Bektaşiliğin Yasaklanmasının Önemli Aktörlerinden Şeyhülislam Yâsincizâde Abdülvehhap Efendi’nin İlmî ve Siyasi Etkinliği

Yıl 2023, Cilt: 12 Sayı: 5, 2887 - 2908, 31.12.2023

Ayhan Işık

https://doi.org/10.15869/itobiad.1381260

Öz

Sultan III. Selim ve II. Mahmut dönemleri, Osmanlı Devleti’nde dinî ve siyasî açıdan belli kırılmaların yaşandığı yıllardır. Başta Yeniçeri Ocağı’nın kaldırılması ve Bektaşi tekkelerinin kapatılması konuları olmak üzere yapılan yenilikler toplumun birçok kademesini etkilemiş ve bu süreçte devlet, ulema ailelerinin desteğini almaya çalışmıştır. Reform sürecinde ve ıslahat hareketlerinde devletin yanında yer alan ve yapılan icraatlara destek veren meşhur bir ulema ailesi de Yâsincizâdelerdir. Bu aileden Abdülvehhap Efendi (ö.1834), ilmiye teşkilatında Şeyhülislamlık gibi en üst mertebelere yükselmiş, yüzlerce talebeye icazet vermiş ve devletin en kritik meselelerine çözümler üretmiştir. İlim, kültür, tasavvuf, diplomasi ve siyaset sahasında oldukça nüfuz sahibi olan Abdülvehhap Efendi, kritik bir dönemde İran’a elçi olarak gönderilmiş ve iki devlet arasında arabuluculuk vazifesini üstlenmiştir. Tüm bu hususiyetlerin yanında Yâsincizâde Abdülvehhap Efendi’nin Hz. Peygamber’in torunlarından Sinop’ta metfun Seyyid Bilal’in neslinden gelmesi, bu soydan Nakîbü’l-eşrâf Yasincizâde Mehmet İlmi Efendi, Trablusşam Kadısı Mehmet Faik Efendi ve Kastamonu Naibi Mehmet Sabit Efendi gibi ulemanın yetişmesi, isminin ve icraatlarının günümüze kadar ulaşmasını sağlamıştır. Yâsincizâde Abdülvehhap Efendi’nin bilinmeyen diğer bir yönü de Bektaşiliğin kaldırılmasındaki etkileridir. Bu süreçte görüşlerine başvurulan Yâsincizâde Abdülvehhap Efendi’nin diğer ulemayı ve devlet erkanını Bektaşiliğin kaldırılması yönünde ikna ettiği görülmüştür. Çalışmamızda, Şeyhülislam Yâsincizâde Abdülvehhap Efendi’nin hayatı, nesebi ve ilimi kişiliği yanında Bektaşiliğin kaldırılması ve reform sürecine katkıları ele alınmış, ayrıca siyasi sahadaki nüfuzuna ışık tutulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Nakîbü’l-eşrâflık, Seyyid Bilal, Yâsincizâde Abdülvehhap Efendi, Bektaşilik, Yeniçeri Ocağı, Haydar Baba

One of the Important Actors in the Prohibition of Bektashism: Shaykhulislam Yasincizade Abdulwahhab Efendi’s Political and Scholarly Activities

Öz

During the reigns of Selim III and Mahmut II, the Ottoman Empire experienced certain religious and political ruptures. The reforms widely affected the society especially with the abolition of the Janissary Corps and the prohibition of Bektashism while in this process the state attempted to receive the ulama families’ support. One of the well known ulama families that supported and sided with the state during the reform process and the reform movements was the Yasincizades. A member of this family, Abdulwahhab Efendi (d. 1834) attained such highest ranks in the ilmiye institution as Shaykhulislam, gave ijazat to hundreds of students and provided solutions to the most critical issues of the state. Highly influential in the fields of science, culture, tasawwuf, diplomacy and politics, Abdulwahhab Efendi was sent to Iran at a very crucial period as an ambassador and undertook there the duty of mediation between the two states. Apart from his just mentioned features; the fact that Yasincizade Abdulwahhab Efendi descends from Seyyid Bilal who is one of the grandchildren of the Prophet Muhammad and that scholars such as Naqibu’l-Ashraf Yasincizade Mehmet İlmi Efendi, the Kadi of Tripoli Mehmet Faik Efendi and the Regent of Kastamonu Mehmet Sabit Efendi came from the same family enabled Abdulwahhab’s reputation to survive to this day. Another aspect about Yasincizade Abdulwahhab Efendi is his role in the prohibition of Bektashism. It has been observed that Abdulwahhab Efendi convinced high state officials and other scholars consulted in the process to abolish Bektashism. This paper presents Shaykhulislam Yasincizade Abdulwahhab Efendi’s life, lineage and scholarly character. Besides, it discusses his impact on the prohibition of Bektashism and his contributions to the reformist process and sheds light on his influence in the political arena.

Anahtar Kelimeler

Naqibu’l-ashraf, Seyyid Bilal, Yâsincizâde Abdülwahhab Efendi, Bektashism, Janissary Corps, Haydar Baba

Kaynakça

• Adıyeke, N. (1999). “Islahat Fermanı Öncesinde Osmanlı İmparatorluğu’nda Millet Sistemi ve Gayrimüslimlerin Yaşantılarına Dair”. Osmanlı Ansiklopedisi. Ed. Güler Eren. 4/255-261. Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
• Ahmed Rıfkı. (2013). Bektaşi Sırrı. Haz. Hür Mahmut Yücer. 2 Cilt. İstanbul: Kesit Yayınları.
• Aksu, H. (2008). “Abdülvehhap Efendi (Yâsincizâde, Seyyid)”. Yaşamları ve Yapıtlarıyla Osmanlılar Ansiklopedisi. I/71. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Albayrak, N. (2002). “Kesik Baş Destanı”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 25/308-309. İstanbul: TDV Yayınları.
• Ali Rıza Bey. (1921). “XIII. Asr-ı Hicride İstanbul Hayatı: İstanbul Halkının Tenezzüh ve Eğlenceleri. VI-VII”. Peyâm-ı Sabah. İstanbul.
• Arslan, H. (2019). Son Bostancıbaşı Defterine Göre Boğaziçi ve Haliç Sahilleri. İstanbul: Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi. Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi.
• Ateş, A. (2001). Avşarlı Nadir Şah ve Döneminde Osmanlı-İran Mücadeleleri. Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi.
• Ayar, T. (2005). Sahhaflar Şeyhizâde Mehmed Es’ad Efendi’nin Üss-i Zafer Adlı Eserinin Transkripsiyonu ve Değerlendirilmesi. Kayseri: Erciyes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi.
• Berzencizâde Hafız Ahmed Faiz b. Mahmud. Evdahu’l-beyân fi vücübi itâati’s-sultân. Çev. Abdülhamid Hamdi Balaban. İstanbul Üniversitesi, Merkez Kütüphanesi, Türkçe, No. 9913.
• Beydilli, K. (1999). “Islahat”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 19/174-184. İstanbul: TDV Yayınları.
• Beydilli, K. (2000). “Osmanlı Döneminde Kilise Siyâsetinden Bir Kesit: II. Mahmud Devrinde Kilise Tamiri”. Osmanlı Devleti’nde Din ve Vicdan Hürriyeti. Ed. Azmi Özcan. İstanbul: Ensar Neşriyat.
• Bostan, İ. (2007). “Osmanlılar”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 33/512515. İstanbul: TDV Yayınları.
• Cihan, A. (2004). Reform Çağında Osmanlı İlmiye Sınıfı. İstanbul: Birey Yayınları.
• Coşkun, M. (2010). II. Mahmut Döneminde Ulemanın Modernlik Anlayışı. Sakarya: Sakarya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi.
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri. BOA, HAT. 803/37118, H-23-11-1228; AE.SMHD.II. 114/9667, H-17-03-1255; AE.SMST.III. 164/12901, H-29-12-1185; C.ADL. 45/2747, H-29-03-1238; C.DH. 85/4232, H-29-11-1227; C.HR. 106/5276, H-10-01-1229; C.HR. 106/5266, H-11-09-1225; C.HR. 106/5276, H-10-01-1229; C.HR. 146/7288, H-08-01-1228; C.MF. 170/8474, H-18-10-1216; HAT. 1537/61, H-29-12-1231; HAT. 1539/45, H-29-12-1232; HAT. 1006/42212A; HAT. 17351; HAT, 284/17078; HAT. D.N: 248, G.N: 17078; HAT. D.N: 293 G.N: 17451; HAT. 2/30, H-29-12-1226; HAT. 563/27635, H-29-12-1228; HAT. 795/36867, H-07-03-1226; HAT. 804/37132, H-11-05-1224; HAT. 3/76, H-29-12-1224; HAT. 2/41, H-29-12-1228; HAT. 244/13728, H-11-06-1227; HAT. 1/25, H-29-12-1226; HAT. 2/42, H-29-12-1225; MŞH. FTV. 1/154.
• Cunbur, M. (2007). “Osman Şakir”, Türk Dünyası Edebiyatçılar Ansiklopedisi. VII/69. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
• Dalkılıç, M. (2003). “Eleştirel Açıdan Bir Kimlik ve İnanç Örtüsü Olarak ‘Takiyye’”, İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 27/113-139.
• Dalkılıç, M. (2007). “Takiyye Kavramı ve Şia Mezhebinde Bir İnanç Prensibi Haline Gelişi”, İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 15/183-217.
• Dilbaz, M. (2011). “II. Mahmud’un Askerî Islahatlarına Dair Tercüme Bir Müdafaanâme: el-Kevkebü’l-Mes’ûd fî Kevkebeti’l-Cünûd”. Dîvân: Disiplinlerarası Çalışmalar Dergisi Gazzâlî II. 16/31, 175-200.
• Ebu’l-ulâ Mardin. (1966). Huzur Dersleri. 2 Cilt. Haz. İsmet Sungurbey. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları.
• Ekizoğlu, B. O. (2020). II. Abdülhamid Han Dönemi Şeyhülislamları ve Yönetimi Üzerinde Etkileri. Adana: Çukurova Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi.
• Ergün, M. (2006). Âlûsî’nin Rûhu’l-Meânî Tefsirinde Âdem ve Yaratılış Kıssası Çerçevesinde İsrâiliyyât. Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi.
• Erşahin, S. (1999). “The Ottoman Ulama and the Reforms of Mahmud II”. Hamdard Islamicus XXII/2.
• Erkan, M. E. (2019). İlaveli Mecmua-i Cedide’de Feraiz ile İlgili Fetvaların Tahlili. Çorum: Hitit Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi.
• Ertaş, H. (2019). “Hilâfetnâme-i Osmânî ve İttihatnâme-i İslâmî” Eseri Bağlamında Ahmet Mecbur Efendi’nin (Ö. 1919) Hadis (Kaynakları/Telif Metodu) Anlayışı”. İlahiyat Alanında Yeni Ufuklar. Ankara: Gece Kitaplığı Yayınları.
• Eruz, A. F. (2013). “Yalı”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 43/301-305. İstanbul: TDV Yayınları.
• Gayretli, M. (2008). Tanzimat Sonrasından Cumhuriyet’e Kadar Olan Dönemde Kanunlaştırma Çalışmaları. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi.
• Güldöşüren, A. (2016). “II. Mahmud Döneminde Erzincanlı İstanbul Müderrisleri”. Uluslararası Erzincan Sempozyumu, II/435-464. 28 Eylül-01 Ekim 2016, Bildiriler. Erzincan.
• Günçe, Ş. (2019). III. Selim Dönemi Ulemâ-Siyaset İlişkisi. Kahramanmaraş: Siyer-i Nebi Araştırmaları Uygulama ve Araştırma Merkezi SAMER Yayınları.
• Güney, F. (2005). XIX. Yüzyılın İlk Yarısında Osmanlı-İran İlişkileri ve İran’a Giden Osmanlı Elçileri. Afyonkarahisar: Afyon Kocatepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi.
• Heyd, U. (1997). “III. Selim ve II. Mahmud Dönemlerinde Batılılaşma ve Osmanlı Uleması”. İslam Dünyası ve Batılılaşma, Değişim ve Sorunlar. İstanbul: Yöneliş Yayınları.
• Heyd, U. (1972). “The Ottoman Ulema and Westernization in the Time of Selim III and Mahmud II”. Asian and African Studies, 7/64-69.
• İlmiye Salnamesi (Osmanlı İlmiye Teşkilatı ve Şeyhülislamlar) Haz. Seyit Ali Kahraman, Ahmed N. G ve Dadaş, C. İstanbul: İşaret Yayınları, 1998.
• İmamoğlu, A. T. ve Karataş, V. (2016). “İrâde-i Seniyyeyi Hadislerle Desteklemek: II. Mahmud Dönemi Şeyhülislamlarından Yâsincizâde Abdülvehhap Efendi ve Hulasatu’l-Burhan fî İtaati’s-Sultan Adlı Risalesi”. Artuklu Akademi: Mardin Artuklu Üniversitesi İslami İlimler Fakültesi Dergisi 3/1, 21-54.
• İpşirli, M. (1988). “Yâsincizâde Abdülvehhap Efendi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 1/285-286. İstanbul: TDV Yayınları.
• İpşirli, M. (2000). “İlmiyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 22/141-145. İstanbul: TDV Yayınları.
• İpşirli, M. (2015). “Osmanlı İstanbul’unda Geleneksel Eğitim ve Ulema”. Antik Çağ’dan XXI. Yüzyıla Büyük İstanbul Tarihi: Eğitim, Bilim ve Teknoloji, İstanbul: İBB Kültür AŞ. Yayınları, IX/34-46, 48, 50-66, 68-78, 80, 82-85.
• İpşirli, M. (1998). “Huzur Dersleri”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 18/441. İstanbul: TDV Yayınları.
• İstanbul Müftülüğü. Meşîhat Arşivi. Huzûr-ı Humâyun Defteri. No. 45; Devriye Mevleviyet Defterleri. No. 2543; İstanbul İdare-i Merkeziyye Maaş Defterleri. No. 2544, 2545; Meclis-i Meşâyih Defteri. No. 1735, 61; Meclis-i Meşâyih Defterleri. No. 1767, 16b; Meclis-i Meşâyih Defteri. No. 1767, 20b; MEC. 68/14; Nakîbü’l-eşrâf Defterleri. No. 1692, 431; Nakîbü’l-eşrâf Defterleri. No. 1692, 468; Nakîbü’l-eşrâf Defterleri. III. bölüm, No. 550; SAİD. 179/4.
• Kapıcı, Ö. (2013). “Bir Osmanlı Mollasının Fikir Dünyasından Fragmanlar: Keçecizâde İzzet Molla ve II. Mahmud Dönemi Osmanlı Siyaset Düşüncesi”. Osmanlı Araştırmaları 42, 275-315.
• Kara, M. (1995). “Emir Buhâri”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 11/126. İstanbul: TDV Yayınları. Karakaya, A. (2019). Osmanlı Devleti ile İran Arasındaki Diplomatik İlişkilerde Görev Yapan Âlim Diplomatlar (XVII. ve XVIII. Yüzyıllar). İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi.
• Karataş, A. İ. (2006). “Osmanlı Devleti’nde Gayrimüslimlere Tanınan Din ve Vicdan Hürriyeti”. Uludağ Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, 15/1. Karataş, V. (1998). Ondokuzuncu Yüzyılda Yenileşme Çabaları ve Osmanlı Ulemasının Tavrı. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi.
• Kılıç, C. (2019). “Osmanlı İlmiye Teşkilatında Müderrislerin Merâtibi (1245/1829 Tarihli Tarîk Defterine Göre)”. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 65/265-288.
• Kılıç, R. (2005). “Yenileşme Döneminde Meşrûiyetten Gayrimeşrûluğa Bektaşilik: Otorite-İtaat-Mücadele”. Türkiyat Araştırmaları 2/169-185.
• Koca, F. (2003). “Osmanlı İmparatorluğu’nun Son Dönemine Ait Hilâfet Tartışmalarıyla İlgili Yayınlar”. Belleten [Türk Tarih Kurumu Belleten] LXVII, 249/457-493.
• Korkmaz, B. (2020). H.1245/1246 ( M.1829-1830-1831) Tarihli 64 Numaralı Anadolu Kazaskerliği Ruznamçe Defterine Göre Osmanlı İlmiye Bürokrasisi. Nevşehir: Hacı Bektaş Veli Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi.
• Koyuncu, A. (2014). “Osmanlı Devleti’nde Kilise ve Havra Politikasına Yeni Bir Bakış: Çanakkale Örneği”. Çanakkale Araştırmaları Türk Yıllığı Dergisi 12/16, ss. 35-88.
• Koyuncu, N. (2014). Osmanlı Devleti’nde Gayrimüslimlerin Din ve Vicdan Hürriyetleri Bağlamında Mâbedlerin Hukuki Statüsü. Ankara: Adalet Yayınevi.
• Kucur, S. S. (2015). “İstanbul’un Tarihi Müslüman Mezarlıkları”. Antik Çağ’dan XXI. Yüzyıla Büyük İstanbul Tarihi: Din. 5/428-434. İstanbul: İBB Kültür AŞ. Yayınları.
• Küpeli, Ö. (2014). Osmanlı-Safevî Münasebetleri. İstanbul: Yeditepe Yayınevi.
• Levy, A. (1991). “Osmanlı Uleması ve Sultan II. Mahmud’un Askerî Islahatı”. Modern Çağda Ulema. ed. Ebubekir Bagader, çev. Osman Bayraktar. 29-61. İstanbul: İz Yayıncılık.
• Maden, F. (2015). “Yeniçerilik-Bektaşilik İlişkileri ve Yeniçeri İsyanlarında Bektaşiler”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi 73, ss. 173-202.
• Mehmed Süreyya. (1996). Sicill-i Osmani. 1327/1909 Haz. Nuri Akbayar. Sad. Seyit Ali Kahraman. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Memioğlu, Z. (2001). “Musavver İran Sefaretnâmesi (1811) Elçi: Yâsincizâde Seyyid Abdulvahhab Efendi, Tercüman ve Sefaretnâme Yazarı: Bozoklu Osman Şakir Efendi”. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi 17/237-245.
• Mutlu, Ş. (1994). Yeniçeri Ocağının Kaldırılışı ve II. Mahmud’un Edirne Seyahati. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Müstakımzâde Süleyman Saadeddin. (1978). Devhatü’l-Meşayih/Osmanlı Şeyhülislamlarının Biyografileri. İstanbul: Çağrı Yayınları.
• Okçu, N. (2001). “Keçecizâde İzzet Molla”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 23/561-563. İstanbul: TDV Yayınları.
• Onhan, M. E. (2018). Sosyal ve Ekonomik Açıdan Yeniçeri Ocağı’nın Kaldırılması Karaman: Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi.
• Osman Şâkir Efendi. (2018). Musavver Sefâreftnâme-i İran Haz. Güray Ünal. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı.
• Öngören, R. (1999). “Osmanlı’da Sufilerin Farklı Toplum Kesimleriyle İlişki Tarzları”. İslâm Araştırmaları Dergisi 3/9-22.
• Ösen, S. (2011). 19. Yüzyıl Osmanlı Devlet ve Toplum Hayatında Mevlevîlik. Kayseri: Erciyes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi.
• Özalp, G. O. (2019). İngiliz Arşiv Belgeleri Işığında İngiltere’nin Türkistan Siyaseti (1907-1920). Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi.
• Rençber, F. (2013). “Anadolu Aleviliğinde Şecere Geleneği -Bir Ağuiçen Ocağı Örneği-“ Alevilik Araştırmaları Dergisi. 3/176-177.
• Rençber, F. (2018). Hakk Muhammed Ali aşkı: Adıyaman Alevileri. Ankara: Gece Kitaplığı.
• Rençber, F. (2018). Oryantalistlere göre Alevilik ve Bektaşilik. Ankara: Gece Kitaplığı.
• Sarıkaya, S. (1993). “Dini ve Siyasi Bakımdan Osmanlı-İran Münasebetleri”. Türk Kültürü 363/406-422.
• Tatlısumak, U. (2016). Osmanlı Uleması ve Patronaj İlişkisi. Konya: Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi.
• Türker, F. (2011). Sinop Seyyid Bilal Türbesi Haziresindeki Mezar Taşları. Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi.
• Uluocak, M. (2011). “İmlâsı Yönüyle Dikkat Çeken Bir Eser: Resimli İran Sefaretnamesi”. Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi 12/20, ss. 111-149.
• Uzundal, E. (2011). 562 Nolu Şeriyye Siciline Göre Karahisar-ı Sahib Sancağı (Belge Özetleri ve Değerlendirme). Afyonkarahisar: Afyon Kocatepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi.
• Yakut, E. (2004). “II. Mahmud Döneminde Bektaşiliğe Yönelik Uygulamalar”. Anadolu Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi II/1-2, ss. 243-259.
• Yakut, E. (2016). Şeyhülislamlık Yenileşme Döneminde Devlet ve Din. İstanbul: Kitap Yayınevi.
• Yalçınkaya, M. A. (1996). “Osmanlı Zihniyetindeki Değişimin Göstergesi Olarak Sefaretnamelerin Kaynak Defteri”. Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi (OTAM) 7/319-338.
• Yâsincizâde Abdülvehhap Efendi. Risale fî Mevti’l-Maktûl. Süleymaniye Kütüphanesi. Esad Efendi Koleksiyonu, No. 1392.
• Yâsincizâde Abdülvehhap Efendi. Talika alâ şerhi’l-Kâfiye. İstanbul Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi, No. 28 Hk 3579/6.
• Yâsincizâde Abdülvehhap Efendi. Hulâsatü’l-Bürhân fî İtâati’s-Sultân. Süleymaniye Kütüphanesi, Hacı Mahmut Efendi Koleksiyonu, No. 2068.
• Yıldırım, A. (2014). Müstakimzâde Süleyman Saadeddin’in Devhatü’l-Meşâyih Osmanlı Şeyhü’l-İslamlarının Biyografileri Adlı Eserinin Transkipsiyon ve Değerlendirilmesi. Hatay: Mustafa Kemal Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi.
• Yıldız, E. (2023). Xıx. Yüzyılda Bir Osmanlı Şeyhülislâmı: Mehmet Cemaleddin Efendi’nin Nesebi Ve İlmi Mirası. Dicle Akademi Dergisi, 3 (2) , 147-175.
• Yıldız, E. (2021). Şeyhülislamlık Arşivi Belgelerinde Ulemanın Soy Kökenleri ve Aile Bağları. Ankara: İlahiyat Yayınları.
• Yıldız, G. (2015). “Payitaht İstanbul’un Son Yüzyılı”. Antik Çağ’dan XXI. Yüzyıla Büyük İstanbul Tarihi: Siyaset ve Yönetim. İstanbul: İBB Kültür AŞ. Yayınları.
• Yorulmaz, N. K. (2018). “19. Yy’ın Sosyal ve Siyasal Tartışmaları Bağlamında Hadis Derlemelerini Yeniden Okumak”. Sahn-ı Seman’dan Darulfunun’a Osmanlı’da İlim ve Fikir Dünyası Alimler, Müesseseler, Fikri Eserler 19.Yy. İstanbul.
• Yüksel, A. (2017). “Yeniçeri Ocağı, Bozulma ve Casusluk”. Uluslararası Tarih Araştırmaları Dergisi, 9/2, ss. 271-296.