Zeuksippus Family Ware Byzantine Pottery from Metropolis Excavations

Yıl 2023, Sayı: 20, 403 - 433, 31.07.2023

Zeynep Adile Meriç

Öz

Metropolis, which has been in an important position between the cities of Smyrna and Ephesus since antiquity, was also a settlement centre during the Byzantine Period. The Acropolis, the highest point of the city, was fortified and turned into an inner fortress, and a Byzantine Castle was formed by adding city walls and towers on the slope in front of it during the Laskarids Period. A large number of glazed and unglazed ceramics showing the Byzantine period life were found in this area. Among the samples, the Zeuksippus Family group, which has an important place in Byzantine glazed ceramic production, constitutes the majority. This group of ceramics, together with the other glazed ceramic groups found during the excavations, are among the important data showing the Late Byzantine settlement in Metropolis. The Zeuksippus Family group ceramics found during the excavations have a very wide ornamental composition. In addition to examples with floral and geometric motifs, animal figures are used in a few examples. This group of ceramics was produced intensively in various centres in Western Anatolia such as Pergamon, Sardes, Ephesos and Anaia/Kadıkalesi in the 12th- 13th centuries. However, the lack of any data on ceramic production at Metropolis within the scope of the excavations carried out so far suggests that the Zeuksippus Family group ceramics may have been brought from these centres. In this study, the Zeuksippus Family group ceramics found during the excavations between 1991 and 2006 are examined in terms of their clay types, glaze characteristics, form types and ornamental repertoire in order to reveal their place among the ceramics of this group in Western Anatolia.

Anahtar Kelimeler

Byzantine Art, Byzantine Pottery, Zeuxippus Family Ware, Izmir, Metropolis

Metropolis Kazısı Zeuksippus Ailesi Grubu Bizans Seramikleri

Öz

Smyrna ve Ephesos kentleri arasında antik dönemden beri önemli bir konumda yer alan Metropolis kenti Bizans Dönemi’nde de yerleşim merkezidir. Kentin en tepe noktası Akropol tahkim edilerek bir iç kaleye dönüştürülmüş, hemen önündeki yamaca ise Laskarisler Dönemi’nde sur duvarları ve kuleler eklenerek bir Bizans Kalesi oluşturulmuştur. Bu alanda Bizans dönemi yaşamını gösteren çok sayıda sırlı ve sırsız seramik ele geçmiştir. Örnekler içerisinde Bizans sırlı seramik üretiminde önemli bir yere sahip olan Zeuksippus Ailesi grubu yoğunluğu oluşturmaktadır. Bu grup seramikler kazılarda bulunan diğer sırlı seramik gruplarıyla Metropolis’teki Geç Bizans dönemi yerleşimini gösteren önemli verilerdendir. Kazılarda bulunan Zeuksippus Ailesi grubu seramikler oldukça geniş süsleme kompozisyonuna sahiptir. Bitkisel ve geometrik motiflere sahip örneklerin yanı sıra az sayıda örnekte hayvan figürü kullanılmıştır. Batı Anadolu bölgesinde Pergamon, Sardes, Ephesos ve Anaia/Kadıkalesi gibi çeşitli merkezlerde bu grup seramikler 12-13. yüzyıllarda yoğun bir üretime sahne olmuştur. Ancak Metropolis’te şu ana kadar yapılan kazılar kapsamında seramik üretimine ilişkin herhangi bir veri bulunmaması Zeuksippus Ailesi grubu seramiklerin bu merkezlerden getirilmiş olabileceğini göstermektedir. Bu çalışmada 1991-2006 yılları arasında kazılarda bulunan Zeuksippus Ailesi grubu seramikler hamurları, sır özellikleri, form tipleri ve bezeme repertuvarlarıyla incelenmiş, bu şekilde Batı Anadolu’daki bu grup seramiklerin arasındaki yeri ortaya konulmak istenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Bizans Sanatı, Bizans Seramiği, Zeuksippus Ailesi Seramikler, İzmir, Metropolis

Teşekkür

Makale kapsamında değerlendirilen seramiklerin çalışılmasına izin veren ve çalışma için tüm olanakları sağlayan Metropolis Antik Kenti kazı başkanı Prof. Dr. Serdar Aybek’e ve tüm kazı ekibine teşekkür ederim. Aynı şekilde 1989-2006 yılları arasında kazı başkanlığı yapan Prof. Dr. Recep Meriç’e kazılarla ilgili bilgi paylaşımı ve yardımları için teşekkür ederim.

Kaynakça

• Armağan, Eda. “Aigai (Aiolis) Kazısı Bizans Dönemi Seramik Buluntuları.” Doktora Tezi, Ege Üniversitesi, 2014. google scholar
• Aybek, Serdar, Aygün Ekin Meriç ve Ali Kazım Öz. Metropolis İonia’da Bir Tanrıça Kenti. İstanbul: Homer Kitabevi, 2009. google scholar
• Aybek, Serdar, Burak Arslan, Yılmaz Balım, Umut Canseven, Vedat Onar, Emine Akkuş-Koçak ve Ezgi Duman. “Metropolis Arkeolojik Araştırmaları, 2019/2020.” 2019-2020 Yılı Kazı Çalışmaları, 4. cilt. Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 2022, 199-221. google scholar
• Böhlendorf Arslan, Beate. Die Glasierte Byzantinische Keramik aus der Turkei. İstanbul: Ege Yayınları, 2004. google scholar
• Böhlendorf Arslan, Beate. “Keramikproduktion Im Byzantinischen Und Türkischen Milet.” İstMitt 58 (2008): 371-407. google scholar
• Doğer, Lale. “Bizans Sırlı Seramiklerinde Monogramlar.” Antik&Dekor 36 (1996): 122-124 google scholar
• Doğer, Lale. “İslam Sanatı Etkisinde Palmet Motifli Sırlı Bizans Seramikleri.” Arkeoloji ve Sanat 88, (1999): 40-43. google scholar
• Doğer, Lale. “İnsan Figürlü Bizans Sırlı Seramik Repertuvarına Yeni Bir Örnek.” Sanat Tarihi Dergisi, X (2000): 57-76. google scholar
• Doğer, Lale. “Bizans Seramiklerinde Bezeme Elemanı Olarak Aslan Figürleri.” Sanat Tarihi Dergisi, X (2000): 77-90. google scholar
• Doğer, Lale. “Kadıkalesi (Anaia) Kazısı 2003 Yılı Bizans Dönemi Seramik Buluntuları.” Sanat Tarihi Dergisi, Lale Bulut’a Armağan XIV (I). (2005): 105-133. google scholar
• Doğer, Lale. “Byzantine Ceramics: Excavations at Smyrna Agora (1997-98 and 2002-2003).” Çanak Arkeolojik Kazılarda Ele Geçen Geç Antik, Bizans, Selçuklu ve Osmanlı Seramiği ve Mimari Seramiği Uluslararası Seramik Sempozyumu (1-3 Haziran 2005, Çanakkale) Bildiri Kitabı: Byzas 7. İstanbul: Ege Yayınları, 2007, 97-122. google scholar
• Doğer, Lale. Daskyleion II, Hisartepe/Daskyleion Kazısı Bizans Seramikleri. İstanbul: Ege Yayınları, 2013. google scholar
• Doğer, Lale. “Late Byzantine And Ottoman Pottery From Nif-Olympus.” Oxford: BAR International Series 2750 (2015): 57-70. google scholar
• Doğer, Lale. “Nif (Olympos) Kazısı Başpınar Buluntusu Tavus Kuşu Bezeli Sırlı Keramik.” Tuba-AR Türkiye Bilimler Akademisi Arkeoloji Dergisi 20 (2017): 209-220. google scholar
• Doğer, Lale. “Aiolis Kenti Myrina’da 2017 Yılı Yüzey Araştırmaları: Burunucu Mevkii Bizans Seramik Buluntuları.” Myrina ve Gryneion Arkeolojik Yüzey Araştırmaları, Son Araştırmalar ve Disiplinler Arası Çalışmalar (2018): 159-192. google scholar
• Doğer, Lale ve Dilek Maktal Canko, “İzmir Kadifekale 2015 Yılı Bizans Sarnıcı Araştırma Kazısından Seramik Buluntular.” Smyrna/İzmir Kazı ve Araştırmaları II (2019): 299-323. google scholar
• François, Veronique. “İyileşmek ve İblislerden Korunmak: Konstantinopolis’ten İstanbul’a Toprak Kaplar.” Bizans Yapılar, Meydanlar, Yaşamlar. İstanbul: Kitap Yayınevi, 2011, 247-263. google scholar
• François, Veronique. La Vaisselle de Terre a Byzance: Catalogue des Collections du Musee du Louvre. Paris: Somogy Editions, 2017. google scholar
• Gök Gürhan, Sevinç. “A Study of Byzantine and Ottoman Ceramic Fragments Found By Surface Survey North and West of Yeldeğirmeni Mound.” The Madra River Delta. Regional Study on the Aegean Coast of Turkey. Ankara: The British Institute at Ankara, 2007, 109-122. google scholar
• İnanan, Filiz. “Kuşadası, Kadıkalesi / Anaia Kazısı Zeuksippus Tipi Seramikleri.” Doktora Tezi, Ege Üniversitesi, 2010. google scholar
• İnanan, Filiz. “Zeuksippus Tipi Seramikler ve Kuşadası, Kadıkalesi/Anaia Örnekleri.” Bizanslı Ustalar. Latin Patronlar/Byzantine Craftsmen. Latin Patrons. İstanbul: Ege Yayınları, 2013, 59-77. google scholar
• İnanan, Filiz. “Zeuksippus Tipi Seramiklerin Anadolu’daki Dağılımları.” Uludağ Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi 15 (26) (2014): 149-166. google scholar
• İnanan, Filiz. “Kadıkalesi Zeuxippus Ailesi Seramiklerinin Tipolojisi.” Seleucia 5 (2015): 143-183. google scholar
• İnanan, Filiz. “Yalova, Çobankale Kazısı Sırlı Seramik Buluntuları: İlk Gözlemler.” Cedrus IX (2021): 437-458. google scholar
• Katsara, Evi. “Byzantine Glazed Pottery from Sparta (12th to 13th Centuries AD): Observations in the Light of New Archaeological Finds.” XIth Congress AIECM3 and Modern Period Mediterranean Ceramics Proceedings. Ankara: Koç Üniversitesi VEKAM, 2018, 298-310. google scholar
• Megaw, Arthur Hubert Stanley. “Zeuxippus Ware.” The Annual of the British School at Athens 63 (1968): 67-88. google scholar
• Megaw, Arthur Hubert Stanley. “Zeuxippus Ware Again.” BCH Supplement XVIII (1989): 260-266. google scholar
• Mercangöz, Zeynep. “Kuşadası Kadıkalesi’nde Geç Bizans Çağı Ticari Üretimlerine İlişkin Arkeolojik Bulgular.” Bizanslı Ustalar. Latin Patronlar/Byzantine Craftsmen. Latin Patrons. İstanbul: Ege Yayınları, 2013, 25-59. google scholar
• Meriç, Recep. Metropolis (Ana Tanrıça Kenti). İstanbul: Meseder, 2003. google scholar
• Meriç, Recep. Hermus (Gediz) Valley in Western Turkey, Result of an Archaeological Survey. İstanbul: Ege Yayınları, 2018. google scholar
• Meriç, Zeynep Adile ve Aygün Ekin Meriç. “2012-2019 Yılları Arasında İznik Roma Tiyatrosu’nda Bulunan Bizans Sırlı Seramiklerinin Değerlendirilmesi.” Süleyman Demirel Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi 54 (2021): 49-66. google scholar
• Meriç, Zeynep Adile ve Aygün Ekin Meriç, “İznik Roma Tiyatrosu’ndan Örneklerle Bizans Sırlı Seramiklerinde Figür Kullanımı.” Ortaçağ Anadolu’sunda Sanat ve Sembolizm. Ed. Gülsen Baş ve Ayşegül Bekmez (İstanbul: Kriter Yayınevi, 2022), 225-253. google scholar
• Mimaroğlu, Sinan. “Metropolis Bizans Sırlı Seramikleri.” Lisans Tezi, Ege Üniversitesi, 1994. google scholar
• Mimaroğlu, Sinan. “Sırlı Seramikler Işığında Güney Aiolis Bizans Dönemi Yerleşimleri.” Anadolu Ek Dizi No.2, III-IV. Ulusal Arkeolojik Araştırmalar Sempozyumu (2008): 185-206. google scholar
• Öztaşkın, Muradiye. “Stratonikeia ve Lagina Kazılarında bulunan Bizans Dönemi Seramikleri (2008-2010 yılları).” Doktora Tezi, Anadolu Üniversitesi, 2013. google scholar
• Öztaşkın, Muradiye. “Byzantine and Turkish Glazed Pottery Finds from Aphrodisias.” Glazed Pottery of the Mediterranean and the Black Sea Region, lOth- 18th Centuries. Kazan-Kishinev: Stratum Plus, 2017, 165-189. google scholar
• Parman, Ebru. “Bizans Keramik Sanatı ve Ayasoluk Tepesinde Bulunan Bizans Keramikleri.” Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi, 1978. google scholar
• Papanikola-Bakirtzi, Demetra. Fofo N. Mavrikiou ve Charalambos Bakirtzi. Byzantine Glazed Pottery in the Benaki Museum. Athens: The Museum, 1999. google scholar
• Robinson, David M. Excavations at Olynthus. Part V: Mosaics, Vases and Lamps of Olynthus. Londra: Oxford Press, 1933. google scholar
• Spieser, Jean Michel. Die Byzantinische Keramik Aus der Stadtgrabung von Pergamon. Berlin: Walter de Gruyter, 1996. google scholar
• Vassiliou, Anastasia. Byzantine Glazed Pottery from Argos (lOth - first half of the l3th century). Athens: Athens University Review of Archaeology, 2021. google scholar
• Vroom, Joanita ve Ebru Fındık. “The Pottery Finds.” Die Türbe im Artemision. Ein frühosmanischer Grabbau in Ayasuluk/Selçuk und sein kulturhistorisches Umfeld. Viyana: Österreichisches Archaologisches Institut, 2015, 205-292. google scholar
• Waksman, S. Yona ve Veronique François. “Vers une Redefinition Typologique et Analytique des Ceramiques du Type Zeuxippus Ware.” Bulletin de Correspondance Hellenique 128-129 (2004): 629-724. google scholar
• Yener, Azize. Antalya-Kaleiçi Sırlı Seramikleri (10.-19. yüzyıl). İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları, 2017. google scholar
• Zalesskaya, Vera. Pamiatniki Vizantiiskogo Prikladnogo Iskusstva. Vizantiiskaia Keramika IX-XV Vekov. Katalog Kollektsii (Masterpieces of Byzantine Applied Art: Byzantine Ceramics of the 9th-15th c. St. Petersburg: Catalogue of the [Hermitage] Collection). St. Petersburg: The State Hermitage Publishers, 2011. google scholar