Atık Lastiklerin Yönetimi, Geri Dönüştürülmesi ve Çevresel Etkileri Üzerine Bir Derleme

Yıl 2025, Cilt: 26 Sayı: 1, 1 - 8

Tuğçe Akca Güler , Ayşe Yüksekdağ , Börte Köse Mutlu , İsmail Koyuncu

Öz

Lastikler, doğal ve sentetik kauçuk, karbon siyahı, çelik gibi malzemelerden oluşan karmaşık mühendislik ürünleridir. Lastik sanayicileri Derneği (LASDER) verilerine göre ülkemizde her yıl 300.000 ton kullanım ömrünü tamamlayan atık lastik ortaya çıkar. Atık lastiklerin yönetimi, 2006 yılında çıkarılan "Ömrünü Tamamlamış Lastiklerin Kontrolü Yönetmeliği" ile düzenlenmiştir. Bu yönetmelik, lastik satan her üretici veya ithalatçının, piyasaya sürdüğü lastiklerin bir kısmını geri toplamasını ve geri dönüştürmesini zorunlu kılmaktadır. LASDER, 2023 yılında 222 bin ton atık lastiği geri kazanmış ve bugüne kadar toplamda 2 milyon ton atık lastiği geri dönüşüme kazandırmıştır. Bu geri dönüşümün ekonomiye katkısı ise yaklaşık 1,5 milyar TL olmuştur. Atık lastikler, dünya genelinde enerji üretiminde, inşaat sektöründe, asfalt içinde ve çeşitli endüstriyel alanlarda farklı amaçlarla yeniden kullanılmaktadır. Ömrünü tamamlamış lastikler, petrol ile benzer enerji verimliliği sağlar ve çevreye daha az zarar verirler. İnşaat sektöründe, yol yapımı ve dolgu malzemelerinde kullanımı yaygındır. Yeniden diş takma işlemi ise lastiklerin yeniden kullanılmasını sağlayarak enerji ve doğal kaynak tasarrufu yapar. Piroliz yöntemi, lastiklerin yüksek sıcaklıkta ayrıştırılarak enerjiye dönüştürülmesini sağlar. Genel olarak, atık lastiklerin geri dönüşümü, çevresel etkileri azaltırken, doğal kaynakları korur ve katı atık sahalarındaki yer sorununu çözer. Ancak, bu süreçlerin daha etkili ve verimli hale getirilmesi gerekmektedir.

Anahtar Kelimeler

Ömrünü tamamlamış lastik, geri dönüşüm, karbon siyahı, atıktan türetilmiş yakıt, çevresel etki

Kaynakça

• Ahmed, Z. A. A. (2016). Modification of asphalt binder with various percentages of crumb rubber in flexible pavement (Doctoral dissertation, Universiti Teknologi Malaysia).
• AKO ÖTL (2022) https://www.akootl.com/tr/anasayfa (Son erişim tarihi: 23.09.2024)
• Ali, U. F. M., Hussin, F., Gopinath, S. C. B., Aroua, M. K., Khamidun, M. H., Jusoh, N., Ibrahim, N., & Ahmad, S. F. K. (2022). Advancement in recycling waste tire activated carbon to potential adsorbents. c. Environmental Engineering Research, 27(6), 0–1.
• Amari, T., Themelis, N. J., & Wernick, I. K. (1999). Resource recovery from used rubber tires. Resources Policy, 25(3), 179-188.
• Baker, T. E., Allen, T. M., Jenkins, D. V., Mooney, T., Pierce, L. M., Christie, R. A., & Weston, J. T. (2003). Evaluation of the use of scrap tires in transportation related applications in the State of Washington. Washington State Department of Transportation, Washington, DC, 20(3).
• Barlaz, M. A., Eleazer II, W. E., & Whittle, D. J. (1993). Potential to use waste tires as supplemental fuel in pulp and paper mill boilers, cement kilns and in road pavement. Waste management & research, 11(6), 463-480.
• Baziene, K., & Vaiškunaite, R. (2016). Research of sustainable use of tire shreds in landfill. Sustainability (Switzerland), 8(8), 767.
• Bilema, M., Yuen, C. W., Alharthai, M., Al-Saffar, Z. H., Al-Sabaeei, A., & Yusoff, N. I. M. (2023). A Review of Rubberised Asphalt for Flexible Pavement Applications: Production, Content, Performance, Motivations and Future Directions. Sustainability, 15(19), 14481.
• Bockstal, L., Berchem, T., Schmetz, Q., & Richel, A. (2019). Devulcanisation and reclaiming of tires and rubber by physical and chemical processes: A review. Journal of Cleaner Production, 236, 117574.
• Contec (2024), Ulaşılabilir Link: https://contec.tech/tire-waste-statistics-need-to-know/ (Son Erişim Tarihi: 03.10.2024)
• Czarna-Juszkiewicz, D., Kunecki, P., Cader, J., & Wdowin, M. (2023). Review in Waste Tire Management—Potential Applications in Mitigating Environmental Pollution. Materials, 16(17), 5771.
• Dabic-Miletic, S., Simic, V., & Karagoz, S. (2021). End-of-life tire management: a critical review. Environmental science and pollution research, 1-18.
• Eco Green Equipment. (n.d.). Environmental impacts of waste tire disposal: https://ecogreenequipment.com/environmental-impacts-of-waste-tire-disposal/#:~:text=Tires%20do%20not%20decompose.,can%20contribute%20to%20climate%20change. (Son erişim tarihi 22 Kasım 2024)
• Epps, J. A. (1994). Uses of recycled rubber tires in highways (Vol. 198). Transportation Research Board.
• Forrest, M. (2014). Recycling and re-use of waste rubber.
• Gaksan (2024) http://gaksan.com.tr/services/omrunu-tamamlamis-lastik-otl-geri-kazanimi/3 (Son erişim tarihi: 23.09.2024)
• Ghaffari, M., Aliahmadi, A., Khalkhali, A., Zakeri, A., Daim, T. U., & Yalcin, H. (2023). Topic-based technology mapping using patent data analysis: A case study of vehicle tires. Technological Forecasting and Social Change, 193, 122576.
• Han, W., Han, D., & Chen, H. (2023). Pyrolysis of waste tires: a review. Polymers, 15(7), 1604.
• Hassan, M. R., & Rodrigue, D. (2024). Application of Waste Tire in Construction: A Road towards Sustainability and Circular Economy. Sustainability 16(9), 3852.
• Imbernon, L., & Norvez, S. (2016). From landfilling to vitrimer chemistry in rubber life cycle. European Polymer Journal, 82, 347-376.
• Kazemi, M., Parikhah Zarmehr, S., Yazdani, H., & Fini, E. (2023). Review and perspectives of end-of-life tires applications for fuel and products. Energy & Fuels, 37(15), 10758-10774.
• Kishan, G. S., Sakthivel, M., Vijayakumar, R., & Lingeshwaran, N. (2021). Life cycle assesment on tire derived fuel as alternative fuel in cement industry. Materials Today: Proceedings, 47, 5483-5488.
• Kuennen, T. (2004). Asphalt rubber makes a quiet comeback. Better Roads, 74(5).
• LASDER (2024) Lastik Sanayicileri Derneği; https://www.lasder.org.tr (Son erişim: 23.09.2024)
• Li, X., Xu, H., Gao, Y., & Tao, Y. (2010). Comparison of end-of-life tire treatment technologies: A Chinese case study. Waste management, 30(11), 2235-2246.
• Mavridou, S., Oikonomou, N., & Kalofotias, A. (2010). Worldwide survey on best (and worse) practices concerning rubberised asphalt mixtures implementation (number of different cases, extent of application. Thessaloniki: EU-LIFE+ Environment Policy and Governance. ROADTIRE D, 2, 1-1.
• Milad, A., Ahmeda, A. G., Taib, A. M., Rahmad, S., Solla, M., & Yusoff, N. I. M. (2020). A review of the feasibility of using crumb rubber derived from end-of-life tire as asphalt binder modifier. Journal of Rubber Research, 23, 203-216.
• Moasas, A. M., Amin, M. N., Khan, K., Ahmad, W., Al-Hashem, M. N. A., Deifalla, A. F., & Ahmad, A. (2022). A worldwide development in the accumulation of waste tires and its utilization in concrete as a sustainable construction material: A review. Case Studies in Construction Materials, 17, e01677.
• Mouneir, S. M., & El-Shamy, A. M. (2024). A review on harnessing the energy potential of pyrolysis gas from scrap tires: Challenges and opportunities for sustainable energy recovery. Journal of Analytical and Applied Pyrolysis, 177, 106302.
• Mrad, M., & El-Samra, R. (2020). Waste tire management: Lebanon case study. Journal of Waste Management and Disposal, 3(1), 101.
• Numfor, S. A., Corder, G., Halog, A., & Matsubae, K. (2022). A Review of End-of-Life Tire Recycling in Australia, Japan, South Africa and Cameroon. Academia Letters, 2.
• Otomotiv Sanayii Derneği, (2023). Otomotiv sanayii 2022 yılı küresel değerlendirme raporu, İstanbul, Türkiye. Ulaşılabilir Link: https://www.osd.org.tr/saved-files/PDF/2023/09/14/2022%20Kuresel%20Degerlendirme%20Raporu.pdf (Son erişim tarihi: 23 Eylül 2024)
• Ömrünü Tamamlamış Lastiklerin Kontrolü Yönetmeliği (2015); https://www.mevzuat.gov.tr/File/GeneratePdf?mevzuatNo=10799&mevzuatTur=KurumVeKurulusYonetmeligi&mevzuatTertip=5 (Son erişim tarihi: 23.09.2024)
• Potkány, M., Krajčírová, L., & Osvaldová, M. (2022). Business Plan Concept for the Production of Rubber-Based Noise Reduction Walls in Slovakia for the Potential of Worn Tires Material Recovery. Management Systems in Production Engineering, 30(2), 140–145.
• Presti, D. L., Memon, N., Grenfell, J., & Airey, G. (2017). Alternative methodologies to evaluate storage stability of rubberised bitumens. Adv Mater Sci Eng, 2, 12.
• Rauch, R., Kiros, Y., Engvall, K., Kantarelis, E., Brito, P., Nobre, C., Santos, S. M., & Graefe, P. A. (2024). Hydrogen from Waste Gasification. Hydrogen, 5(1), 70–101.
• Rogachuk, B. E., & Okolie, J. A. (2023). Waste tires based biorefinery for biofuels and value-added materials production. Chemical Engineering Journal Advances, 14, 100476.
• Scofield, L. (1989). The History, Development, and Performance of Asphalt Rubber at ADOT: Special Report. Arizona Department of Transportation. Sebastian, R. M., & Louis, J. (2022). Waste management in Northwest Territories, Canada: Current practices, opportunities, and challenges. Journal of Environmental Chemical Engineering, 10(1), 106930.
• Sharma, A. (2013). Retreading of tyres. International Journal of Engineering and Advanced Technology (IJEAT), 2(6).
• Shu, X., & Huang, B. (2014). Recycling of waste tire rubber in asphalt and portland cement concrete: An overview. Construction and Building Materials, 67, 217–224.
• Shulman, V. L. (2019, January). Tire recycling. In Waste (pp. 489-515). Academic Press.
• Sienkiewicz, M., Kucinska-Lipka, J., Janik, H., & Balas, A. (2012). Progress in used tyres management in the European Union: A review. Waste Management, 32(10), 1742–1751.
• Sousa, J. B. (2005). Experiences with use of reclaimed rubber in asphalt within Europe. Birmingham: sn Rubber in Roads.
• Teşkilatı, T. D. P. (2008). Araç lastiği-plastik ürünler çalışma grubu raporu. Devlet Planlama Teşkilatı dokuzuncu kalkınma planı, Kimya sanayii özel ihtisas komisyonu, Ankara, Türkiye.
• Takal, H. B. (1991). Advances in technology of asphalt paving materials containing used tire rubber. Tire Rubber Asph. Pavements, 1339, 23.
• Thompson, D. C., & Hoiberg, A. J. (1979). Bituminous materials: asphalt tars and pitches. New York.
• Torretta, V., Rada, E. C., Ragazzi, M., Trulli, E., Istrate, I. A., & Cioca, L. I. (2015). Treatment and disposal of tyres: Two EU approaches. A review. Waste management, 45, 152-160.
• Trubia, S., Severino, A., Curto, S., Arena, F., & Pau, G. (2020). Smart roads: An overview of what future mobility will look like. Infrastructures, 5(12), 107.
• Trudsø, L. L., Nielsen, M. B., Hansen, S. F., Syberg, K., Kampmann, K., Khan, F. R., & Palmqvist, A. (2022). The need for environmental regulation of tires: Challenges and recommendations. Environmental Pollution, 311, 119974.
• Tübitak (2024) https://tubitak.gov.tr/tr/haber/omrunu-tamamlamis-lastikler-icin-geri-donusum-tesisi-kuruldu (son erişim tarihi: 23.09.2024)
• Türk Dil Kurumu – Bilim ve Sanat Terimleri Ana Sözlüğü, https://sozluk.gov.tr/ (son erişim tarihi: 23 Eylül 2024)
• U.S. Environmental Protection Agency (2024-1). (Son erişim tarihi: 22 Kasım 2024)
• US EPA, 2016a https://archive.epa.gov/epawaste/conserve/materials/tires/web/html/tdf.html (Son erişim tarihi: 27.11.2024)
• US EPA 2016b: https://archive.epa.gov/epawaste/conserve/materials/tires/web/html/markets.html (Son erişim tarihi: 02.12.2024) US EPA 2024, https://archive.epa.gov/epawaste/conserve/materials/tires/web/html/civil_eng.html (son erişim tarihi: 27.11.2024)
• Valentini, F., & Pegoretti, A. (2022). End-of-life options of tyres. A review. Advanced Industrial and Engineering Polymer Research, 5(4), 203–213.
• Zerin, N. H., Rasul, M. G., Jahirul, M. I., & Sayem, A. S. M. (2023). End-of-life tyre conversion to energy: A review on pyrolysis and activated carbon production processes and their challenges. Science of the Total Environment, 905, 166981.