Sinanköy (Lalapaşa-Edirne) ve Çevresinin Yapısal Jeomorfoloji Özelliklerinin Drenaj Sistemi Üzerindeki Etkileri

Yıl 2020, Sayı: 40, 25 - 37, 03.04.2020

Tunahan Aykut , Hüseyin Turoğlu

https://doi.org/10.26650/JGEOG2019-0022

Öz

Sinanköy (Lalapaşa-Edirne) ve çevresinde gerçekleştirilen bu çalışmanın amacı; çalışma sahasının yapısal jeomorfoloji özelliklerini belirlemek ve bu özelliklerin drenaj sistemi üzerindeki etkilerini araştırmaktır. Araştırmanın amacı doğrultusunda, sahanın yapısal özellikleri incelenmiş; morfometrik analizler, çizgisellik analizi, hidrolojik analizler yapılmıştır.Arazi çalışmaları iki yönlü gerçekleştirilmiştir. Bu kapsamda, hem CBS teknolojileri ile gerçekleştirilen analizlerin sonuçları ve bulguların arazide kontrol edilmesi ve doğrulama çalışmaları, hem de yapısal jeomorfoloji kapsamında ölçümlerin yapılması, fotoğraf çekimi ve haritalama uygulamaları yapılmıştır. Analizler ve saha çalışmalarına ait ölçüm sonuçlarına göre; jeolojik formasyonların genel olarak kuzeybatı-güneydoğu doğrultulu olduğu, tabakaların genel dalış yönünün güneybatı yönlü olduğu, eğim açılarının ise 5-30° arasında değiştiği belirlenmiştir. Analiz sonuçları ve saha çalışmalarına ait ölçümler; monoklinal yapı jeomorfolojisini açıkça ortaya koymuştur. Konsekant ve resekant akarsuların, monoklinal yapının doğal eğim doğrultusuna uyarak kuzeydoğu-güneybatı doğrultusunda akış gösterdikleri, sübsekant akarsuların doğal eğim yönünden saparak doğu-batı doğrultusu kazandıkları, obsekant akarsuların ise doğal eğim doğrultusunun tersine doğru kuzeybatı-güneydoğu doğrultusunda aktıkları belirlenmiştir. Drenaj ağının gelişim süreci, monoklinal yapının jeomorfolojik, litolojik ve stratigrafik özelliklerinden etkilenmiş, bu etkilenmeye bağlı flüviyal gelişiminse zamanla monoklinal yapının elemanter yer şekillerini daha belirgin olarak ortaya çıkmasına imkân vermiştir. Bu durum; monoklinal yapı jeomorfolojisini tipik hale getirirken, drenaj sisteminin de yapıya uyumlu“kafesli (ortogonal)” bir drenaj ağı karakteri kazanmasına neden olmuştur.

Anahtar Kelimeler

Yapısal Jeomorfoloji, Monoklinal Yapı, Drenaj Sistemi

The Effects of Structural Geomorphology Features on Drainage System in Sinanköy (Lalapaşa-Edirne) and Its Surroundings

Öz

The main aim of this study is to determinate structural geomorphology features and research their effects on the drainage system. Firstly, 1/25.000 scale topographic map and 1/100.000 scale geological map were digitized on the Geographical Information Systems platform and a digital database was created. Structural features were examined; morphometric analyzes, lineament analyze and hydrological analyses were performed. In the field works; verification and correction of the GIS-based analyze results, measurements of structural features, photographing and mapping studies have been carried out. According to GIS-based analyze and measurement results; geological formations general strike is northwest-southeast, prevalent dip direction is southwest and dip angle values varying between 5-30°. Morphometric analyze results and field measurements, clearly defined the monoclinal structure geomorphology. It has been seen that “consequent” and “resequent “streams flow through northeast-southwest, parallel to the monoclinal structures’ natural slope direction, while “obsequent” and “subsequent” streams flow through west-east and northwest-southeast, deviating from the monoclinal structures natural slope direction. The evolutionary process of the drainage system has been affected by monoclinal structures’ geomorphologic, lithologic and stratigraphic characteristics. This influence also has controlled the exhumation of the subjacent structure, made the monoclinal structure landforms more evident. As a result of these processes, the drainage system gained a “trellis (orthogonal)” pattern that is compatible with the structure.

Anahtar Kelimeler

Structural Geomorphology, Monoclinal Structure, Drainage System

Kaynakça

• Andreani, L., Stanek, P., Gloaguen K., Krentz R., & DominguezGonzales O. (2014). DEM-based analysis of interactions between tectonics and landscapes in the Ore Mountains and Eger Rift, Remote Sensing, 6(9), 7971–8001.
• Ardel, A. ve Tümertekin, E. (1956). Trakya’da coğrafi müşahedeler. Türk Coğrafya Dergisi, 15-16, 1–20.
• Ardel, A. (1957). Trakya’nın Jeomorfolojisi. Türk Coğrafya Dergisi, 17, 152-158.
• Ardos, M. (1995).Türkiye Ovalarının Jeomorfolojisi Cilt 1, Çantay Kitabevi, 2. Baskı, İstanbul.
• Aykut T. (2018).Kaynarca Dere Havzası Akarsularının Gelişiminde Yapısal Faktörlerin Etkisi [Öz]. Tücaum 30. Yıl Uluslararası Coğrafya Sempozyumu’nda Sunulan Bildiri, Ankara Üniversitesi. Erişim adresi:http://kitaplar.ankara.edu.tr/detail.php?id=920.
• Aykut, T. (2019). Edirne-Hamzabeyli-Kalkansöğüt Arasının Yapısal Özelliklerinin Uygulamalı Jeomorfoloji Üzerine Etkileri. (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi). İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Azanon, J.N., Galve J.P., Perez-Pena J.V., Giaconia F., Carvajal R., Booth-Rea R., Jabaloy A., & Roldan F.J. (2015). Relief and drainage evolution during the exhumation of the Sierra Nevada (SE Spain): Is denudation keeping pace with uplift?Tectonophysics, 663, 19–32.
• Bull, W. B. (1977). Tectonic geomorphology of the Mojave Desert. U.S. Geological Survey Contact Report 14-08-001-G-394. Menlo Park, CA: Office of Earthquakes, Volcanoes, Engineering.
• Bull, W. B. (1978). Geomorphic tectonic classes of the south front of the San Gabriel Mountains, California. U.S. Geological Surfey Contact Report 14- 08-001-G-394. Menlo Park, CA: Office of Earthquakes, Volcanoes, Engineering.
• Burchfiel, B.C., Nakov, R., Dumurdzanov, N., Papanikolau, D., Tzankov, T., Serafimovski, T., King, & Nurce, B. (2008). Evolution and dynamics of the Cenozoic tectonics of the South Balkan extensional system, Geosphere, 4(6), 919–938.
• Çağlayan, A.M. ve Yurtseven, A. (1998), 1/100.000’lik Jeoloji Haritaları Raporu. Burgaz-A3, Edirne-B2 ve B3; Burgaz A-4 Paftaları. MTA Genel Müdürlüğü, Ankara.
• Davis, W.M. (1899). The drainage of cuestas. Proceedings of the Geologists’ Association, 16, 87–93.
• Dimitriadis, S., Kondopoulou, D., Atzemoğlu, A. (1998). Dextral rotations and tectonomagmatic evolution of the southern Rhodope and adjacent regions (Greece), Tectonophysics, 299, 159–173.
• Erinç, S. (2015). Jeomorfoloji 1; 5. Baskı, Der Yayınları, İstanbul.
• Keller, E.A., Pinter, N. (2002). Active Tectonics Earthquakes, Uplift, and Landscape, Second Edition, Prentice Hall, New Jersey.
• Keskin, C. (1974), Kuzey Ergene Havzası’nın Stratigrafisi, Okay, H., ve Dileköz. E., (Ed.), Türkiye 2. Petrol Kongresi Tebliğleri, Ankara, 137-163.
• Kilias, A., Falalakis, G., Sfeikos, A., Papadimitrou, E., Vamvaka A., & Gkarlaouni, C. (2013). The Thrace basin in the Rhodope province of NE Greece - A tertiary supradetachment basin and its geodynamic implications, Tectonophysics, 595–596, 90–105.
• Kurter A. (1967). Çayırdere Kuestası, İstanbul Üniversitesi Coğrafya Enstitüsü Dergisi, 16, 144–149.
• Kurter A. (1978). Istranca (Yıldız) Dağları’nın temel yapısal ve jeomorfolojik özellikleri (yeni görüşlerin ışığında) I, Güneydoğu Avrupa Araştırmaları Dergisi, 6-7, 1–26, İstanbul.
• Kurter, A. (1982). Istranca (Yıldız) Dağları’nın Temel Yapısal ve Jeomorfolojik Özellikleri (Yeni Görüşlerin Işığında) II, Güneydoğu Avrupa Araştırmaları Dergisi, 10-11, 1–19, İstanbul.
• Morisawa, M. (1987). Structure and geomorphology. In: Seyfert, C. (Ed.). Structural Geology and Tectonics. Encyclopedia of Earth Science. Springer, Berlin, Heidelberg. Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü. (2006). Trakya bölgesi litostratigrafi birimleri. Ankara.
• Özdemir, H. (2011). Havza morfometrisi ve taşkınlar. D. Ekinci (Ed.) Fiziki coğrafya araştırmaları: sistematik ve bölgesel kitabı içinde (s.507– 526). İstanbul: Türk Coğrafya Kurumu Yayınları.
• Paul, D. J., Watson, N., Tuckwell, E. (2018), Comparison between scarp and dip-slope rivers of the Cotswold Hills, UK, Proceedings of the Geologists Association, 129(1), 57–69.
• Perinçek, D.: (1991), Possible strand of the North Anatolian Fault in the Thrace Basin, Turkey – An Interpretation, AAPG Bulletin, 75, 241– 257.
• Petit F., Maquil R., Kausch B., Hallot E. (2018). Cuestas in Gutland (S Luxembourg) and Belgian Lorraine: Evolution of a Structurally Controlled Landscape, In A. Demoulin (Ed.), Landscapes and Landforms of Belgium and Luxembourg; World Geomorphological Landscapes, Springer International Publishing, 395–410.
• Pike, R.J. ve Wilson, S.E. (1971). Elevation-relief Ratio, Hypsometric Integral and Geomorphic Area-altitude Analysis, Geological Society of America Bulletin, 82, 1079–1083.
• Rana, N., Singh, S., Sundriyal, P. Y., Rawat, S.G., & Juyal, N. (2016). Interpreting the geomorphometric indices for neotectonic implications: An example of Alaknanda valley, Journal of Earth System Science, 125(4), 841–854.
• Schumm, S.A.: (1956). Evolution of drainage systems and slopes in badlands at Perth Amboy, New Jersey, Geological Society of America Bulletin, 67, 597–646.
• Selim, H. H. (2013). Tectonics of the buried Kırklareli Fault, Thrace Region NW Turkey,Quaternary International, 312, 120–131.
• Strahler, A. N. (1952). Hypsometric (area-altitude curve) Analysis of Erosional Topography, Geological Society of America Bulletin, 63, 1117–1141.
• Summerfield, M. (1991). Global Geomorphology. Longman, Edingburgh.
• Şans, B. E. (2018). Kuzeybatı Trakya’da (Lalapaşa-Pınarhisar) İslambeyli Formasyonu’nun ve Bentonit Oluşumlarının Jeolojisi, Mineralojisi, Jeokimyası ve Teknolojik Özellikleri. (Doktora Tezi). İstanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Turgut, S. ve Atalık, E. (1988). Thrace Basin: an extensional Tertiary sedimentary basin in an area of major plate convergences, northwest Turkey, American Association of Petroleum Geologists Bulletin, Volume 72, 9.
• Turoğlu, H. (1997). İyidere Havzasının Hidrografik Özelliklerine Sayısal Yaklaşım, Türk Coğrafya Dergisi, 32, 355–364.
• Turoğlu, H. ve Aykut, T. (2019). Ergene Nehri Havzası için Hidromorfometrik Analizlerle Taşkın Duyarlılık Değerlendirmesi, Jeomorfolojik Araştırmalar Dergisi, 2, 1–15. Twidale, C.R. (2004). River patterns and their meaning, EarthScience Reviews, 67(3-4), 159–218.
• Yılmaz, P. O. (1988). Tectonic framework of Turkish sedimentary basins, American Association of Petroleum Geologists Bulletin, Volume 72, Page 9.
• Yalçınlar, İ. (1958), Strüktüral morfoloji 1. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Coğrafya Enstitüsü Yayınları No: 24.
• Yıldırım, C. (2014). Relative tectonic activity assessment of the Tuz Gölü Fault Zone; Central Anatolia, Turkey, Tectonophysics, 630, 183–192.