Anayasa ve Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi Çerçevesinde İsnadı (Suçlamayı) Öğrenme Hakkı

Yıl 2022, Cilt: 10 Sayı: 2, 537 - 579, 31.12.2022

Akif Yıldırım

https://doi.org/10.26650/JPLC2021-1166850

Öz

Şüphelinin/sanığın hakkındaki suçlamadan haberdar edilmesi, bir hak olarak Anayasa’da açıkça düzenlenmemiştir. Anayasa Mahkemesine göre suçlamayı öğrenme hakkının anayasal dayanağı Anayasa’nın 36. maddesidir. Bununla birlikte Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin (Sözleşme) 6. maddesinin (3) numaralı fıkrasının (a) bendinde, şüphelinin/sanığın suçlamadan haberdar edilmesini istemesi bir hak olarak açıkça öngörülmüştür. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine göre (AİHM) Sözleşme’nin 6. maddesinin (3) numaralı fıkrasında düzenlenen güvenceler, aynı maddenin (1) numaralı fıkrasında güvence altına alınan hakkaniyete uygun yargılanma hakkının birer özel görünüm biçimidir. Bu sebeple şüphelinin/ sanığın suçlamadan haberdar edilmediği bir yargılamanın hakkaniyete uygun olduğu söylenemez. Anayasa Mahkemesi suçlamayı öğrenme hakkının anayasal temellerini ve sağladığı anayasal teminatları belirlerken Sözleşme’yi ve ilgili AİHM kararlarını gözetmektedir. Bu bağlamda Türk hukukunda anayasal düzeyde bir güvence olarak suçlamayı öğrenme hakkı, adil yargılanma hakkının bir unsuru olarak Anayasa Mahkemesi içtihatlarıyla ete kemiğe bürünmüştür. Asgari güvenceler sağlayan anayasal düzeyde bu hakkın birer yansıması olarak ilgili usul kanununda daha ileri düzeyde hükümler de mevcuttur. Ancak çalışmada, suçlamayı (isnadı) öğrenme hakkı -Anayasa Mahkemesi ve AİHM kararları ışığında- Anayasa ve Sözleşme’nin sağladığı güvenceler çerçevesinde değerlendirilecektir. Bu değerlendirme, suçlamayı öğrenme hakkının 4/12/2004 tarihli ve 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu’ndaki (CMK) yansımaları da gözetilerek yapılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Bireysel başvuru, adil yargılanma hakkı, suçlama, suçlamayı öğrenme hakkı, savunma hakkı

The Right to be Informed of Accusation under the Constitution and the European Convention on Human Rights

Öz

The right to be informed of the accusation is not explicitly stated in the Turkish Constitution. According to the Turkish Constitutional Court, the right to be informed of the accusation derives from Article 36 of the Constitution. However, in Article 6 (3) (a) of the European Convention on Human Rights (Convention), it is clearly regulated as a right for the suspect/ accused to be informed of accusation. According to the European Court of Human Rights (ECtHR), the guarantees set out in Article 6 paragraph 3 of the Convention are specific aspects of the right to a fair trial referred to in paragraph 1. For this reason, a trial in which the suspect/defendant is not informed of the accusation cannot be said to be fair. The Turkish Constitutional Court took into consideration the Convention and the relevant ECtHR decisions in determining the constitutional foundations of the right to be informed of the accusation and the constitutional guarantees it provides. In this sense, the right to be informed of the accusation as a constitutional guarantee, and as an element of the right to a fair trial, has been embodied in Turkish law by the jurisprudence of the Constitutional Court. This article will evaluate the right to be informed of the accusation within the framework of the guarantees provided by the Turkish Constitution and the Convention in light of the decisions and judgments of the Constitutional Court and the ECHR. It concludes that the right to be informed of the accusation as a constitutional guarantee provides minimum guarantees, and suggests the implementation of the Turkish Code of Criminal Procedure, which provides far more guarantees in this regard.

Anahtar Kelimeler

Individual application, right to a fair trial, accusation, right to be informed of accusation, right to defence

Kaynakça

• Altıparmak Cüneyd ‘Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi Altıncı Maddesi Kapsamında Adil Yargılanma Hakkının Esasları’ [2006] (63) Türkiye Barolar Birliği Dergisi 244-260 google scholar
• Ambos Kai ‘Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ve Yargılama Hakları-Silahların Eşitliği, Çelişmeli Önsoruşturma ve AİHS m.6’ Karşılaştırmalı Güncel Ceza Hukuku Serisi 3, Adil Yargılanma Hakkı ve Ceza Hukuku içinde (Almanca aslından çeviren: Yener Ünver [2004]) google scholar
• Balcı Murat, Ceza Muhakemesinde Hüküm ve Çeşitleri (Adalet Yayınevi 2013) google scholar
• Batum Süheyl, Yenisey Feridun, Erkut Celal ve İnceoğlu Sibel ‘Sanığın Asgari Hakları’ Türk Sanayicileri ve İş Adamları Derneği tarafından hazırlatılan ‘Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ve Adil Yargılanma İlkesi Işığında Hukuk Devleti ve Yargı Reformu’ başlıklı rapor içinde (Lebib Yalkın Yayınları 2003) google scholar
• Barhkhuysen Tom, Emmerik Michiel van, Jansen Oswald and Federova Masha, Right to a Fair Trial, in Theory and Prectice of the European Convention on Human Rights (Fifth Edition, Cammbridge 2018) google scholar
• Baytaz Abdullah, Ceza Muhakemesi Hukukunda Sanığın Hukuki Dinlenilme Hakkı (XII Levha Yayınları 2021) google scholar
• Centel Nur ve Zafer Hamide, Ceza Muhakemesi Hukuku (20. Baskı, Beta Yayıncılık 2021) google scholar
• Demirbaş Timur, Soruşturma Evresinde Şüphelinin İfadesinin Alınması (4. Baskı, Seçkin Yayınları 2015) google scholar
• Doğru Osman, Sanığı Öğüten Çarklar: İnsan Hakları Açısından Türkiye’de Ceza Adalet Sistemi (TESEV Yayınları 2012) google scholar
• Feyzioğlu Metin ‘Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi Madde 6/3-a Uyarınca İsnadın Bildirilmesi ve Türk Hukuku’ [2009] (55) Türkiye Barolar Birliği Dergisi 102-125 google scholar
• Feyzioğlu Metin ‘5271 Sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu Hakkında Bazı Tespit ve Değerlendirmeler’ [2006] (62) Türkiye Barolar Birliği Dergisi 27-61 google scholar
• Gölcüklü Feyyaz, Gözübüyük Şeref ve Saygılı Abdurrahman, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ve Uygulaması (12. Baskı Turhan Kitabevi 2019) google scholar
• Harris David, O’Boyle Michael, Bates Ed, Buckley Carla- Harvey Paul, Kamber Kresimir, Lafferty Michelle, Cumper Peter ve Green Heather, Law of the European Convention on Human Rights (4. Edition, Oxford 2018) google scholar
• İnceoğlu Sibel, Adil Yargılanma Hakkı (Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru El Kitapları Serisi-4, Avrupa Konseyi 2018) google scholar
• Karakehya Hakan, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin 6. Maddesi (Adil Yargılanma Hakkı) Bağlamında Ceza Muhakemesinde Duruşma (6. Baskı, Savaş Yayınevi 2008) google scholar
• Karakehya Hakan ‘Ceza Muhakemesinde Hakkaniyete Uygun Yargılanma Hakkına İlişkin Esaslar’ [2014] (1) Ombudsman Akademik Dergisi 83-97 google scholar
• Karakehya Hakan ‘Ceza Muhakemesinde Sanığın Meramını Anlatabilme Hakkının Unsurları’ [2015] (2) Ceza Hukuku ve Kriminoloji Dergisi 199-225 google scholar
• Kılıç Ali Şahin ‘Tercümandan Faydalanma Hakkı Çerçevesinde Sanığın Seçtiği Dilde Savunma Yapması Üzerine Bir Değerlendirme’ [2016] (65) Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 2101-2131 google scholar
• Koca Mahmut, Hazırlık Soruşturmasında Sanığın Savunma Hakkı (Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü 1998) google scholar
• Küçük Salim ‘Açıkça Dayanaktan Yoksunluk’ Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru Usulü ve Kabul Edilebilirlik Kriterleri içinde, Editörler: Hüseyin Turan ve Recep Kaplan (Anayasa Mahkemesi Yayınları, 2015) google scholar
• Meraklı Serkan ‘İddianamenin İadesi Kurumunun Ceza Muhakemesi Kanunu Bakımından Değerlendirilmesi’ [2013] (Özel Sayı) Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 1595-1652 google scholar
• Öncü Mehmet ‘AİHS’nin 6 § 3 e) Hükmü Anlamında Tercüman Yardımından Yararlanma Hakkı’ Prof. Dr. Hakan Pekcanıtez’e Armağan içinde [2014] (Özel Sayı) Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 4457- 4495 google scholar
• Özbek Veli Özer, Doğan Koray ve Bacaksız Pınar, Ceza Muhakemesi Hukuku, (12. Baskı, Seçkin Yayınları 2019) google scholar
• Petrova Kristina ‘The Right to Information on the Nature and Cause of the Accusation and the Defendant’s Right to Prepare Its Defense under Article 6 of the ECHR’ [2020] (11) Iustinianus Primus Law Review 1-12 google scholar
• Schroeder Friedrich-Christian ‘Ceza Muhakemesinde ‘Dürüst Yargılama’ İlkesi’ [1996] (1-2) Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi (Çeviren: Cumhur Şahin) 269-283 google scholar
• Schroeder Friedrich-Christian ‘Ceza Muhakemesinde Fair Trial İlkesi’, Adil Yargılanma Hakkı içinde (Global Hukuk Eğitimi Programları Direktörlüğü Yayınları 2004) google scholar
• Şahin Cumhur ve Göktürk Neslihan, Ceza Muhakemesi Hukuku-II (9. Baskı, Seçkin Yayınları 2019) google scholar
• Şahin Cumhur, Sanığın Kolluk Tarafından Sorgulanması (Yetkin Yayınları 1994) google scholar
• Şahin Cumhur ‘Sanığın Savunmasını Hazırlamak İçin Gerekli Zamana ve Kolaylıklara Sahip Olma Hakkı (İHAS md. 6/3-b)’ Adil Yargılanma Hakkı içinde (Global Hukuk Eğitimi Programları Direktörlüğü Yayınları 2004) 305-336 google scholar
• Şen Ersan ve Berçik Berra ‘İddianamenin Savcıya Açıklatılmasının Hukukiliği’ https://www.hukukihaber.net/ iddianamenin-savciya-aciklatilmasinin-hukukiligi-makale,9824.html (Erişim Tarihi: 24/8/2022) google scholar
• Şirin Tolga ‘İnsan Haklarının ve Temel Hakların Korunması İçin Sözleşme’nin Türkçe Çevirisi Sorunu’ [2021] 9 (1) Ceza Hukuku ve Kriminoloji Dergisi 1-64 google scholar
• Taner Fahri Gökçen, Ceza Muhakemesi Hukukunda Adil Yargılanma Hakkı Bağlamında Çelişme ve Silahların Eşitliği (Seçkin Yayınları 2019) google scholar
• Tezcan Durmuş ‘Tercümandan Yararlanma Hakkı’ [1997] (1) Ankara Üniversitesi Siyasal Bilimler Fakültesi Dergisi 693-700 google scholar
• Turan Hüseyin, İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesinde ve Türk Hukukunda Adil yargılanma Hakkı (Adalet Yayınevi 2016) google scholar
• Trechsel Stefan, Human Rights in Criminal Proceedings (Oxford 2005) google scholar
• Ünal Ertuğrul, Ceza Muhakemesi Hukukunda Silahların Eşitliği İlkesi (Adalet Yayınevi 2019) google scholar
• Ünver Yener ve Hakeri Hakan, Ceza Muhakemesi Hukuku (Adalet Yayınevi 2016) google scholar
• Yenisey Feridun ve Nuhoğlu Ayşe, Ceza Muhakemesi Hukuku (8. Baskı, Seçkin Yayınları 2020) google scholar
• Yenisey Feridun ‘Sanığın İsnadı Öğrenme Hakkı’ Askerî Yargıtay’ın 89’uncu Kuruluş Yıldönümü Sempozyumu içinde (Genelkurmay Basımevi 2003) google scholar