Ekosistem Hizmetlerinin Sağladığı Doğal Sermaye

Yıl 2023, Cilt: 24 Sayı: 1, 7 - 16, 02.06.2023

Büşra Çiçekalan , Hale Özgün , İzzet Öztürk

Öz

Sürdürülebilir kalkınma ve çevresel sürdürülebilirlik, son yıllarda oldukça tartışılan konuların başında gelmektedir. Dünyanın sahip olduğu ekosistem kaynaklarının kısıtlı olması ve bu kaynaklar üzerinde artan arz ve talep, doğal kaynakların daha detaylı araştırılması gerektiğini ortaya çıkarmıştır. Ekosistem işlevlerinin insanlara doğrudan veya dolaylı olarak sağladığı faydaları ifade eden ekosistem hizmetleri; ekolojik, ekonomik, sosyal ve kültürel açıdan büyük bir öneme sahiptir. Bu çalışmada, ekosistem değerleme türleri ve yöntemleri detaylı olarak incelenmiş olup, Dünya ve Türkiye ekosistem hizmetlerinin (servislerinin) sağladığı doğal sermayenin tahminine yönelik çalışmalar derlenmiştir. Ekosistem hizmetlerinin sağladığı doğal sermayenin belirlenmesinde çeşitli yöntemler kullanılmaktadır. Bu yöntemler, piyasa değerlemesi, belirtilen tercih metodu ve açıklanan tercih metodu olmak üzere üç sınıfa ayrılmaktadır. Yapılan incelemeler sonucunda; ekosistem hizmetlerinin ekonomik değerlerinin tahmin edilmesinde genellikle seyahat maliyeti, koşullu değerleme ve hedonik değerleme yöntemlerinin kullanıldığı tespit edilmiştir. Seyahat maliyeti yöntemi ve hedonik değerleme yöntemi, dolaylı pazarlarda ölçülebilen etkilere dayanan ekonomik değerleme yöntemleri arasında iken; koşullu değerleme yöntemi, tasarlanmış piyasalarda ölçülebilen etkileri esas alan bir değerleme yöntemidir. Bu çalışmanın bir rehber yaklaşımı ile, ekosistem hizmetlerinin ekonomik değerinin belirlenmesinde kullanılacak en uygun değerleme yöntemi ve/veya yöntemlerinin seçilmesinde yol gösterici olması beklenmektedir.

Anahtar Kelimeler

Çevresel sürdürülebilirlik, ekosistem değerleme, ekosistem hizmetleri, hedonik değerleme, koşullu değerleme, seyahat maliyeti

Kaynakça

• Albayrak, İ. (2012), Ekosistem servislerine dayalı havza yönetim modelinin İstanbul-Ömerli havzası örneğinde uygulanabilirliği İTÜ Fen Bilimleri Enstitüsü, Doktora Tezi, İstanbul, Türkiye.
• Arslan Muhacir, S. ve İ. Tazebay (2017), Kırsal turizm türlerinin belirlenmesinde bir araç: Ekosistem servisleri yaklaşımı. Turkish Journal of Forestry, 18(1), 74-81.
• Ateşoğlu, İ. (2008), Bartın Balamba Orman içi dinlenme yeri rekreasyon servislerinin ekonomik değerinin belirlenmesi. Zonguldak Bülent Ecevit Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Zonguldak, Türkiye.
• Ayvaz, Ö. (2002), Emlak fiyatlarının hedonik model ile araştırılması, İzmir Örneği, Yüksek Lisans Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi, Sosyal bilimler Enstitüsü, İzmir, Türkiye.
• Aziz, T. and P. van Cappellen (2019), Comparative valuation of potential and realized ecosystem services in Southern Ontario, Canada. Environmental Science & Policy, 100, 105-112.
• Balasubramanian, M. (2019), Economic value of regulating ecosystem services: a comprehensive at the global level review. Environmental Monitoring and Assessment, 191(10), 1-27.
• Bann, C. and E. Başak (2013), Economic analysis of Köyceğiz-Dalyan special environmental protection area. Project PIMS 3697: The Strengthening the System of Marine and Coastal Protected Areas of Turkey.
• Biler, L. (2019), Sulak Alanlar, Değer Biçme ve Türkiye'ye Özgü Yöntem Belirlenmesi ve Balıkdamı Sulak Alanında Uygulanması, Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara, Türkiye.
• Bilgili M. Y. (2017), Ekonomik, ekolojik ve sosyal boyutlarıyla sürdürülebilir kalkınma. Uluslararası Sosyal Araştırma Dergisi, 10(49), 559-569.
• Birol, E. and S. Das (2010), Estimating the value of improved wastewater treatment: The case of River Ganga, India. Journal of Environmental Management, 91, 2163–2171.
• Brown, S. R. (1993), A primer on Q methodology. Operant Subjectivity, 16(3/4), 91-138.
• Buchel, S. and N. Frantzeskaki (2015), Citizens’ voice: A case study about perceived ecosystem services by urban park users in Rotterdam, the Netherlands. Ecosystem Services, 12, 169-177.
• Chen, W., Hong, H., Liu, Y., Zhang, L., Hou, X. and M. Raymond (2004), Recration demand and economic value: an application of travel cost method for Xiamen Island, China Economic Review, 15, 398-406.
• Cross, R. M. (2005), Exploring attitudes: the case for Q methodology. Health Education Research, 20(2), 206–213.
• Crossman, N. D., Stoeckl, N., Sangha, K. K. and R. Costanza (2018), Economic values of the northern territory marine and coastal environments. Australian Marine Conservation Society: Darwin, Australia.
• Court A. T. (1939), Hedonic price indexes with automotive examples. In the Dynamics of Automotive Demand, 17, 99– 119.
• Costanza, R., d’Arge R., de Groot, R., Farber, S., Grasso, M., Hannon, B., Limburg, K., Naeem, S., O’Neill, R. V., Paruelo, J., Raskin, R. G., Sutton, P. and M. van den Belt (1997), The Value of the World’s Ecosystem Services and Natural Capital, Nature, 387i.
• Costanza, R., de Groot, R., Sutton, P., van der Ploeg, S., Anderson, S.J., Kubiszewski, I., Farber, S., R. Kerry Turner (2014), Changes in the global value of ecosystem services, Global Environmental Change, 26, 152–158.
• Çelikkol Erbaş, B. (2015), Economic valuation of forest goods and services: the pilot study in bolu region. natural capital accounting regional workshop for europe and central asia (ECA) Region Organized by The World Bank and Turkish Ministry of Development, Mart 9-11, İstanbul, Türkiye.
• Çelikyay, S. (2005). Arazi kulanımlarının ekolojik eşik analizi ile belirlenmesi Bartın örneğinde bir deneme. Yıldız Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Doktora Tezi, İstanbul, Türkiye.
• Cetin, N. I., Bourget, G. and A. Tezer (2021), Travel-cost method for assessing the monetary value of recreational services in the Ömerli Catchment. Ecological Economics, 190, 107192.
• de Groot, R., Fisher, B., Christie, M., Aronson. J. Braat. L., Gowdy. J., Haines-Young. R., Maltby. E., Neuville. A., Polasky. S., Portela. R. and I. Ring. (2010), Integrating the ecological and economic dimensions in biodiversity and ecosystem service valuation. The Economics of Ecosystems and Biodiversity: The Ecological and Economic Foundations. Earthscan, Routledge.
• Dehlavi, A. and I. H. Adil (2011), Valuing the Recreation Uses of Pakistan’s Wetlands: An Application Travel Cots Method. South Asian Networ for Development and Environmental Economics (SANDEE), Kathmandu, Nepal.
• Demir, A. (2009), Ekonomik açıdan biyolojik çeşitliliğin önemi, İstanbul Ticaret Üniversitesi Fen Bilimleri Dergisi, 8(15), 55-68.
• Doygun, N. ve H., Doygun (2021), Seyhan Nehri’nden Sağlanan Ekosistem Servislerine Yönelik Bakış Açılarının Q Metodoloji Yardımıyla Değerlendirilmesi. Bartın Orman Fakültesi Dergisi, 23(1), 36-44.
• Esringü, A., Toy, S. and S. Çağlak (2021), Sağlıklı kentlerde ekosistem servislerinin önemi. Climate and Health Journal, 1(2), 68-73.
• Faccioni, G., Sturaro, E., Ramanzin, M. and A. Bernués (2019), Socio-economic valuation of abandonment and intensification of Alpine agroecosystems and associated ecosystem services. Land Use Policy, 81, 453-462.
• Güler, İ., Başer, U. ve M. Bozoğlu (2019), Rize ili merkez ilçesinde konut fiyatlarının hedonik fiyat modeliyle değerlemesi. Journal of the Institute of Science and Technology, 9(4), 2294-2302.
• Gürlük, S. (2006), Manyas Gölü ve Kuş Cenneti’nin Çevresel Değerlemesi Üzerine Bir Araştırma. T.C. Uludağ Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Tarım Ekonomisi Anabilim Dalı, Doktora Tezi, Bursa, Türkiye.
• Gürlük, S. ve E. Rehber (2009), Manyas Gölü'nün Çevresel Değerlemesi Üzerine Bir Araştırma. Tarım Ekonomisi Dergisi, 15(1), 9-15.
• Gürlük, S. G. (2021), Biyoçeşitlilik Gölge fiyatının doğal kaynak yönetiminde kullanımı üzerine: Uludağ Milli Parkı Örneği. Tekirdağ Ziraat Fakültesi Dergisi, 18(2), 234-246.
• Hassan, R., Scholes, R. and N. Ash (2005), Ecosystems and human well-being: current state and trends, Island Press, London. Hermans, F., Kok, K., Beers, P. J. and T. Veldkamp (2011), Assessing sustainability perspectives in rural innovation projects using Q-Methodology. Sociologia Ruralis, 52, 70-90.
• Jacobsen, J. K. S. (2007), Use of landscape perception methods in tourism studies: A review of photo-based research approaches. Tourism Geography, 9(3), 234-253.
• Kalfa, V. R. (2018), Doğal kaynakların rekreasyonel amaçlı kullanımının ekonomik değerinin belirlenmesi: Pamukkale Örenyeri örneği. Adnan Menderes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İşletme Anabilim Dalı, Doktora Tezi, Aydın, Türkiye.
• Kaya, G. (2010), Türkiye’de Çevresel Değer Belirleme Araştırmaları, Darboğazlar ve Öneriler, Ekoloji 2010 Sempozyumu, Ankara, Türkiye.
• Kerr, G. N. and S. R. Swaffield (2012), Identifying cultural service values of a small river in the agricultural landscape of Canterbury, New Zealand, using combined methods. Society and Natural Resources, 25, 1330–1339.
• Kılıç, B. (2019), Ekosistem Servislerinin değerleme yöntemleri kapsamında sulak alan servisleri değerleme yaklaşımları, Ankara Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara, Türkiye.
• Kubaş, A., İnan, İ.H., Hurma, H. and E. R. Erbay (2007), An Important role of local people to joining of wetland protection and analysis of contingent valuation methods. Journal of Environmental Protection and Ecology, 2(8), 352-358.
• Kubiszewski, I., Costanza, R., Dorji, P., Thoennes, P. and K. Tshering (2013), An initial estimate of the value of ecosystem services in Bhutan. Ecosystem Services, e11–e21.
• Kubiszewski, I., Costanza, R., Anderson, S. and P. Sutton (2017), The future value of ecosystem services: Global scenarios and national implications. Ecosystem Services, 289-301.
• Kuru, A. ve A. Tezer (2020), İçme suyu havzası koruma sınırlarının belirlenmesine yeni yöntem önerisi: Kırklareli barajı içme suyu havzası örneği. Gazi Üniversitesi Mühendislik Mimarlık Fakültesi Dergisi, 35(1), 519-536.
• Külekçi, M., ve R. Dönmez (2012), Trabzon İli Uzungöl Doğa Parkı’ndan Rekreasyonel ve Turizm Amaçlı Yararlanmanın Ekonomik Değerinin Belirlenmesi.10. Türkiye Tarım Ekonomisi Kongresi Bildiriler Kitabı, 5-7 Eylül, Erzurum, Türkiye.
• Lancaster, K. (1966), A new approach to consumer theory. Journal of Political Economy 74: 132–157.
• Martín-López, B. E., Gómez-Baggethun, J. A., González, P. L. and C. Lomas, Montes (2009), The assessment of ecosystem services provided by biodiversity: re-thinking concepts and research needs. Handbook of Nature Conservation, Nova Publisher.
• MEA (2005), Ecosystems and human well-being. Washington, DC, Island Press.
• Morse‐Jones, S., Luisetti, T., Turner, R. K. and B. Fisher, B. (2011), Ecosystem valuation: some principles and a partial application. Environmetrics, 22(5), 675-685.
• Ndung, J. (2009), Economic valuation of ecosystem services in the Shompole wetland, South Ewaso Nigiro river, Kenya. African Conservation Centre-Kenya, Hoarec, <www.hoarec.org/index.php/library/20?task=download&format =raw>
• Ojeda, M. I., Mayer, A. S. and B. D. Solomon (2008), Economic valuation of environmental services sustained by water flows in theYaqui River Delta. Ecological Economics, 65(1),155–166.
• Ortaçeşme, V., Özkan, B. and O. Karagüzel (2002), An estimation of the recreational use value of Kursunlu Waterfall Nature Park by the individual travel cost method. Turkish Journal of Agriculture and Forestry, 26(1), 57-62.
• Özdemir, E. (2006), Çevre Sorunlarının ekonomik niteliği bağlamında dışsallıkların ortadan kaldırılması. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Ankara, Türkiye.
• Öztürk, I., Kınacı, C., Ateş-Genceli, E., Özgün, H., Cüceloğlu, G., Çiçekalan, B. ve A. Özabalı-Sabuncugil (2020), Çevre ekonomisi ve tam maliyet esaslı tarife hesabı (El Kitabı, e-kitap), TBB Türkiye Belediyeler Birliği Yayın Serisi, Ankara, Türkiye.
• Pak, M. (2003), Orman kaynağından rekreasyon amaçlı yararlanmanın ekonomik değerinin tahmin edilmesi ve bu değer üzerinde etkili olan değişkenler üzerine bir araştırma (Doğu Akdeniz ve Doğu Karadeniz Bölgesi Orman İçi Dinlenme Yerleri Örneği), Doktora Tezi, Karadeniz Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Trabzon, Türkiye.
• Parsons, G. R. (2003), The travel cost model. Kluwer Academic Publishers. Hollanda.
• Pearce, D. W. and R. K. Turner (1990), Economics of natural resources and the environment. Johns Hopkins University Press.
• Perez-Verdin, G., Sanjurjo-Rivera, E., Galicia, L., Hernandez-Diaz, J. C., Hernandez-Trejo, V. and M. A. Marquez-Linares (2016), Economic valuation of ecosystem services in Mexico: Current status and trends. Ecosystem Services, 21, 6-19.
• Pike, K., Wright, P., Wink, B. and S. Fletcher (2015), The assessment of cultural ecosystem services in the marine environment using Q methodology, Journal of Coastal Conservation, 19, 667–675.
• Povilanskas, R., Vadala, F. T., Armaitiene, A., Ehrlich, Ü. and A. Kundrotas (1998), Economic valuation as a tool in coastal conservation policy in Powai Lake in India: A Contingent Valuation Approach.<http://www.ceep-europe.org/workshop _files / workshop48_133.pdf>
• Russell-Smith, J., Sangha, K. K., Costanza, R., Kubiszewski I. and A. Edwards (2018), Towards a sustainable, diversified land sector economy for North Australia. Sustainable Land Sector Development in Northern Australia, Taylor&Francis,
• Rosen, S. (1976), A theory of life earnings. The Journal of Political Economy, 84(4), 45–67.
• Sala, R., Oltra, C. and L. Gonçalves (2015), Attitudes towards urban air pollution: a Q methodology study. Psyecology, 6(3), 359-385.
• Shivaprasad T. M. and H. M. Chandrashekar (2014), Impact of new forest policies on collection and marketing of minor forest produce in Karnataka, with Special reference to LAMPS. IOSR Journal of Humanities and Social Science, 19(11), 9-14.
• Shogren, J. (2013), Encyclopedia of energy, natural resource, and environmental economics. Newnes.
• Simpson, S., Brown, G., Peterson, A. and R. Johnstone (2016), Stakeholder perspectives for coastal ecosystem services and influences on value integration in policy. Ocean and Coastal Management, 126, 9-21.
• Spacek, J. and M. Antouskova (2013), Individual single-site travel cost model for czech paradise geopark, Acta Universitatis Agriculturae Et Silviculturae Mendelianae Brunensis, 61(7), 2851-2858.
• Stephenson, W. (1935), Technique of factor analysis. Nature, 136, 297.
• Sutton, P. C., Anderson, S. J., Costanza, R. and I. Kubiszewski (2016), The ecological economics of land degradation: Impacts on ecosystem service values. Ecological Economics, 129, 182-192.
• Swaffield, S. R. and J. R. Fairweather (1996), Investigation of attitudes towards the effects of land use change using image editing and Q sort method. Landscape and Urban Planning, 35, 213-230.
• Tanner, M. K., Moity, N., Costa, M. T., Jarrin, J. R. M., Aburto-Oropeza, O. and P. Salinas-de-León (2019), Mangroves in the Galapagos: ecosystem services and their valuation. Ecological Economics, 160, 12-24.
• Tezer, A., Çetin, İ., Onur, A., Menteşe, E., Albayrak, İ. ve E. Cengiz (2015), Ömerli havzasında ekosistem servislerine dayalı bütünleşik havza yönetim planının geliştirilmesi projesi, İstanbul Kalkınma Ajansı, İstanbul, Türkiye.
• Tezer, A., Uzun, O., Okay, N., Terzi, F., Karaçor E. K., Köylü, P., Kaya, M. Aydın, B., Türkay, Z., Kara, D. ve İ. Güler (2018), Ekosistem servislerine dayalı havza koruma alanları tanımlamasının önemi ve kapsamı: Düzce-Melen Havzası, Kentli Dergisi, 9(30), 58-61.
• Tıraş, H. H. (2012), Sürdürülebilir kalkınma ve çevre: Teorik bir inceleme. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 2(2), 57-73.
• Tietenberg, T. H. and L. Lewis (2015), Environmental and natural resource economics, Tenth Edition, ISBN-10: 1292060794, Pearson Education, Inc.
• Tümay, A. (2005), Benefit analysis: Approach as a tool for sustainable management a case study in Köyceğiz Dalyan Watershed. İTÜ Fen Bilimleri Enstitüsü, Doktora Tezi, İstanbul, Türkiye.
• Uzel, G. (2022), Uludağ dağ ekosisteminin kaynak ekonomisi açısından incelenmesi. Bursa Uludağ Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Doktora Tezi, Bursa, Türkiye.
• Wielgus, J., Gerber, L. R., Sala, E. and J. Bennett (2009), Including risk in stated-preference economic valuations: experiments on choices for marine recreation. Journal of Environment Management. 90(11),3401–3409.
• Yang, W., Chang, J., Xu, B., Peng, Y. and Y. Ge (2008), The ecosystem service value assessment for constructed wetlands: a case study in Hangzhou, China. Ecological Economics, 68(1),116-125.
• Yeni, O. (2014), Sürdürülebilirlik ve sürdürülebilir kalkinma: bir yazin taramasi. Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 16(3), 181-208.
• Yılmaz, F. ve A. A. Koç (2018), Beydağları sahil milli parkı ekonomik değerinin seyahat maliyeti ve koşullu değerleme yöntemleri ile belirlenmesi. Akdeniz İİBF Dergisi, 18(38), 1-22.
• Zhu, L., Xiao, Y., Jing, L., Chen, Y., Hou, P. and J. Lian (2010), Evaluating social service value of wetlands in Beijing based on remote sensing and GIS, Geoscience and Remote Sensing Symposium (IGARSS), 25-30 July, ABD.
• Zivojinovic, I. and B. Wolfslehner (2015), Perceptions of urban forestry stakeholders about climate change adaptation – A Q-method application in Serbia. Urban Forestry and Urban Greening, 14, 1079–1087.