Yukarı Dicle Vadisi’nde Bulunan Sere Şippe Höyük üzerine ilk Gözlemler (Dargeçit/Mardin/Türkiye)

Yıl 2022, Sayı: 26, 1 - 25, 04.08.2022

Ergül Kodaş

https://doi.org/10.26650/anar.2022.1074847

Öz

2019 yılında tespit edilen Sere Şippe Höyük Mardin İli Dargeçit ilçesi Temelli Mahallesi sınırları içerisinde bulunmaktadır. Dicle Nehir yatağının yaklaşık 1500 m kuzey-batısında bulunan yerleşim yerinde, Ilısu Barajı ve HES Projesi kapsamında kazılar yapmakta olan Boncuklu Tarla kazı ekibi tarafından 2019 yılında yapılan yüzey araştırmasında çanak çömlek, yontmataş, sürtme taş, kemik alet ve parçaları ile süs eşyaları toplanarak koruma altına alınmıştır. Sere Şippe Höyük yerleşim yerinde toplanan yontmataş aletler, çanak-çömlek parçaları ve diğer buluntular yerleşimin hem Çanak-Çömleksiz Neolitik Dönem’de hem de Çanak-Çömlekli Neolitik Dönem’in başlarında iskan gördüğünü düşündürmektedir. Bilhassa bulunan çanak-çömlek parçaları Proto Hassuna çanak-çömlek geleneğine aittir ve höyüğün Çanak-Çömlekli Neolitik Dönem’in başlarında iskan gördüğüne işaret etmektedir. Ayrıca mikrolit aletlerin ve oluklu taş objelerin varlığı höyüğün Çanak-Çömleksiz Neolitik Dönem’de de iskan görmüş olabileceğini de düşündürmektedir. Höyükte toplanan parçalar arasında Halaf Dönemi çanak-çömlek parçaları ve yerleşim yerinin yakınlarında bulunan çakmaktaşı yatakları üzerinde Paleolitik Çağ’a ait aletler de bulunmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Yukarı Dicle Vadisi, Proto Hassuna, Çanak-Çömleksiz Neolitik, Çanak-Çömlekli Neolitik, Sere Şippe, Mardin

Destekleyen Kurum

Yok

Proje Numarası

yok

Teşekkür

Sere Şippe Höyük’te yüzey araştırmasının yapılması ve yerleşim yerinin tescillenmesi için her türlü desteği veren Mardin Müze Müdürlüğü’ne, bilhassa dönemin Müze Müdürü Mehmet Deniz’e, teşekkürü borç biliriz. Ayrıca bu makalede tanıtılan malzemenin inceleme ve yayın aşamasında bizlerle bilgi paylaşımında bulunan Peters Akkermans, Frederic Abbes, Halil Tekin, Çağdaş Erdem, Charlotte Labedan-Kodas ve Eşref Erbil’e sonsuz teşekkürlerimizi sunuyoruz.

Preliminary Observations on the Sere Şippe Mound in the Upper Tigris Valley (Dargeçit/Mardin/Turkey)

Öz

The Sere Şippe mound is an archaeological site located in the Temelli neighborhood of Dargeçit district in Turkey’s Mardin Province. The site was discovered in 2019 during a survey conducted by the archaeology team working at Boncuklu Tarla, another site situated around 1,500 m to the northwest and researched within the scope of the Ilısu Dam Project. The surface materials collected at the Sere Şippe mound include sherds, chipped stones, ground stones, bone tools, and ornaments. These finds suggest Sere Şippe mound to have been inhabited during the Early Neolithic Era and Pottery Neolithic Early Neolithic Era Pre-Proto Hassuna and Proto Hassuna pottery traditions are represented by several sherds, hinting at this mound having been occupied at the beginning of the Pottery Neolithic. In addition, the presence of microlithic tools and grooved stone objects implies that the settlement had seen human activities during the Pre-Pottery Neolithic. Halaf sherds and Paleolithic tools are among the finds that have been collected around the natural flint stone layers near the site.

Anahtar Kelimeler

Upper Tigris Basin, Proto Hassuna, Pre-Pottery Neolithic, Pottery Neolithic, Sere Şippe, Mardin

Proje Numarası

yok

Kaynakça

• Abbes, F. (1997). Etude des industries lithiques du Neolithique preceramique de Syrie du Xe au VlIIe millenaire B.C. Techniques de debitage et gestion des produits. These de (Doctoral dissertation). Üniversite Lumiere-Lyon 2, Lyon. google scholar
• Abbes, F. (2013). Les prehistoriens, les tailleurs et les pierres : rencontre “Pierres tendres” (Jales 1-7 Decembre 2012). https://archeorient.hypotheses.org/518. Archeorient, Lyon. google scholar
• Abbes, F. (2016). Quelques reflexions sur les debitages de lame de silex par pression. http://archeori- ent. hypotheses.org/1672. Archeorient, Lyon. google scholar
• Abbes, F. (2017). Du Punch a Jales. https://archeorient.hypotheses.org/8004. Archeorient, Lyon. google scholar
• Ağırsoy, Z. B. (2019). Güneydoğu Anadolu’da Geç Çanak-Çömleksiz Neolitik’ten Çanak-Çömlekli Neolitik’e Geçişte yontmataş endüstrileri. Anatolia, 45, 170-195. google scholar
• Altınbilek-Algül, Ç. (2012). Pre-Pottery Neolithic Site in Southeastern Anatolia: Papazgölü. Colloquium Anatolicum X, 101-121. google scholar
• Altınbilek-Algül, Ç. (2013). The lithic assemblages of Gusir Höyük (Turkey): The preliminary results. In F. Borrell, J.J. Ibânez & M. Molist (Eds.), Stone tools in transition: From hunter-gatherers to farming societies in the Near East. Proceedings of the 7th conference on PPN chipped and ground stone industries of the Fertile Crescent (pp. 289-298). Bellaterra (Barcelona): Universitat Autonoma de Barcelona. Servei de Publicacions. google scholar
• Altınbilek-Algül, Ç. Astruc, L., Binder, D. ve Pelegrin, J. (2012). Pressure blade production with a lever in the Early and Late Neolithic of the Near East. In P. M. Desrosiers (ed.), The Emergence ofPressure Blade Making from Origin to Modern Experimentation (pp. 157-179). New York: Springer. google scholar
• Atakuman, Ç. (2015). From Monuments to Miniatures: Emergence of Stamps and Related Image- bearing Objects during the Neolithic. Cambridge Archaeological Journal, 25(4), 759-788. google scholar
• Aurenche, O. ve Kozlowski, S.K. (2000). La Naissance du Neolithique au Proche Orient. Paris, Editions Errance, Paris. google scholar
• Balkan-Atlı, N. (2001). Akarçay Tepe Kazısı 1999. In N. Tuna, J. Öztürk & J. Velibeyoğlu (Eds.), Ilısu ve Karkamış Baraj Gölleri Altında Kalacak Arkeolojik ve Kültür Varlıklarını Kurtarma Projesi 1999 Yılı Çalışmaları (s. 309-358). Ankara: ODTÜTAÇDAM. google scholar
• Bader, N. O., Bashilov, V. A., Le Miere, M. ve Picon, M. (1994). Productions locales et importations de ceramique dans le Djebel Sinjar au Vle millenaire Paleorient 20(1), 61-68. google scholar
• Bader, N.O. (1993). Tell Maghzaliyah: an Early Neolithic Site in Northern Iraq. In N. Yoffee & J.J. Clark (Eds.), Early stages in the evolution ofMesopotamian civilization. Soviet Excavations in Northern Iraq (pp-7-40). Arizona: The University of Arizona Press. google scholar
• Bamyacı, O. (2018). Öğütme Taşları: Tipolojik Gelişim, Sorunlar, Çalışma Metodolojisi ve Analitik Bir Yaklaşım Modeli. Anadolu Arkeolojisinde Taş Aletler. Teori, Metot, Pratik (s. 271-302). İstanbul: Ege Yayınları. google scholar
• Baysal, A. (2016). Materyal Kültür Elitizminin Göstergesi Olarak Arkeolojide Taşlar ve Diğer Taşlar. In: P. Ayter and Ş. Demirci (eds), IV ODTÜ Arkeometri Çalıştayı / Türkiye Arkeolojisinde Taş: Arkeolojik ve Arkeometrik Çalışmalar, Prof. Dr. Hayriye Yeter Göksu Onuruna (s. 81-87). Ankara: Bilgin Kültür Sanat Yayınları. google scholar
• Beile-Bohn, M., Gerber, G., Morsch, M., Schmidt, K. (1998). Frühneolitische Forschungen in Obermesopotamien. Göbekli Tepe und Gürcü Tepe, IstMitt 48, 5-78. google scholar
• Binder, D. (2007). PPN Pressure Technology: views from Anatolia. In L. Astruc, D. Binder & F. Briois, F. Technical Systems and Near Eastern PPN Communities. Proceedings of the 5th International Workshop. Frejus, 2004 (pp. 235-243). APDCA, Antibes. google scholar
• Bobrinsky, A. (1989). Technologicheskie harakteristiki keremiki Tell Sotto and Kültepe. In N. O. Bader (ed.), Drevneyshie zemledeltsi Severnoy Mesopotamii (pp. 327-334) Moscow: Nauka. google scholar
• Bulut, H. (2018). Prehistorik dönemlerde Anadolu’da kemik alet endüstrisi: Bölgesel sentezler ve karşılaştırmalı değerlendirmeler. Doktora (Tezi). Ankara Üniveristesi, Dil Tarih ve Coğrafya Fakültesi, Ankara. google scholar
• Cauvin, J. (1974). Les debuts de la ceramique sur le Moyen-Euphrate nouveaux documents. Paleorient 2 (1), 199-205. google scholar
• Erim-Özdoğan, A. ve Yalman, N. (2004). Katkılı kil kaplar ve Çanak Çömlek: Çayönü Çanak Çömleksiz ve Çanak Çömlekli Neolitik buluntuları üzerinden bir yorum. TÜBA-AR 7, 67-92. google scholar
• Erim-Özdoğan, A. (2011). Sumaki Höyük. A new Neolithic settlement in the Upper Tigris Basin. In M. Özdoğan, N. Başgelen & P. Kuniholm (Eds.), TheNeolithic in Turkey, The Tigris Basin Vol. I (pp. 19-60) İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları. google scholar
• Gümüş, Ö. (2018). Tarih öncesi dönemde çanak çömleğn yeniden kullanımı : Sumaki Höyük ve Kerküşti Höyük üzerinden bir değerlendirme. (Yükseklisans Tezi). İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Arkeoloji Anabilim Dalı, Prehistorya Dalı. İstanbul. google scholar
• Gündüzalp, S. (2021a). Sumaki Höyük verileri ışığında yukarı Mezopotamya’da ÇAnak-Çömlek Kullanınımının Başlangıcı ve Gelişimi. (Doktora Tezi) İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Arkeoloji Anabilim Dalı, Prehistorya Dalı. İstanbul. google scholar
• Gündüzalp, S. (2021b). Beginning and development of pottery use in Upper Mesopotamia in the light of Sumaki Höyük data. 2021. (Doctoral dissertation), İstanbul University.Supervisors: Necmi Karul, Aslı Erim-Özdoğan. Neo-Lithics 21, 29-31. google scholar
• Kartal, M. (2019). Yontmataş Uçlar. (1.bs). Ankara: Bilgin Kültür Sanat yay. google scholar
• Kenyon, K.M. ve Holland, T.A. (1982). Excavations at Jericho. Volume V. The Pottery Phases of the Tell and Other Finds. London: London British School of Archaeology in Jerusalem. google scholar
• Kirkbride, D. (1966). Five seasons at the Pre-pottery Neolithic village of Beidha in the Jordan, A summary. Palestine Exploration Quarterly 98, 8-72. google scholar
• Kodaş, E. (2019). Un nouveau site du Neolithique preceramique dans la vallee du Haut Tigre: Resultats preliminaires de Boncuklu Tarla. Neo-Lithics 19(1), 3-15. google scholar
• Kozlowski, S.K. (1999). The Eastern Wing of the Fertile Crescent, Oxford: BAR International Series 760. google scholar
• Le Miere, M. ve Nieuwenhuyse, O. (1996). The Prehistoric Pottery. İn P. M. M. G. Akkermans. (Ed.), Tell Sabi Abyad. The Late Neolithic Settlement (pp. 119-284). İstanbul: Nederlands Historisch Archaeologisch Instituut. google scholar
• Le Miere, M. ve Picon M. (1998). Les debuts de la ceramique au Proche-Orient. Paleorient 24(2): 5-26. google scholar
• Le Miere, M. (2017). The Earliest Pottery of West Asia: Questions Concerning Causes and Consequences. In A. Tsuneki, O. Nieuwenhuyse & S. Campbell (Eds.), Pottery in West Asia (pp. 9-16). Oxford & Philadelphia: Oxbow Books. google scholar
• Maeda, A. (1991). Pottery and small objects. In T. Matsutani (Ed.), Tell Kashkashok. The excavation at Tell No. II (pp. 19-40). Tokyo: The Institute of Oriental culture. The University of Tokyo. google scholar
• Maeda, O. (2011). The Social Roles of the Use of Flint and Obsidian Artefacts at Salat Cami Yanı in the Upper Tigris Valley. In E. Healey, S. Campbell & O. Maeda (eds) The State of the Stone: Terminologies, Continuities and Contexts in Near Eastern Neolithic Lithics. Studies in Early Near Eastern Production, Subsistence, and Environment 13 (pp. 317-326). Berlin: ex oriente. google scholar
• Merpert, N. Y. (1993). The archaic phase of the Hassuna culture. In N. Yoffee & J.J. Clark (Eds.), Early stages in the evolution of Mesopotamian civilization. Soviet Excavations in Northern Iraq (pp. 115-127). Arizona: The University of Arizona Press. google scholar
• Miyake, Y. (2010). Excavations at Salat Cami Yanı 2004-2006: a Pottery Neolithic Site in the Turkish Tigris Valley. In P. Matthiae, F. Pinnock, L. Nigro & N. Marchetti (Eds.), Proceedings of the 6th International Congress on the Archaeology of the Ancient Near East (pp. 417-429). Wiesbaden: Harrassowitz Verlag. google scholar
• Miyake, Y. (2012). Salat Cami Yanı. A Pottery Neolithic Site in the Tigris Valley. In M. Özdoğan, N. Başgelen & P. Kuniholm (Eds.), The Neolithic in Turkey, The Tigris Basin Vol. I (pp. 37-46) İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları. google scholar
• Miyake, Y. (2016). Origins of pottery as technological innovation in Southwest Asia. Anatolian Metal VII, Ed.: Ü. Yalçın, Blömeke Druck SRS GmbH, Bochum, 115-124. google scholar
• Morsch, M. G. F. (2002) Magic Figurines? Some Remarks About the Clay Objects of Nevali Çori. In H. G. K. Gebel, B. D. Hermansen & J. C. Hoffmann (eds.), Magic Practices and Ritual in the Near Eastern Neolithic. Studies in Early Near Eastern Production, Subsistence and Environment (pp. 145-162). Berlin: Ex- Orient. google scholar
• Nishiaki, Y. ve Le Miere, M. (2005). The oldest pottery Neolithic of Upper Mesopotamia: new evidence from Tell Seker al-Aheimar, the Khabur, Northeast Syria. Paleorient 31(2), 55-68. google scholar
• Nieuwehuyse, O. (2013). The Proto-Hassuna culture in the Khabur headwaters: a western neighbor’s view. In Y. Nishiaki, K. Kashima, & M. Verhoeven (Eds.), Neolithic archaeology in the Khabur valley, Upper Mesopotamia and Beyond. Studies in Early Near Eastern production, subsistence, and environment (pp. 110-138). Berlin: Ex- Orient. google scholar
• Nieuwenhuyse, O. ve Cruells, W. (2017). Painting Pots-Painting People, Investigating Decorated Ceramic from the Late Neolithic Near East. In A. Tsuneki, O. Nieuwenhuyse & S. Campbell (Eds.), Pottery in West Asia. (pp. 107-114). Oxford & Philadelphia: Oxbow Books. google scholar
• Niuwenhuyse, O. ve Campbell, S. (2017). Synthesis: The Emergence of Pottery in West Asia. In A. Tsuneki, O. Nieuwenhuyse & S. Campbell (Eds.), Pottery in West Asia (s. 167-192). Oxford & Philadelphia: Oxbow Books. google scholar
• Ökse, A.T., Taşkıran, H., Kartal, M., Atay, E., Görmüş, A. ve Erdoğan, N. (2014). Ilısu Barajı İnşaat Sahası 2012 Yılı Kazıları. Kazı Sonuçları Toplantısı 35(1), 102-112. google scholar
• Ökse, A.T. ve Erdoğan, N. (2015). Ilısu Barajı İnşaat Sahası Kurtarma Projesi II: Kalkolitik Çağ /Salvage Project of the Construction Area of the Ilısu Dam: The Chalcolithic Period. Mardin: Mardin Müzesi yay. google scholar
• Ökse, A.T. (2021). Ambar Dam Salvage Excavations 2018-2020: Ambar Höyük, Gre Filla and Kendale Hecale. In S. R. Steadman &G. McMahon (Eds.). The Archaeology of Anatolia, Volume IV (pp. 4-20). London. google scholar
• Özbaşaran, M. ve Duru, G. (2011). Akarçay Tepe. A PPNB and PN settelement in the Middle Euphrates-Urfa. In M. Özdoğan, N. Başgelen & P. Kuniholm (Eds.), TheNeolithic in Turkey, Euthrates Basin, Vol. II (pp. 165-202). İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları. google scholar
• Özdoğan, M. ve Özdoğan, A. (1993). Pre-Halafian Pottery of Southeastern Anatolia with Special Reference to the Çayönü Sequence. In M. Frangipane, H. Hauptmann, M. Liverani, P. Matthiae ve M. Mellink (ed.) Between the Rivers and Over the Mountains. Archaeologica Anatolica et Mesopotamica Alba Palmieri Dedicata (pp. 87-103). Roma: Dipartimento di Scienze Storiche Archeologiche dell’Antichita Universita di Roma La Sapienza. google scholar
• Özdoğan, M. (2003). Mezraa Teleilat. Un site neolithique en bordure de l’Euphrate, Neolithique, decouverte d’un berceau anatolien. Dossiers d’Archeologie 281, (p. 36-41). google scholar
• Özdoğan, M. (2009). Earliest Use of Pottery in Anatolia. In Gheorghiu D. (ed.). Early Farmers, Late Foragers, and Ceramic Traditions: On the Beginning of Pottery in the Near East and Europe (pp. 22439. Cambridge Scholars Publishing. google scholar
• Pelegrin, J. (2002). Principes de la Reconnaissance des Methodes et Techniques de Taille. In Chabot, J. (ed.), Tell Atij, Tell Gudeda. Industrie lithique : Analyse technologique et fonctionnelle, (215-226). Üniversite Laval, Celat. google scholar
• Pelegrin, J. (2012). New Experimental Observations for the Characterization of Pressure Blade Production Techniques. In P. M. Desrosiers (ed.), The Emergence ofPressure Blade Making from Origin to Modern Experimentation (pp. 465-500). New York: Springer. google scholar
• Petrova, N. (2016). Tehnologicheskoe izuchenie keramiki poselenija Yarim Tepe I (periodi Proto-Hassuni I Arhaicheskoy Hassuni). Kratkie soobsheniaInstituta Archeologii 242, 48-59. google scholar
• Petrova, N. (2019). The development of Neolithic pottery technology in Eastern Jazira and the Zagros Mountains. Documenta Praehistorica XLVI, 128-136. google scholar
• Rosenberg, M. (2011). Demirköy. In M. Özdoğan, N. Başgelen & P. Kuniholm (Eds.), The Neolithic in Turkey, Tigris Basin Vol. I (pp. 79-87). İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları. google scholar
• Smith, P.E.L. (1972). Ganj Dareh Tepe. Iran 10, 165-168. google scholar
• Smith, P. ve Crepeau R. (1983). Fabrication experimentale de repliques d’un vase neolithique du site de Ganj Dareh, Iran: recherche technologique. Paleorient 9(2), 55-62. google scholar
• Spataro, M. Fletcher, A. Cartwright, C.R. ve Baird, D. (2017). Boncuklu Höyük: The earliest ceramics on the Anatolian plateau. Journal ofArchaeological Science: Reports 16, 420-429. google scholar
• Stein, G.J. (1992). Archaeological Survey at Sürük Mevkii: A Ceramic Neolithic site in the Euphrates River Valley, Southeast Turkey. Anatolica XVIII, 19-32. google scholar
• Taşkıran, H. ve Kartal, M. (2002). 2001 Yılı Ilısu Baraj Gölü Alanı Paleolitik Çağ Yüzey Araştırması. Araştırma Sonuçları Toplantısı, 20(2), 191-202. google scholar
• Taşkıran, H. ve Kartal, M. (2010). 2008 Yılı Ilısu Baraj Gövdesi Alanı Yüzey Araştırması. 27. Araştırma Sonuçları Toplantısı 3, 233-244. google scholar
• Tekin, H. (2005). Yeni Buluntuların Işığı Altında Anadolu’da Hassuna ve Samarra Seramiğinin Yayılımı Üzerine Bir Gözlem. Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi 22(1), 183-202. google scholar
• Tekin, H. (2015). Yukarı Mezopotamya’nın İlk Boyalı Çanak-Çömlekleri: Hassuna, Samarra ve Halaf, Yeni Yaklaşımlar ve Yeni Yorumlar, 1. Bölüm: Hassuna ve Samarra. Olba 23, 1-57. google scholar
• Tekin, H. (2017). Tarih Öncesinde Mezopotamya (1.bs). Ankara: Bilgin Kültür Sanat yay. google scholar
• Tekin, H. (2018). Yukarı Mezopotamya’nın ilk boyalı çanak-çömlekleri: Hassuna, Samarra ve Halaf. Yeni yorumlar ve Yaklaşımlar. Bölüm 2: Halaf. Anadolu Prehistorya Araştırmaları Dergisi 1 (3), 81-100. google scholar
• Tsuneki, A. (2017). The Significance of research on the Emergence of Pottery in West Asia. In A. Tsuneki, O. Nieuwenhuyse & S. Campbell (Eds.), Pottery in West Asia. (pp. 1-8). Oxford & Philadelphia: Oxbow Books. google scholar
• Vandiver, P. (1985). Sequential Slab Construction: A Near Eastern Pottery Production Technology. Massachusetts Institute of Technology, (Doctoral dissertation). Pacific Lutheran University. google scholar
• Voigt, M. M. (1985). Village on the Euphrates: Excavations at Neolithic Gritille in Turkey. Expedition 27(1), 10- 24. google scholar