ORTA ANADOLU’DAKİ BÖĞRÜDELİK KÖYÜNDEN TATAR SEYYAH ABDÜRREŞİD İBRAHİM’LE (1857– 1944) İLGİLİ ÜÇ BELGE

Yıl 2022, Cilt: 4 Sayı: 1, 21 - 29, 30.06.2022

Sebastian Cwiklinski

https://doi.org/10.47089/iuad.1049267

Öz

Makalede yazarın Orta Anadolu’daki Böğrüdelik adlı bir Tatar köyünde topladığı, Tatar seyyah ve politikacı Abdürreşid İbrahim (1857–1944) ile ilgili üç belge sunulmaktadır. Böğrüdelik köyü, Batı Sibirya’dan Osmanlı İmparatorluğu’na göç etmiş, Sibirya Müslümanlarının bir alt grubu olan Buharalılar tarafından 1910 yılında kurulmuştur. Buharalılar, 16. yüzyılın sonlarından itibaren Batı Sibirya’ya yerleşmiş Orta Asyalı tüccarların evlatları olarak kendilerini hep diğer Sibiryalı Müslümanlardan ayrı görmüşlerse de arada geçen zamanla Sibirya Tatarlarının şivesini kabul edip bu gruba belli bir şekilde de katılmışlar.
Böğrüdelik’teki Tatarlar/Buharalılar hakkında da birkaç etnografik incelemeler yapılmıştır. İlk kapsamlı araştırma, 1975’te İsviçreli coğrafyacı ve etnolog Ernst Kläy tarafından yazılmıştır ve sonraki yıllarda da Türkiyeli dilci, tarihçi etnolog ve müzikolog gibi araştırmacılar da Böğrüdelik’li Tatarlar ile ilgilenmiştir. Bunun yanı sıra, 1925 ile 1933 yılları arasında belli aralıklar ile köyde ikamet etmiş Tatar seyyah Abdürreşid İbrahim hakkında araştırma yapmak üyere tarihçiler de Böğrüdeliğe gelmiştir.
Sunacağımız ilk belge, 1920’li yılların sonuna ait ve Böğrüdelikli Tatarların, köylerinin adının Reşadiye’den Abdürreşid İbrahim’e izafeten ‘Reşid İli’ olarak değiştirilmesi için verdiği bir dilekçe iken diğer iki belge 1935 yılında yazılmış ve Abdürreşid İbrahim’in, Türkiye Cumhuriyeti makamları tarafından Türkiye vatandaşlığından çıkartılması ile ilgilidir. Üç belge aynı zamanda, Türk makamlarının İbrahim’e karşı takındığı tutumun ne kadar radikal bir şekilde değiştiğinin bir delilidir.

Anahtar Kelimeler

Abdürreşid İbrahim, Sibirya Tatarları, Buharalılar, Böğrüdelik köyü, Orta Anadolu

Teşekkür

Konukseverliğini 2003 ve 2012 yılları olmak üzere iki defa cömertçe gösteren Böğrüdelik halkına ve burada sunacağımız belgeleri yayınlama izni veren Oğuz ailesine teşekkürü bir borç bilirim.

Orta Anadolu’daki Böğrüdelik Köyünden Tatar Seyyah Abdürreşid İbrahim’le (1857–1944) İlgili Üç Belge

Öz

Anahtar Kelimeler

Abdürreşid İbrahim, Sibirya Tatarları, Buharalılar, Böğrüdelik köyü, Orta Anadolu, Abdürreşid İbrahim, Sibirya Tatarları, Buharalılar, Böğrüdelik köyü, Orta Anadolu

Kaynakça

• Akalın, Mehmet. (1984). Böğrüdelik Tatar Ağzı. Türklük Araştırmaları Dergisi, 1, s. 55–150.
• Arabacı, Caner. (2010). Böğrüdelik. Akademik Sayfalar, 10 (27), s. 422– 425.
• Arabacı, Caner. (2012). Abdürreşid İbrahim’in Türkiye Vatandaşlığı Serüveni ve Konya Hayatı. Arpacı, Mehmet Ali (yay. haz.). Türk-Japon İlişkilerinin Dönüm Noktasında Abdürreşit İbrahim. Uluslararası Abdürreşit İbrahim ve Türk-Japon İlişkileri Bilgi Şöleni 22–23 Mayıs 2012, Konya, 2012, s. 183–276. Konya: Konya Japon Kültür Merkezi.
• Arabacı, Caner. (26.12.2021). Böğrüdelik... https://web.archive.org/web/20210411160048/http://www.canerarabaci.com/makaleler_bogrudelik-sayfa_id-333-id-52005
• Bustanov, Alfrid (ed.). (2013).‘Abd al-Rashīd Ibrāhīm: A Diary from Böğrüdelik. Казань: Идательство РИУ.
• Cwiklinski, Sebastian. (2003). Böğrüdelik – ein tatarisches Dorf in der Türkei. Bertugan 3, s. 34–39.
• Cwiklinski, Sebastian. (2004). Цвиклински Себастьян. Бёгрюделик – татарская деревня в Турции. Татарские Новости, 12 (125), s. 9.
• Dündar, Ali. Merthan. (2006). Panislâmizm'den Büyük Asyacılığa: Osmanlı İmparatorluğu, Japonya ve Orta Asya. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Kaya, Adem. (2020). Cihanbeyli – Böğrüdelik Köyü Sibirya Tatarlarının Müzikal Kimliği: Diasporik Yaklaşım. Niğde: Ömer Halisdemir Üniversitesi [basılmamış Yüksek Lisans Tezi].
• Kaya, Adem; Bağı, Resul. (2021). Cihanbeyli – Böğrüdelik Köyü Sibirya Tatarları ve Müzik. Türk Dünyası Araştırmaları, 128, 252, s. 171–196.
• Kıran, İzanrüba. (2020). Konya – Cihanbeyli – Böğrüdelik Tatarları’nın Halk Ezgileri. Ankara: Hacettepe Üniversitesi [basılmamış Yüksek Lisans Tezi].
• Kıran, İzanrüba; Kaplan, Ayten. (2020). Böğrüdelik Tatar Yırları’nda Göç Unsuru. Afyon Kocatepe Üniversitesi Akademik Müzik Araştırmaları Dergisi, 6 (11), s.145–174.
• Kläy, Ernst Johann. (1975). Dörfer tatarischer ‚Rückwanderer‘ (Muhacir) aus Russland in Inneranatolien. Beiträge zur Kenntnis anatolischer Muhacirsiedlungen unter besonderer Berücksichtigung eines Dorfes westsibirischer Tataren uzbekischer Abstammung (buḥārist). Bern 1975 [Bern Üniversitesi, doktora tezi].
• Korusenko, Svetlana N. (2011). Корусенко С. Н. Сибирские бухарцы в начале XVIII века. Омск: Наука, 2011.
• Maraş, İbrahim. (2002). Мараш И. Габдеррәшид Ибраһимның яңа табылган бер көндәлеге. Гасырлар Авазы/Эхо Веков, 1/2, s. 191–195.
• Noack, Christian. (2000). Die sibirischen Bucharioten. Eine muslimische Minderheit unter russischer Herrschaft. Cahiers du Monde Russe, 41/2-3, 263–278.
• Şahin, Bekir. (2012). Türkiye’de Tek Özbek Köyü: Böğrüdelik (Reşadiye). Konyavizyon, 26, 98–100.
• Yılmaz, Mehmet. (1996). Konya Vilâyetinde Muhacir Yerleşmeleri 1854–1914. Konya: Selçuk Üniversitesi, 1996 [basılmamış doktora tezi].
• Ziyaev, Hamit. (1968). Зияев Х. Узбеки в Сибири (XVII —XIX вв.). Ташкент: Фан, 1968.
• Ziyaev, Hamit. (1973). Зияев Ҳ. XVIII асрда Ўрта Осиё ва Урал бўйлари. Тошкент: Фан, 1973.
• Ziyaev, Hamit (1983). Зияев Х. З. Экономические связи Средней Азии с Сибирью в XVI – XIX вв. Ташкент: Фан.
• Ziyaev, Hamit. (2003). Зиёев Ҳамид. Сибирь, Волга ва Урал бўйларидаги ўзбеклар (Энг қадимги даврлардан ХХ аср бошларигача). Тошкент: Шарқ, 2003.