Spätantike Sigillaten aus Adramytteion (Ören/Balıkesir): Eine Überregionale Materialanalyse

Yıl 2020, Sayı: 23, 215 - 259, 08.01.2021

Reyhan Şahin

https://doi.org/10.26650/anar.2020.23.829148

Öz

Im Rahmen dieses Artikels wird die während der Grabungskampagnen 2012-2013 gefundene spätantike Sigillata aus Adramytteion (moderne Siedlung Ören/Balıkesir) untersucht. Das vorliegende Material stammt aus unterschiedlichen Bereichen der Stadt und setzt sich zusammen aus Formen der African Red Slip (ARS), Late Roman C (LRC) und Late Roman Light Coloured Ware (LRLCW), die anhand ihrer typologischen Merkmalen in das 3. bis 7. Jh. n. Chr. gewiesen werden können. Vereinzelte Funde aus dem 3. Jh. deuten darauf hin, dass ARS ab diesem Zeitpunkt in Adramytteion importiert wurde. Das Fundmaterial wird deutlich von der LRC dominiert, gefolgt von ARS und LRLCW. Die quantative Verteilung der unterschiedlichen Gattungen spiegelt weitgehend die Situation wieder, die auch in anderen Städten Nordwestanatoliens begegnet. Durch makroskopische Beobachtungen können innerhalb der LRC und ARS unterschiedliche Fabrikate festgestellt werden, wobei auf jede Gruppe jeweils eine geringe Anzahl an Fragmenten entfällt. Ob in Adramytteion eine lokale Feinkeramik-Produktion in spätantiker Zeit existierte, muss zwar beim jetzigen Kenntnisstand weitgehend unbeantwortet bleiben; eine lokale Produktion von Feinkeramik wie in einigen pisidischen, pamphylischen und phrygischen Städten scheint für Adramytteion jedoch eher unwahrscheinlich zu sein.

Anahtar Kelimeler

Adramytteion, Spätantike Sigillata, ARS, LRC, Mysien, LRLCW

Teşekkür

*An dieser Stelle möchte ich mich bei meinem Kollegen Ass. Prof. Hüseyin Murat Özgen für die Genehmigung zur wissenschaftlichen Bearbeitung des Materials bedanken, ohne welche diese Publikation nicht möglich gewesen wäre. Ferner danke ich den Studenten der Mimar Sinan Universität der Schönen Künste, İstanbul, und Nurtaç Buluç für die Anfertigung der Zeichnungen der untersuchten Scherben sowie Muhammed Çınar für deren Digitalisierung. Für die sprachliche Korrektur des Textes möchte ich mich bei Dr. Patricia Kögler ganz herzlich bedanken.

Adramytteion’un (Ören/Balıkesir) Geç Antik Çağ Kırmızı Astarlı Keramikleri: Tespitler ve Bölgeler Arası Bir Değerlendirme

Öz

Bu çalışmada Adramytteion (Ören/Balıkesir) kazılarında ele geçen Geç Roma Dönemi ve Erken Bizans Dönemi arasına tarihlenen kırmızı astarlı seramikler incelenmiştir. Söz konusu buluntular Adramytteion’da 2012 ve 2013 yıllarında kenti farklı bölümlerinde yapılan sondaj ve kazılarda ele geçmiştir. Mevcut Buluntular kentin farklı kesimlerinden ele geçmiş olup kentte Geç Antik Çağda yerleşim olduğuna işaret etmektedir. Buluntular ARS (African Red Slip), LRC (Late Roman C), ve literatürde LRLCW (Late Roman Light Coloured Ware) olarak bilen Geç Roma Dönemi açık renk astarlı keramiklerinden oluşmaktadı. Sınırlı sayıda 3. yüzyıla tarihlenen ARS buluntuları dışında incelenen parçalar MS 4.-7. yüzyıl aralığına tarihlenmektedir. İlk incelemelerde her bir kategoride farklı kil ve astar özelliği gösteren örneklerin varolduğu tespit edilmiş olup, bu bulgular geç Antik Çağ sigillatarının tek bir üretim merkezinden ithal edilmediklerini ve/veya bölgede faaliyet gösteren yerel atölyeler olabileceğini düşündürmektedir. Kentte yerel bir ince seramik endüstrisinin olup olmadığı sorusunun cevabı mevcut koşullarda yanıtsız kalmakla birlikte, mevcut bulugular ışığında Pisidia, Pamphylia, Phrygia kentlerinin bazılarında olduğu gibi baskın bir yerel ince seramik endüstrisinin var olabilme olasılığı düşük görünmektedir.

Anahtar Kelimeler

Adramytteion, ARS, LRC, Mysia, Geç Antik Çağ Sgillataları, LRLCW

Kaynakça

• Plin. epist. (=G. Plinius Caecilius Secundus, Epistulae). Pliny, Letters, English trans. by W. Melmoth, Loeb, London 1963.
• Plin. nat. (=G. Plinius Secundus, Naturalis Historia). Pliny Natural History, English trans. by H.R. Rackam, W.H.S. Jones & D.E. Eichholz, Loeb, Cambridge & London 1938-1971.
• Abadie-Reynal, C. & Sodini, J.-P. (1992). La Céramique Paléochrétienne de Thasos (Aliki, Delkos, Fouilles Anciennes, Paris: Diffusion de Boccard.
• Abadie Reynal, C. Martz, A. S. & Cador, A. (2007). Late Roman and Byzantine Pottery in Zeugma: Groups of the Beginning of the 5th Century. B. Böhlendorf, Arslan, A.O. Uysal & J. Witte- Orr (Ed.), Byzas 7, Çanak, Late Antique and Medieval Pottery and Tiles in Mediterranean Archaeological Contexts (pp. 181- 194). İstanbul: Ege Yayınları.
• Adak, I. (1997). Zeugma Sigillataları. (Yüksek Lisans Tezi), Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Aktaş, R. (2018). Antandros Kazısı Yamaç Ev Roma Dönemi Seramikleri. (Doktora Tezi). Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
• Ateş, G. (2003). Die Rote Feinkeramik von Aizanoi als Lokaler Kulturträger. (Doctoral dissertation). Universitȁt Heidelberg.
• Atlante I. Ceramica Fine Romana nel Bacino Mediterraneo (Medio e Tardo Impero). Atlante Delle Forme Ceramiche I. EAA Suppl. 1 Rome (1981).
• Atlante II. Ceramica fine romana nel bacino mediterraneo (Tardo Ellenismo e Primo Impero). Atlante delle forme ceramiche II. EAA Suppl.2. Rome (1985).
• Ayaz, M. (2014). Assos Kuzey Stoası Kırmızı Astarlı Roma Seramiği. (Yüksek Lisans Tezi). Çanakkkale 18 Mart Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Çanakkale.
• Başaran, C. & Ergürer, H.E. (2012). Parion Odeion’u (Bouleuterion?) 2010 Çalışmaları ve Odeion’da Bulunan Seramikler. Olba, 20, 245-289.
• Beksaç, E. (2003). 2001 Yılı Adramytteion / Ören Kazısı. KST, 24/1 (pp. 85-94) Ankara: TC Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Beksaç, E. (2004). 2002 Yılı Adramytteion / Ören Kazısı, KST, 25/2 (pp. 327-338) Ankara: TC Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Beksaç, E. (2005). 2003 Yılı Adramytteion/Ören Kazısı, XIII. Ortaçağ ve Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Araştırmaları Sempozyumu, 7/1 (pp. 83-91) İstanbul: Biltur Basım Yayın.
• Bes, P. (2015). Once upon a Time in the East. The Chronological and Geographical Distribution of Terra Sigillata and Red Slip Ware in the Roman East, Roman and Late Antique. Oxford: Archaeopress.
• Bounegru, O. (2009). Die Keramischen Werkstätte von Pergamon. Die Planimetrie. Peuce, 7, 73-96.
• Çapar, Ö. (1995). Roma’nın Asia Eyaleti’nde Conventus (Dioicesis) Sistemi. DTCF Dergisi, 37, 731-755.
• Çoruhlu, T. (2006). 2004 Yılı (Adramytteion Antik Kenti) Kazı Çalışmaları. KST, 27/1, 229-240.
• Çoruhlu, T. (2007). Ören (Adramytteion Antik Kenti) 2005 Yılı Kazı Çalışması. KST, 28/1, 479-500.
• Çoruhlu, T. (2008). 2006 Yılı Ören (Adramytteion Antik Kenti) Kazı Çalışması. KST, 29/3, 525-540.
• Doğer, L. (2012). Daskyleion II, Hisartepe/Daskyleion Kazısı Bizans Seramikleri. İstanbul: Ege Yayınları.
• Doğer, L. (2007). Byzantine Ceramics: Excavation at Smyrna Agora. B. Böhlendorf- Arslan, A.O. Uysal & J. Witte- Orr (Ed.), Byzas 7, Çanak, Late Antique and Medieval Pottery and Tiles in Mediterranean Archaeological Contexts (pp. 97- 121). İstanbul: Ege Yayınları.
• Duman, B. (2016). African Red Slip Ware in Lydian Tripolis. ReiCretActa,44, 699-706.
• Ergürer, H. E. (2012). Parion Roma Dönemi Seramiği. (Doktora Tezi). Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum.
• Ergürer, H. E. (2013). VIII. Seramikler. C. Başaran (Ed.), Antik Troas’ın Parlayan Kenti Parion. 1997-2009 Yılları Yüzey Araştırmaları, Kazı ve Restorasyon Çalışmaları (pp. 137- 150). İstanbul: Biltur BasımYayın.
• Ergürer, H. E. (2014). Late Roman Light Coloured Ware from Parion. H. Meyza & K. Domzalski (Eds.), Late Hellenistic to Mediaeval Fine Wares Of The Aegean Coast Of Anatolia. Their Productıon, Imitation and Use (pp. 175-191). Warschau: Neriton.
• Ergürer, H. E. (2018). The Fine Pottery found in Parion Theater: Sigillata, Late Roman Red Slip Pottery and Others. C. Başaran & H. E. Ergürer (Eds.), Roman Theater of Parion. Excavations, Architecture and Finds From 2006-2015 Campaigns (pp. 91-126). Çanakkale: İçdaş. Erol, D. ( 2011). Smyrna Agorasında Ele Geçen Terra Sigillata ve Geç Roma Seramiği. (Doktora Tezi). Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
• Fırat, M. (2011). Phokaia Geç Roma Dönemi Mutfak Kapları. (Doktora Tezi). Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
• Fırat, M. (2015). Seramik Çöplüğü Alanı Verileri Doğrultusunda Phokaia Kırmızı Astarlı Kapları. E. Okan & C. Atilla (Eds.), Prof. Dr. Ömer Özyiğit’e Armağan (pp. 161 178). İstanbul: Ege Yayınları.
• Fırat, N. (1999). Perge Konut Alanı Keramiği. (Doktora Tezi). İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Fırat, N. (2003). Perge Konut Alanı Kullanım Seramiği. C. Abadie-Reynal (Ed.), Varia Anatolica 15: Les Céramiques en Anatolie aux Époques Hellénistiques et Romaines (pp. 91- 95). İstanbul: Institut Français d'Etudes Anatoliennes Georges Dumezil.
• Gassner, V. (1997). Das Südtor der Tetragonos-Agora: Keramik und Kleinfunde. FiE, 13 /1/1. Wien: VÖAW.
• Güneş, F. (2008). Kyzikos Antik Kenti 2006-2007 Kazı Dönemi Seramik Buluntuları. (Yüksek Lisans Tezi). Atatürk Üniversitesi Sosyla Bilimler Enstitüsü, Erzurum.
• Gürbüzer, M. (2018). Late Roman Pottery from a Building in Klazomenai. Olba 26, 135-176.
• Hansen, S.L. (2003). The Roman and Late Roman Fine Wares from the Danish Excavations of a Late Roman Villa in Halikarnassos. C. Abadie-Reynal (Ed.), Varia Anatolica, 15: Les Céramiques en Anatolie aux Époques Hellénistiques et Romaines (pp. 197-201). İstanbul: Institut Français d'Etudes Anatoliennes Georges Dumezil.
• Harrison, M., Fıratlı, N. & Hayes J.W. (1968). A Seventh Century Pottery Group, Excavations at Saraçhane in Istanbul: Fifth Preliminary Report. DOP, 22, 203-216.
• Hayes, J. W (1972). Late Roman Pottery. London: British School at Rome.
• Hayes, J. W (1980). A Supplement to Late Roman Pottery. London: British School at Rome.
• Hayes, J. W (1992). Excavations at Saraçhane in İstanbul, 2. Princeton, New Jersey: University Press.
• Hayes, J. W (2008). Roman Pottery Fine-Ware Imports. Agora 32. Princeton, New Jersey: The American School of Classical Studies at Athens. .
• Heath, S. & Tekkök, B. eds. (2006-2009). Greek, Roman and Byzantine Pottery at Ilion (Troia). Retrieved <18.11.2020> from http://classics.uc.edu/troy/grbpottery/ Hudson, N. (2008). Three centuries of Late Roman pottery. C. Ratte, R. R. R. Smith (Eds.), New Research on the City and Its Monuments (pp. 319-345). Aphrodisias Papers 4. Portsmouth, Rhode Island: Thomson-Shore.
• Jackson, M., Zelle, M., Vandeput, L., & Köse, V. (2012). Primary evidence for Late Roman D Ware production in southern Asia Minor: A challenge to 'Cypriot Red Slip Ware'. Anatolian Studies, 62, 89-114.
• Japp, S. (2007). Late Roman Byzantine and Ottoman Pottery from Alexandria Troas. B. Böhlendorf-Arslan, A.O. Uysal & J. Witte- Orr (Eds.), Byzas 7: Çanak, Late Antique and Medieval Pottery and Tiles in Mediterranean Archaeological Contexts (pp. 55-72). İstanbul: Ege Yayınları.
• Japp, S. (2009). The local pottery production of Kibyra. Anatolian Studies 59, 95-128.
• Japp, S. (2014). Sigillata Of Pergamon – Eastern Sigillata C Problems Of Classification And Chronology. H. Meyza & K. Domzalski (Eds.), Late Hellenistic to Mediaeval Fine Wares Of The Aegean Coast Of Anatolia. Their Productıon, Imitation and Use (pp.11-12). Warschau: Éditions Neriton.
• Kenkel, F. (2007). The Cypriot Red Slip Ware and Its Derivatives, B. Böhlendorf- Arslan, A.O. Uysal & J. Witte- Orr (Eds.), Byzas 7, Çanak, Late Antique and Medieval Pottery and Tiles in Mediterranean Archaeological Contexts (pp.131-146). İstanbul: Ege Yayınları.
• Kiminas, D. (2009). The Ecumenical Patriarchate: A History of Its Metropolitanates with Annotated Hierarch Catalogs. Wildside Press.
• Ladstätter, S (2008). “Funde”. M. Steskal & M. La Torre (Eds.), Das Vediusgymnasium in Ephesos: Archäologie und Baubefunde. FiE 14/1 (pp. 97-189). Wien: VÖAW.
• Ladstätter, S. & Sauer, R. (2005). Late Roman C Ware und lokale spätantike Feinware aus Ephesos. F. Krinzinger (Ed.), Spätantike und mittelalterliche Keramik aus Ephesos (pp. 143–210).Wien: VÖAW.
• Langlotz, E. (1969). Beobachtungen in Phokaia. AA, 84, 1969, 379-385.
• Mayet, F. & Picon, M. (1986). Une Sigillata Phoceenne Tardive (Late Roman C) et sa Diffusion en Occident. Figlina,7, 129-142.
• Mommsen, H. & Japp, S. (2014). Statistical interpretation of elemental concentration data and the origin of Pergamene pottery. H. Meyza (Ed.), Late Hellenistic to Mediaeval Fine Wares of the Aegean Coast of Anatolia. Their Production, Imitation and Use (pp. 31-39). Warschau: Neriton.
• Niewöhner Ph. (2015). Der Bischofsspalast von Milet. Spätrömisches Peristylhaus und Frühbyzantinische Residenz. AA, 2, 181-273. Ostrogorsky, G. (2011). Bizans Devleti Tarihi. Fikret Işıltan (übers.). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Özgen H. M. (2014). Adramytteion (Ören) 2012 Kazı ve Onarım Çalışmaları. KST 35/3, 178-194.
• Özgen H. M. (2015). Adramytteion (Ören) 2013 Kazı ve Onarım Çalışmaları. KST 36/3, 1-18.
• Özgen H. M. (2016). Adramytteion (Ören) 2014 Kazı ve Onarım Çalışmaları. KST 37/3, 233-248.
• Özgen, H. M. (2019). Yeni Bulgular Işığında Adramytteion ve Etki Alanı; Körfez Üzerine Değerlendirmeler. Öztürk, B., Öztürk, H.S., Eren, K., Aykanat, B.B., Azeri, H. (Ed.), Filiz Dönmez Öztürk Anısına Makaleler, Mnemes Kharin, Anadolu Arkeolojisi, Epigrafisi ve Eskiçağ Tarihine Dair Güncel Araştımalar (s. 405-430). İstanbul: Homer Kitabevi.
• Öztaşkın; M. (2013). Stratonikeia ve Lagina Kazılarında Bulunan Bizans Dönemi Seramikleri (2008-2010 Yılları). (Doktora Tezi). Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Eskişehir.
• Öztürk; A. (2019). Adramytteion Egemenlik Alanında Bir Yerleşim: Dedekaya ve Çevresinin Topografik İncelemesi. (Yüksek Lisans Tezi). Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Özüdoğru, Ş.(2018). Geç Antikçağ’da Kibyra. Cedrus, VI, 13-64.
• Poblome, J. (1999). Sagalassos Red Slip Ware: Typology and Chronology. Turnhout: Brepols.
• Poblome, J.& Fırat, N. (2011). Late Roman D. A Matter of Open(ing) or Closed Horizons?. C. M. Angel, M. Bonifay und P. Reynolds (Eds.), LRFW 1: Late Roman Fine Wares: Solving Problems of Typology and Chronology (pp. 49-55). Oxford: Archaeopress.
• Rautman, M. L. (1995). Two Late Roman Wells at Sardis, AASOR, 53, 37-84.
• Schneider, G. (2000). Chemical and mineralogical studies of Late Hellenistic to Byzantine pottery production in the Eastern Mediterranean. ReiCretActa, 36, 525–36.
• Sekban, M.B. (2007). Antandros Yamaç Ev Terra Sigillata Buluntuları. (Yüksek Lisans Tezi), Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
• Semiz, B., Duman; B. & Ok, M. (2018). Analytical study of Roman red slip ware from ancient Tripolis (Denizli, Turkey). Measurement 129, 530-541.
• Slane, K. (2003). Corinth's Roman Pottery: Quantification and Meaning. Corinth, 20, 321-335.
• Slane, K.W., Sanders, G.D.R. (2005). Corinth: Late Roman Horizons. Hesperia, 74/2, 243-297.
• Sossau, V. (2016). Late Antique Pottery from an Insula South of the West-Market in Miletus (Turkey). ReiCretActa, 44, 725-730.
• Söğüt, B. ( 2018). Geç Antik Çağ’da Stratonikeia. Şimşek, C., Kaçar T. (Eds.), Geç Antik Çağ’da Lykos Vadisi ve Çevresi (s. 429-458). İstanbul: Ege Yayınları.
• Stauber, J. (1996). Die Bucht von Adramytteion. IGSK 50, Bonn: R. Habelt.
• Şahin, R. (2020). Pottery From a Roman House to the West of the Bouleuterion at Miletus/Ionia. Cedrus, 8, 223-264.
• Şimşek, C. ve Bilgin, M. (2018). Laodikeia Geç Antik Çağ Seramikleri. Şimşek, C. ve Kaçar T. (Ed.), Geç Antik Çağ’da Lykos Vadisi ve Çevresi (s. 175-199). İstanbul: Ege Yayınları.
• Tekkök-Biçken, B. (1996). The Hellenistic and Roman Pottery from Troia: Second Century B.C. to Sixth Century A.D. (Doctoral dissertation). University of Missouri-Columbia.
• Tekocak, M., (2006). Kelenderis Roma Çağı Seramiği. (Doktora Tezi), Selçuk Üniversitesi Sosyla Bilimler Enstitüsü, Konya.
• Waage, F. O. (1933). The Roman and Byzantine Pottery. Hesperia 2, 279-328.
• Waage, F. O. (1948). Hellenistic and Roman Tableware of North Syria. Antioch on the Orontes 4/1: Ceramics and Islamic Coins. Princeton, N.J.
• Waldner; A. (2014).Keramik. E. Rathmayr (Ed.), Hanghaus II in Ephesos, Die Wohneinheit 7. FiE 8/10 (pp. 311-423). Wien: VÖAW.
• Waldner; A. & Ladstätter, S. (2014). Ephesus - Local vs Import: The Early Byzantine Fine Ware. H. Meyza & K. Domzalski (Eds.), Late Hellenistic to Mediaeval Fine Wares Of The Aegean Coast Of Anatolia. Their Productıon, Imitation and Use (pp.49-58). Warschau: Neriton.
• Willet, R. & Poblome, J. (2015). The Scale of Sagalassos Red Slip Ware Production - Reconstructions of Local Need and Production Output of Roman Imperial Tableware. Adalya, 18, 133-157.
• Yılmaz, Z. ( 2007). Spätantike Sigillaten aus Priene. B. Böhlendorf- Arslan, A.O. Uysal & J. Witte- Orr (Eds.), Byzas 7, Çanak, Late Antique and Medieval Pottery and Tiles in Mediterranean Archaeological Contexts (s.123-129). İstanbul: Ege Yayınları.
• Zelle, M. (2003). Funde spätantiker Sigillata in Assos. Römische Keramik. Herstellung und Handel, Kolloquium Xanten, 15-17.06.2000 (pp. 77-106). Mainz: von Zabern.