019). “Mahkûmun Aleyh”. Fıkıh Usûlü. Ed. Talip Türcan. Ankara: Grafiker Yay.
• Çolak, M. (2011). “İslam Hukukunda Ceza Ehliyeti Açısından Yaş Küçüklüğü”. Atatük Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 35/1, 103-120.
• Dal, B. ve Güman, O. (2020). “Bulûğ ve Rüşd Kavramları Çerçevesinde Ceza Ehliyetinin Yeniden Değerlendirilmesi: Cezaî Rüşd”. Bilimnâme 41/1, 763-800. https://doi.org/10.28949/bilimname.700102
• Demircioğlu, Y. ve Yabancı, N. (2003). “Beslenmenin Bilişsel Gelişim ve Fonksiyonlarla İlişkisi”. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi 24/1, 170-179.
• Ebu Ceyb, S. (1988). el-Kâmûsu’l Fıkhî Lugaten ve Istılâhen. Dimeşk: Dârul Fikr.
• Ebû Dâvûd, S. (ty.). es-Sünen. Thk. Muhammed Muhyiddin Abdulhamid. 4 Cilt. Beyrut: el-Mektebetü’l-Asriyye.
• Elmalılı, M. H. Y. (ty.). Hak Dini Kur’an Dili. 10 Cilt. İstanbul: Yenda Yay.
• Erdoğan, M. (2010). Fıkıh ve Hukuk Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Ensar Neşriyat.
• Fîrûzâbâdî, M. (2005). el-Kamûsü’l-Muhît. Beyrut: Müessesetü’r-Risale.
• Hallâf, A. (2016). İlmu Usûli’l-Fıkh. Dimeşk: Müessesetü’r-Risâle.
• Heyet. (1427). el-Mevsûâtu’l-Fıkhiyyetü’l-Kuveytiyye. 45 Cilt. Kuveyt: Vüzâratü’l-Evkâf.
• Heyet. (ty.). Mecelletü’l-Ahkâmi’l-Adliyye. Thk. Necîb Havâvinî. Karaçi: Ticâretü Kütüb.
• İbn Âbidîn, M. E. (1992). Reddü’l Muhtâr ale’d-Dürri’l Muhtâr. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l Fikr.
• İbn Hazm, A. (ty.). el-Muhallâ bi’l-Âsâr. 12 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr.
• İbn Kudâme, M. (1968). el-Muğnî. 10 Cilt. Kahire: Mektebetü’l-Kâhire.
• İbn Mâce, M. (ty.). es-Sünen. Thk. Muhammed Fuad Abdulbaki. 2 Cilt. yy.: Dâru İhyai’l-Kütübi’l-Arabî.
• İbn Manzûr, C. M. (1414). Lisânü’l-ʿArab. 15 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır.
• İbn Melek, A. (1308). Şerhu Menâri’l-Envâr. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
• İbn Nüceym, Z. (ty.). el-Bahru’r-Râik. 8 Cilt. yy.: Dâru’l-Kitabi’l-İslâmî.
• Jamali, M. (2022). Kur’an’da Rüşd Kelimesinin Semantik Analizi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi.
• Kâsânî, A. (1986). Bedâiu’s-Sanâi fî Tertîbi’ş-Şerâi. 7 Cilt. yy.: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
• Kılınç, E. (2019). İslam Hukukunda Bulûğ ve Rüşd İlişkisi. Isparta: Isparta Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi.
• Koçak, M., Dalgın, N., Şahin, O. (2016). Fıkıh Usulü. İstanbul: Ensar Yay.
• Köksal, A. C. ve Dönmez, İ. K. (2012). “Usûl-i Fıkıh”. TDV İslam Ansiklopedisi. 42/201-210. İstanbul: TDV Yay.
• Köse, S. (2008). “Rüşd”. TDV İslam Ansiklopedisi. 35/298-300. İstanbul: TDV Yay.
• Köse, S. (2020). “Rüşt”. Temel İslam Ansiklopedisi. Ed. Tuncay Başoğlu. 7/ 46-47. İstanbul: TDV İsam Yay.
• Mevsılî, A. (ty.). el-İhtiyâr li Ta’lîli’l-Muhtâr. thk. Muhammed Adnan Derviş. 5 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Erkâm b. Ebi’l-Erkâm.
• Meydânî, A. (2012). el-Lübâb fî Şerhi’l-Kitâb. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî.
• Müzenî, İ. (1990). Muhtasaru’l-Müzenî. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Mârife.
• Onur, M. (2016). “İslam Hukukunda Sefeh Durumu ve Sefihin Hacri”. Kilis 7 Aralık Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 5/3, 107-129.
• Özdemir, R. (2016). “İslam Hukukunda Şart Muhayyerliği”. İnönü Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 7/1, 139-172.
• Râzî, F. (1420). Mefâtihu’l-Gayb (et-Tefsirü’l-Kebir). 32 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsil Arabî.
• Şaban, Z. (2017). İslam Hukuk İlminin Esasları (Usûlü’l-Fıkh). Trc. İbrahim Kafi Dönmez. İstanbul: TDV Yay.
• Şahin, H. (2022). İslam Miras Hukukunda İrade Hürriyeti. Ed. İbrahim Tüfekçi. Ankara: Sonçağ Yay.
• Tekin, A. (2020). “İslâm Borçlar Hukukunda Meşrû Görünümlü Satış İşlemlerini Diyanî Hüküm Açısından Sakıncalı Hale Getiren Unsurlar”. İslam Bilimleri Araştırmaları Dergisi 9/1, 79-107.
• Tirmizî, M. (1975). es-Sünen. thk. Ahmet Muhammed Şakir, Muhammed Fuad Abdulbaki. 5 Cilt. Mısır: Matbaatu Mustafa el-Bâbi el-Halebî.
• Yavuz, Y. V. (1998). “Hayız”. TDV İslam Ansiklopedisi. 17/51-53. İstanbul: TDV Yayınları.
• Zeydan, A. (2003). el-Vecîz fî Usûli’l-Fıkh. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle.