Thyateira’daki Tapınak Kalıntısına İlişkin Değerlendirmeler

Yıl 2020, Sayı: 23, 159 - 192, 08.01.2021

Engin Akdeniz , Aydın Erön

https://doi.org/10.26650/anar.2020.23.671376

Öz

Bir Lydia kenti olan Thyateira, günümüzde Manisa ili, Akhisar ilçe sınırları içerisinde yer almaktadır. Antik kentte 2011 yılında başlayan yeni dönem kazıları yoğun olarak Hastane Höyüğü alanında devam etmektedir. Söz konusu alanın Hellenistik Dönem’den itibaren Thyateira antik kentinin akropolü olduğu düşünülmektedir. Höyüğün zirve noktası olarak tanımlayabileceğimiz alanda gerçekleştirilen kazı çalışmalarında Hellenistik Dönem’de inşasına başlanıldığı düşünülen Ion düzenli bir tapınak yapısının kalıntıları ortaya çıkarılmaktadır. Kazı çalışmaları günümüzde yapının doğu girişi ve merkezi üzerinde yoğunlaşmaktadır. Tapınağın üzerinde geç dönem kullanımlarının bir hayli yoğun olması tahribatı arttırmıştır. Özellikle tapınağın güney ve kuzey yönünde yer alan nekropol alanlarının kullanımı sırasında yapının mimari parçalarının büyük oranda tahrip edildiği tespit edilmiştir. Tahribat tabakası olarak adlandırdığımız bu seviye içerisinde tapınağın bezemeli kısımlarına ait çok sayıda kırık parça bulunmuştur. Yapının ilk inşasının tespiti açısından mimari bezeme parçaları oldukça önemlidir. Benzer mimari bezemeler yardımıyla tapınağın inşasına MÖ II. yüzyılın ikinci ve üçüncü çeyreği arasında başlandığı anlaşılmaktadır. Thyateira, Hastane Höyüğü alanında açığa çıkarılmaya başlanılan tapınak yapısı, altyapı ve bezeme özellikleri açısından en çok Chryse Apollon Smintheios Tapınağı ile benzerlik göstermektedir.

Anahtar Kelimeler

Hastane Höyüğü, Tapınak, MÖ II yy., Tahribat, Lydia, Thyateira

Assessments Concerning the Temple Ruins in Thyateira

Öz

Thyateira, a Lydian city, is located within the borders of Akhisar district of Manisa province today. New excavations contuining since 2011 go on intensively in Hastane Hoyuk. The site in question is estimated to be the acropolis of Thyateira from the Hellenistic period onwards. During the excavations on the area that can be defined as the top of the mound, ruins of an Ionic ordered temple; construction of which is believed to had been started in the Hellenistic era, have been brought to daylight. At present, the excavations are concentrated on the eastern entry and the center of this structure. The late period usages on the temple have been extensive and this amplified its destruction. It has been confirmed that the architectural pieces of the structure had been destroyed to a large extend due to the usages of the areas of the necropolis located on south and north of the temple. At this level which we call as the layer of destruction; a large number of broken pieces belonging to ornamental sections of the temple, had been found. With respect to the determination of the initial construction date; these ornamental archeological pieces are of great significance. In the light of the evidence provided by the similar architectural ornaments; it has been realized that the construction of the temple dates back to a period between second and third quarters of the second century BC. The temple in Thyateira, Hastane Hoyuk, whose structure has been started to be revealed, is at most similarity with the temple of Chryse Apollon Smintheios in terms of its substructure and ornamental features.

Anahtar Kelimeler

Lydia, Thyateira, Hastane Hoyuk, Temple, Second Century BC, Destruction

Kaynakça

• Akdeniz, E. (2011). Neolitik Çağ’da Manisa Yöresi. OLBA, XIX, 1-46.
• Akdeniz, E. (2013). 2011 Yılı Akhisar-Thyateira Kazıları. Kazı Sonuçları Toplantısı, 34 (2). İçinde (s. 429-444), Çorum: Pegasus Görsel İletişim Hizmetleri.
• Akdeniz, E. (2014a). 2012 Yılında Thyateira Antik Kenti ve Hastane Höyüğünde Gerçekleştirilen Arkeolojik Çalışmalar. Kazı Sonuçları Toplantısı, 35 (2). İçinde (s. 124-139), Muğla: Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Basımevi.
• Akdeniz, E. (2014b). Kuzey Lydia’daki Thyateira’nın Erken Dönem Yerleşimi: Hastane Höyüğü Kazısı. TÜBA-AR 15, 21-45.
• Akdeniz, E. ve Erön, A. (2016). 2014 Yılı Akhisar-Thyateira Antik Kenti ve Hastane Höyüğü Kazısı. Kazı Sonuçları Toplantısı 37 (2). İçinde (s. 81-94), Ankara: İsmail Aygül Ofset Matbaacılık.
• Akdeniz, E. ve Erön, A. (2017a). 2015 Yılı Akhisar-Thyateira Antik Kenti ve Hastane Höyüğü Kazısı. Kazı Sonuçları Toplantısı 38 (2). İçinde (s. 403-416), Ankara: İsmail Aygül Ofset Matbaacılık.
• Akdeniz, E. ve Erön, A. (2017b). Lydia Kültürünün Kuzey Lydia’daki İzleri: Thyateira-Hastane Höyüğü Kazıları’nda Bulunan Lydia Seramikleri. TÜBA-AR 20, 79-92.
• Akdeniz, E., Erön, A. ve Akıllı, N. (2019). 2017 Yılı Thyateira ve Hastane Höyüğü Kazıları. Kazı Sonuçları Toplantısı 40 (1). İçinde (s. 671-682), Ankara:
• Akdeniz, E., Erön, A. ve Kaya, Y. S. (2018). 2016 Yılı Akhisar-Thyateira Antik Kenti ve Hastane Höyüğü Kazısı. Kazı Sonuçları Toplantısı 39 ( 2). İçinde (s. 1-14), Bursa: Star Matbaacılık.
• Akdeniz, E., Şahin, M. K. ve Erön, A. (2015). 2013 Yılı Akhisar-Thyateira Antik Kenti ve Hastane Höyüğü Kazısı. Kazı Sonuçları Toplantısı 36 (2). İçinde (s. 121-138), Ankara: İsmail Aygül Ofset Matbaacılık.
• Akurgal, E. (2003). Anadolu Uygarlıkları (8. bs). İzmir: Net Turistik Yayınlar.
• Alp, A. O. (2008). Hellenistik-Roma Dönemi Anadolu Mimarlığında Bezemeli Kaideler. Anadolu/Anatolia 34, 27-46.
• Ayhan, G. (2009). Smyrna Antik Kenti Kazıları 2007-2008 Yılı Lüle Buluntuları. Sanat Tarihi Dergisi XVIII/2, 1-22.
• Ayhan, G. (2015). Ayasuluk İç Kalesi “Süzgeç Çanaklı” ve “Kaideli Süzgeç Çanaklı” Lüle Buluntuları. C. Şimşek, B. Duman ve E. Konakçı (Eds.), Mustafa Büyükkolancı’ya Armağan kitabı içinde (s. 41-53). İstanbul: Ege Yayınları.
• Bammer, A. (1974). Zu den Kapitellen des Altares von Pergamon. Forschungen und Berichte 16, 183-190.
• Bingöl, O. (1980). Das Ionische Normallkapitell in Hellenistischer und Römischer Zeit in Kleinasien. Istanbuler Mitteilungen Beiheft 20. Tübingen: Verlag Ernst Wasmuth.
• Bingöl, O. (1990a). Der Oberbau Des Smintheion in der Troas. W. Hoepfner, E. Ludwig-Schwander (Eds.), Hermogenes und die Hochhellenistische Architektur (s. 45-50). Mainz am Rhein: Verlag Philipp von Zabern.
• Bingöl, O. (1990b). Zu Den Neueren Forschungen in Magnesia. W. Hoepfner, E. Ludwig-Schwander (Eds.), Hermogenes und die Hochhellenistische Architektur (s. 63-67). Mainz am Rhein: Verlag Philipp von Zabern.
• Butler, H. C. (1925). Sardis II: Architecture, Part 1, The Temple of Artemis. Leyden: Late E. J. Brill Printers.
• Çakan, M. S. (2018). Hastane Höyüğü Kazılarında Ele Geçen Lydia Seramikleri Işığında M.Ö. 8-6. Yüzyıllar Arasında Thyateira Antik Kenti. (Yüksek Lisans Tezi). Adnan Menderes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Aydın.
• Duyuran, R. (1969). Akhisar Tepe Mezarlığında Yapılan Arkeolojik Araştırmalar. Türk Arkeoloji Dergisi XVII-2, 73-76.
• Duyuran, R. (1974). Akhisar Tepe Mezarlığında Yapılan Arkeolojik Araştırmalar II. Türk Arkeoloji Dergisi XX-2, 17-27.
• Erön, A., Akdeniz, E., Çekilmez, M. ve Çakan, M. S. (2018). 2016 Yılı Karahöyük Dağı Arkeolojik Yüzey Araştırması Çalışmaları. Araştırma Sonuçları Toplantısı 35 (1). İçinde (s. 147-161), Bursa: Bursa Büyükşehir Belediyesi Matbaa Tesisleri.
• French, D. H. (1969). Prehistoric Sites in Northwest Anatolia II. The Balıkesır and Akhisar/Manisa Areas. Anatolian Studies 19, 41-98.
• Gökce, F. (2000). Çanakkale, Gülpınar Apollon Smintheus Tapınağı Mimarisi. (Doktora Tezi). Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Humann, C., Kohte, J. & Watzinger C. (1904). Magnesia Am Maeander. Berlin: Georg Reimer.
• Koçhan, N. (1995). Hellenistik Çağ Anadolu Mimarisinde Lotus-Palmet ve Yumurta Bezekleri. Erzurum: Atatürk Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi Yayını.
• Krauss, F. (1974). Milet und Didyma. Ein Vergleich der Sockel-profilierung an der westlichen Paradoswand des Theaters und den Cellawänden des Apollontempels. Mansel’e Armağan. Melanges Mansel kitabı içinde (s. 185-192). Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Ortaç, M. (1990). Magnesia Artemis Tapınağı Mimari Bezemelerinin Tipolojisi. (Yüksek Lisans Tezi). Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Özgünel, C. (1990). Das Fundament des Smintheion. W. Hoepfner, E. Ludwig-Schwander (Eds.), Hermogenes und die Hochhellenistische Architektur (s. 35-44). Mainz am Rhein: Verlag Philipp von Zabern.
• Radt, W. (2002). Pergamon: Antik Bir Kentin Tarihi ve Yapıları (S. Tammer Çev.). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Rumscheid, F. (1994). Untersuchungen zur Kleinasiatischen Bauornamentik des Hellenismus. Mainz am Rhein: Philipp von Zabern.
• Rumscheid, F. (1995). Die Ornamentik des Apollon-Smintheus-Tempels in der Troas. Istanbuler Mitteilungen 45, 25-55.
• Schazmann, P. (1923). Das Gymnasion. Der Tempelbezirk der Hera Basileia. Altertümer von Pergamon VI. Berlin: Druck und Verlag von Walter de Gruyter & Co.
• Schrammen, J. (1908). Architektur-Fragmente. Die Skuplturen, Mit Ausnahme Der Altarreliefs, Altertümer von Pergamon VII.2. Berlin: G. Reimer.
• Vitruvius. Mimarlık Üzerine (Ç. Dürüşken Çev.). İstanbul: Alfa Basım Yayım Dağıtım San. ve Tic. Ltd. Şti.
• Voigtländer, W. (1975). Der Jüngste Apollontempel von Didyma, Istanbuler Mitteilungen Beiheft 14. Tübingen: Verlag Ernst Wasmuth.
• Webb, P. A. (1996). Hellenistic Architectural Sculpture: Figural Motifs in Western Anatolia and the Aegean Islands. Wisconsin: The University of Wisconsin Press.