Türk Damgalarına Anadolu’dan Bir Örnek: Harran Ulu Camii

Yıl 2022, Cilt: 11 Sayı: 2, 137 - 159, 03.10.2022

Yasin Cemal Galata

https://doi.org/10.26650/jes.2022.009

Öz

Şanlıurfa’nın tarihi Harran ilçesi coğrafi konumu itibariyle tarih boyunca birçok medeniyetin izlerini taşıyan ender noktalardan bir tanesidir. Milattan önceki dönemlerden itibaren dini, iktisadi ve kültürel bir merkez olan bölge, farklı medeniyetlerin izlerini günümüze kadar muhafaza etmeyi başarmıştır. Türk boyları, Avrasya coğrafyasından batıya doğru tarihin farklı dilimlerinde önemli tarihsel sonuçları doğuran göçler gerçekleştirmiştir. Bu göçlerin önemli bir kısmı Karadeniz üzerinden Avrupa’yı etkisi altına alırken diğer kısmı da yine Kafkaslar üzerinden Anadolu’nun içlerine kadar etkili olmuştur. Göç yollarının kavşak noktasında yer alan Harran ise âdeta Türk boylarının kesiştiği bir merkez haline gelmiştir. Bölge, Malazgirt Zaferi’nden önce de Hun Türklerinin akınlarına uğramış, Harezmliler, Eyyübiler, Memlüklüler, Selçuklular ve Osmanlılar olmak üzere çok sayıda Türk devletinin egemenliğinde kalmıştır. Harran böylece Türk boylarının yurt edindiği bir bölge olarak tarihteki yerini almıştır. Türk nüfusunun yaşadığı coğrafyalarda yer alan kültürel anlamda birliktelik ve bütünlüğün sembolü olan kaya resimleri, Türk motifli dövmeler ve Türk boy damgaları, Harran bölgesindeki Türklerin kadim izlerini belgelemektedir. Çalışmamızda eski Harran Ulu Camiini çevreleyen surların üzerinde tespit ettiğimiz Türk boy damgalarının izleri ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Harran, Türk Göçleri, Türk Damgaları, Kayı Boyu, Türk Dövmeleri

An Example of Turkish Stamps from Anatolia Harran Ulu Mosque

Öz

The historical Harran District of Şanlıurfa is one of the rare spots that bear the traces of many civilizations throughout history due to its geographical location. The region has been a religious, economic, and cultural center since before the time of Christ and has managed to preserve the traces of different civilizations up to the present. Turkish tribes migrated from the Eurasian geography westward at different periods in history, and this has had important historical consequences. While a significant portion of these migrations spread over Europe via the Black Sea, another portion headed to the interior of Anatolia by way of the Caucasus. Harran is located at the crossroads of migration routes and practically became a center where Turkish tribes intersect. The region had been attacked by the Hun Turks prior to the Manzikert Victory and remained under the rule of many Turkish states, including the Kharezmites, Ayyubids, Mamluks, Seljuks, and Ottomans. Thus, Harran gained its place in history as a region where Turkish tribes have settled. Rock paintings, markings with Turkish motifs, and Turkish tribal engravings are the symbols of cultural unity and integrity in the geographies where the Turkish population lives, and these document the ancient traces of the Turks in the Harran region. This study discusses the traces of the Turkish tribal stamps that were found on the walls surrounding the old Grand Mosque of Harran.

Anahtar Kelimeler

Harran, Turkic migrations, Turkish engravings, Kayı tribe, Turkish markings

Kaynakça

• Aslanapa, Oktay, Türk Sanatı, Remzi Kitabevi, İstanbul, 2007. google scholar
• Aydın, Erhan, Taşa Kazınan Tarih, Kronik, İstanbul, 2019. google scholar
• Bahattin Çelik-Mehmet Kıldıroglu, “Osmanlı Döneminde Urfa ve Çevresinde Oğuz Damgaları”, İslam Tarihi ve Medeniyetinde Şanlıurfa, Şanlıurfa, 2018, s. 128-152. google scholar
• Berkli, Yunus, “Anadolu’da Koç, Koyun ve At Heykel Biçimli Mezartaşlarında Görülen Damgalar: “Kökenleri, Sanat Tarihindeki Yeri”, EKEV Akademi Dergisi, Yıl 15, S. 46, 2011, s.237-245. google scholar
• Efe, Durmuş, Ortaçağ’da Harran, Tarih ve Gelecek Dergisi, C.-6, S.2, 2020, s.558-575. google scholar
• Ekici, Abdullah, “Harran ve Harran Okulunu Etkileyen Siyasi, Dini, Coğrafya ve İlmi Unsurlar”, Harran Okulu Sempozyumu, ed. Ali Bakkal, 2006, s.9-22. google scholar
• Eroğlu, Hasan, “Suşehri’ndeki Oğuz Damgaları ve Türk Boyları”, Türk Kültürü, TKAE, S. 123, Ocak 1973, s.141-147. google scholar
• Görgünay Kırzıoğlu, Neriman, “Oğuz Damgaları ve Göktürk Harflerinin Dokumalarımızda Yaşayan Örnekleri”, XVI Türk Tarih Kongresi, Ankara, 2005, s.593-604. google scholar
• Gülensoy, Tuncer, “Ahlat Damgaları I”, Fırat Üniversitesi Dergisi, 2 (1), 1998, s.91-147. google scholar
• İbn Havkal, 10.Asırda İslam Coğrafyası, ter. Ramazan Şeşen Yeditepe, İstanbul, 2014. google scholar
• Kafesoğlu, İbrahim, Türk Milli Kültürü, Ötüken, İstanbul, 2011. google scholar
• Karamağaralı, Beyhan, Türk Damgalarının Devamlılığı Hakkında, Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, Cilt 2, S. 9, 1980, s.5-24. google scholar
• Kurtoğlu, Mehmet, Kültür Şehri Urfa, Şanlıurfa Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Yayınları, Ankara, 2009. google scholar
• Mert, Osman, “Kemaliye’de Eski Türk İzleri: Dilli Vadisindeki Petroglif ve Damgalar”, A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, S. 34, 2007, s.233-250. google scholar
• Mümtaz, Fırat, Kaybolan İzler, YKY, İstanbul, 2019. google scholar
• Nur, Rıza, Sinop At Damgaları, Yıl V, S.36, Konya, Mart-Nisan 1941, s.13-17. google scholar
• Orkun, Hüseyin Namık, Eski Türk Yazıtları, TDK, Ankara,2011. google scholar
• Duran, Remzi -Yunus Aslan, “Selçuklu Dönemi Konya Yapılarında Motifleşen Türk Damgaları”, USAD, 2019, s.111-124. google scholar
• Sağlam, Nevzat, Arşiv Belgelerine Göre Osmanlı döneminde Harran Kazısının Teşkili, İslam Tarihi ve Medeniyetinde Harran, Şanlıurfa, 2017. google scholar
• Sakin, Orhan, Yeniçeriler, Doğu Kütüphanesi, İstanbul, 2011. google scholar
• Salih, Erpolat, “XVI.Yüzyıl Tahrir Defterlerine Göre Siverek Karakeçilileri”, Mehmet Eröz Armağan’ı haz. Mustafa Aksoy-Osman Yorulmaz, Ötüken, İstanbul, 2011, s. 226- 240. google scholar
• Salman, Ramazan, “Baskil’in (Elazığ) Gürlenk Köyünde Eski Türk Damgaları”, Türk Kültürü, S. 455, Mart 2001, s.129-141. google scholar
• Sevim, Ali, Anadolu’nun Fethi Selçuklular Dönemi, 4.Baskı, TTK, Ankara, 2014. google scholar
• Somuncuoğlu, Servet, Taştaki Türkler, Dekon İnşaatı, İstanbul, 2011. google scholar
• Sümer, Faruk, Oğuzlar (Türkmenler), TDAV Yayınları, İstanbul, 1999. google scholar
• Şeşen, Ramazan, “Harran ve Türk İslam Tarihindeki Yeri”, Şanlıurfa ve GAP Sempozyumu, 1988, s.163-170. google scholar
• Şeşen, Ramazan, Sultan Baybars ve Devri, İSAR, İstanbul, 2009. google scholar
• Turan, Osman, Doğu Anadolu Türk Devletleri Tarihi, Ötüken, İstanbul, 2011. google scholar
• Turan, Osman, Selçuklular Zamanında Türkiye, Ötüken, İstanbul, 2011. google scholar
• Uydu Yücel, Muallâ, Anadolu’nun Türkleşme Döneminde Urfa’ya Yerleşen Oğuz/Türkmen Boyları, Uluslararası Medeniyetler Beşiği Orta Doğu ve Şanlıurfa Sempozyumu Bildirileri, 11-12 Mayıs 2017 Şanlıurfa, ed. M. Eriş, Ekim 2017, s.57-76. google scholar
• Yardımcı, Nurettin, “Harran Kazıları”, Şanlıurfa ve GAP Sempozyumu, 1988, s.157-175. google scholar