Öz
It is not a common case in Turkey to evaluate a scientific discipline with a perspective of sociology of knowledge. Generally the scientific analyses in Turkey are being done by philosophers of science—and usually by natural sciences—and those analyses do not consider the societal and political factors which affect the scientific production processes. The aim of this article is to historically evaluate archaeology as a scientific discipline in Turkey and to expose the effect of societal, class and political factors in the establishment of the paradigm—or paradigms—within this science. While ∗ Yazışma adresi: Gaziantep Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Sosyoloji Bölümü, Üniversite Bulvarı 27310 Gaziantep (e-posta: yucelkaradas@gmail.com) doing this, starting point will be the approaches in sociology of knowledge. Between preRepublican era to the multi-party period which is the timeline of this research; the elements which constitute the archaeology paradigm and the effects of this paradigm on Turkish academy in terms of the development and of archaeology. The insistence of Republican era archaeology on positivism even if it gave up on the starting theory; and the permission of political and societal space to this insistence are also subjects this article will cover.
Anahtar Kelimeler
Sociology of science paradigm of archaeology Turkish Thesis of History theoretical gap
Kaynakça
- Abbasoğlu H. (2010) Arif Müfid Mansel—Türkiye Arkeolojisinde Bir Öncü. Cumhuriyet Döneminde Geçmişe Bakış Açıları: Klasik ve Bizans Dönemleri. S. Redford, M. Ergin (der.) İstanbul: Koç Üniversitesi Yayınları, 181-191.
- Akurgal E. (2002) Bir arkeoloğun Anıları. Türkiye Cumhuriyeti Kültür Tarihinden Birkaç Yaprak. Ankara: TÜBA Yayınları.
- Akyıldız K. (2007) Mavi Anadoluculuk. Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce Cilt 3 Modernleşme ve Batıcılık. Bora T, Gültekingil M. (ed.) İstanbul: İletişim Yayınları, 465-477.
- Antony D.W. (2001) Nazi ve Ekofeminist Prehistoryalar: Hint/Avrupa Arkeolojisinde İdeoloji ve Empirizm. Birkan T. (çev.) Cogito 28 Arkeoloji: Bir Bilimin Katmanları 153-169.
- Arsebük G. (2003) Yeni Arkeoloji’den Türkiye’de eleştiriye: Güven Arsebük ile söyleşi. Söyleşiyi yapan: O. Erdur, G. Duru. Arkeoloji: Niye? Nasıl? Ne İçin? Erdur O, Duru G. (ed.) İstanbul: Ege Yayınları, 275-289.
- Aslan H. (2007) Epistemik Cemaat: Bir Bilim Sosyolojisi Denemesi. İstanbul: Paradigma Yayınları.
- Aydın S. (2007a) Batılılaşma karşısında arkeoloji ve klasik çağ araştırmaları. Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce, Cilt 3 Modernleşme ve Batıcılık. Bora T, Gültekingil M. (ed.) İstanbul: İletişim Yayınları, 403Aydın S. (2007b) Ekrem Akurgal. Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce Cilt 3 Modernleşme ve Batıcılık. Bora T, Gültekingil M. (ed.) İstanbul: İletişim Yayınları, 390-397.
- Aydın S. (2009) Cumhuriyetin ideolojik şekillenmesinde antropolojinin rolü: ırkçı paradigmanın yükselişi ve düşüşü. Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce Cilt 2 Kemalizm. Bora T, Gültekingil M. (ed.) İstanbul: İletişim Yayınları, 344-69.
- Bourdieu P. (2013) Bilimin Toplumsal Kullanımları Bilim Alanının Klinik Bir Sosyolojisi İçin. Ünsaldı L. (çev.) Ankara: Heretik Yayınları.
- Ceyhun D. (1992) Ah Şu Biz Kara Bıyıklı Türkler. İstanbul: E Yayınları.
- Çongur R. (2001) Profesör Remzi Oğuz Arık. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
- Dikkaya F. (2003) Epistemolojik bir sorun olarak kazıbilim. Arkeoloji: Niye? Nasıl? Ne İçin? Erdur O, Duru G. (ed.) İstanbul: Ege Yayınları, 183-192.
- Dinçol A. (2003) Altmışlı yılların sonunda Türkiye’de iki genç asistan ve analitik arkeoloji. Arkeoloji: Niye? Nasıl? Ne İçin? Erdur O, Duru G. (ed.) İstanbul: Ege Yayınları, 293-297.
- Erdoğu B. (2008) Arkeoloji/ Teori/ Politika Denemeler. İstanbul: Okyanus Yayınları.
- Erdur O. (2003) Bilginin değeri sorunsalı ve Türkiye’de arkeolojinin koşul ve olasılıkları üzerine. Arkeoloji: Niye? Nasıl? Ne İçin? Erdur O, Duru G. (ed.) İstanbul: Ege Yayınları, 199-223.
- Ergin M. (2010) Erken Cumhuriyet Dönemi Türkiye’sinde Yunan, Roma ve Bizans Dönemlerinin algılanması ve arkeoloji. Cumhuriyet Döneminde Geçmişe Bakış Açıları: Klasik ve Bizans Dönemleri. Redford S, Ergin M. (der.) İstanbul: Koç Üniversitesi Yayınları, 23-47.
- Erhat A. (2011) Mitoloji Sözlüğü. İstanbul: Remzi Yayınları.
- Hessen, B. (2010) Newton’un Principia’sının toplumsal ve ekonomik kökenleri. Buğlalılar E. (çev.) Bilim Sosyolojisi İncelemeleri. Balkız B, Öğütle VS. (der.) Ankara: Doğu Batı Yayınları, 65-147.
- Karadaş, Y. (2008) Doğu’nun Batıcı Üretimi: Ziya Gökalp’te Şarkiyatçılık. İstanbul: Anahtar Kitaplar. Kuhn T. (1995) Bilimsel Devrimlerin Yapısı. Kuyaş N. (çev.) İstanbul: Alan Yayınları.
- Kuhn T. (2010) Bilimsel araştırmada dogmanın işlevi. Yıldırım B. (çev.) Bilim Sosyolojisi İncelemeleri. Balkız B, Öğütle VS. (der.) Anlara: Doğu Batı Yayınları, 196-220.
- Madran E. (1996) Cumhuriyet’in ilk otuz yılında (1920-1950) koruma alanının örgütlenmesi-I. ODTÜ MFD 16:1-2,16:59-97.
- Merton RK. (2010a) Bilim ve toplumsal düzen. Tatlıcan Ü. (çev.) Bilim Sosyolojisi İncelemeleri. Balkız B, Öğütle VS. (der.) Ankara: Doğu Batı Yayınları,148-164.
- Merton RK. (2010b) Bilimin normatif yapısı. İnal K. (çev.) Bilim Sosyolojisi İncelemeleri. Balkız B. Öğütle VS (der.) Ankara: Doğu Batı Yayınları, 165-179.
- Mulkay MJ. (2010) Bilimsel gelişime dair üç model. Öğütle VS. (çev.) Bilim Sosyolojisi İncelemeleri. Balkız B, Öğütle VS. (der) Ankara: Doğu Batı Yay, 308-328.
- Pulhan G. (2001) Bütün cepheleriyle Türkiye’de arkeoloji Ali Dinçol, Güven Arsebük, Aksel Tibet ile söyleşi. Cogito 28 Arkeoloji: Bir Bilimin Katmanları 117-136.
- Pulhan G. (2003) Türkiye Cumhuriyeti geçmişini arıyor: Cumhuriyet’in arkeoloji seferberliği. Arkeoloji: Niye? Nasıl? Ne İçin? Erdur O, Duru G. (ed.) İstanbul: Ege Yay, 139-147.
- Özdoğan M. (2001) Mehmet Özdoğan ile arkeoloji, ideoloji, devlet ilişkileri üzerine söyleşi. Söyleşiyi Yapan: Pulhan G. Cogito 28 Arkeoloji: Bir Bilimin Katmanları 138-150.
- Özdoğan M. (2006) Arkeolojinin Politikası ve Politik Bir Araç Olarak Arkeoloji. İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
- Shaw WMK. (2003) Eti Güneşi Neyi Temsil Ediyor? Arkeoloji: Niye? Nasıl? Ne İçin? Erdur O, Duru G. (ed.) İstanbul: Ege Yayınları 33-40.
- Tiryakiyan E. (2002) çev: Emile Durkheim, Tokluoğlu C, Sosyolojik Çözümlemenin Tarihi. Bottomore T, Nisbet R. (der) Ankara: Ayraç Yay, 193-241.
- Toprak Z. (2012) Darwin’den Dersim’e Cumhuriyet ve Antropoloji. İstanbul: Doğan Kitap.
Öz
Türkiye'de bilim sosyolojisinin perspektifiyle bir bilim disiplininin incelenmesi çok da rastlanan bir durum değildir. Genel itibariyle Türkiye'de bilim analizleri bilim felsefecileri tarafından –ve genellikle doğa bilimleri üzerinden- yapılır, bu analizlerde bilim üretim süreçlerini etkileyen toplumsal ve politik faktörler hesaba katılmaz. Bu makalede amaç, Türkiye'de bir bilim disiplini olarak arkeolojiyi tarihsel süreç içinde ele almak, bu bilim dalı içinde var olan paradigma –veya paradigmaların- oluşumunda toplumsal, sınıfsal ve politik faktörlerin etkisini açığa çıkarmaktır. Bunu yaparken bilim sosyolojisi alanında var olan yaklaşımlardan hareket edilecektir. Çalışmanın zamansal sınırını oluşturan Cumhuriyet öncesi dönemden çok partili iktidar dönemine değin olan süreçte, arkeoloji paradigmasını oluşturan unsurlar kadar bu paradigmanın Türk akademisinde arkeolojinin gelişimini ve konumunun şekillenmesindeki etkilerine de değinilecektir. Siyaset ve toplumsal etkilenimle birebir ilişki içinde başlayan, hakim bilimsel teori ve paradigmanın ışığında varlığını inşa eden Cumhuriyet dönemi arkeolojisinin süreç içinde, başlangıç teorisinden vazgeçmesine rağmen o teorinin talep ettiği bilim yapma yöntemi –pozitivizmden- vazgeçmemesi ve bu vazgeçmemeye siyasal ve toplumsal alanın müsaadesi de çalışma da değinecek başka bir konudur.
Anahtar Kelimeler
Bilim sosyolojisi arkeoloji paradigması Türk Tarih Tezi teorik boşluk
Kaynakça
- Abbasoğlu H. (2010) Arif Müfid Mansel—Türkiye Arkeolojisinde Bir Öncü. Cumhuriyet Döneminde Geçmişe Bakış Açıları: Klasik ve Bizans Dönemleri. S. Redford, M. Ergin (der.) İstanbul: Koç Üniversitesi Yayınları, 181-191.
- Akurgal E. (2002) Bir arkeoloğun Anıları. Türkiye Cumhuriyeti Kültür Tarihinden Birkaç Yaprak. Ankara: TÜBA Yayınları.
- Akyıldız K. (2007) Mavi Anadoluculuk. Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce Cilt 3 Modernleşme ve Batıcılık. Bora T, Gültekingil M. (ed.) İstanbul: İletişim Yayınları, 465-477.
- Antony D.W. (2001) Nazi ve Ekofeminist Prehistoryalar: Hint/Avrupa Arkeolojisinde İdeoloji ve Empirizm. Birkan T. (çev.) Cogito 28 Arkeoloji: Bir Bilimin Katmanları 153-169.
- Arsebük G. (2003) Yeni Arkeoloji’den Türkiye’de eleştiriye: Güven Arsebük ile söyleşi. Söyleşiyi yapan: O. Erdur, G. Duru. Arkeoloji: Niye? Nasıl? Ne İçin? Erdur O, Duru G. (ed.) İstanbul: Ege Yayınları, 275-289.
- Aslan H. (2007) Epistemik Cemaat: Bir Bilim Sosyolojisi Denemesi. İstanbul: Paradigma Yayınları.
- Aydın S. (2007a) Batılılaşma karşısında arkeoloji ve klasik çağ araştırmaları. Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce, Cilt 3 Modernleşme ve Batıcılık. Bora T, Gültekingil M. (ed.) İstanbul: İletişim Yayınları, 403Aydın S. (2007b) Ekrem Akurgal. Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce Cilt 3 Modernleşme ve Batıcılık. Bora T, Gültekingil M. (ed.) İstanbul: İletişim Yayınları, 390-397.
- Aydın S. (2009) Cumhuriyetin ideolojik şekillenmesinde antropolojinin rolü: ırkçı paradigmanın yükselişi ve düşüşü. Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce Cilt 2 Kemalizm. Bora T, Gültekingil M. (ed.) İstanbul: İletişim Yayınları, 344-69.
- Bourdieu P. (2013) Bilimin Toplumsal Kullanımları Bilim Alanının Klinik Bir Sosyolojisi İçin. Ünsaldı L. (çev.) Ankara: Heretik Yayınları.
- Ceyhun D. (1992) Ah Şu Biz Kara Bıyıklı Türkler. İstanbul: E Yayınları.
- Çongur R. (2001) Profesör Remzi Oğuz Arık. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
- Dikkaya F. (2003) Epistemolojik bir sorun olarak kazıbilim. Arkeoloji: Niye? Nasıl? Ne İçin? Erdur O, Duru G. (ed.) İstanbul: Ege Yayınları, 183-192.
- Dinçol A. (2003) Altmışlı yılların sonunda Türkiye’de iki genç asistan ve analitik arkeoloji. Arkeoloji: Niye? Nasıl? Ne İçin? Erdur O, Duru G. (ed.) İstanbul: Ege Yayınları, 293-297.
- Erdoğu B. (2008) Arkeoloji/ Teori/ Politika Denemeler. İstanbul: Okyanus Yayınları.
- Erdur O. (2003) Bilginin değeri sorunsalı ve Türkiye’de arkeolojinin koşul ve olasılıkları üzerine. Arkeoloji: Niye? Nasıl? Ne İçin? Erdur O, Duru G. (ed.) İstanbul: Ege Yayınları, 199-223.
- Ergin M. (2010) Erken Cumhuriyet Dönemi Türkiye’sinde Yunan, Roma ve Bizans Dönemlerinin algılanması ve arkeoloji. Cumhuriyet Döneminde Geçmişe Bakış Açıları: Klasik ve Bizans Dönemleri. Redford S, Ergin M. (der.) İstanbul: Koç Üniversitesi Yayınları, 23-47.
- Erhat A. (2011) Mitoloji Sözlüğü. İstanbul: Remzi Yayınları.
- Hessen, B. (2010) Newton’un Principia’sının toplumsal ve ekonomik kökenleri. Buğlalılar E. (çev.) Bilim Sosyolojisi İncelemeleri. Balkız B, Öğütle VS. (der.) Ankara: Doğu Batı Yayınları, 65-147.
- Karadaş, Y. (2008) Doğu’nun Batıcı Üretimi: Ziya Gökalp’te Şarkiyatçılık. İstanbul: Anahtar Kitaplar. Kuhn T. (1995) Bilimsel Devrimlerin Yapısı. Kuyaş N. (çev.) İstanbul: Alan Yayınları.
- Kuhn T. (2010) Bilimsel araştırmada dogmanın işlevi. Yıldırım B. (çev.) Bilim Sosyolojisi İncelemeleri. Balkız B, Öğütle VS. (der.) Anlara: Doğu Batı Yayınları, 196-220.
- Madran E. (1996) Cumhuriyet’in ilk otuz yılında (1920-1950) koruma alanının örgütlenmesi-I. ODTÜ MFD 16:1-2,16:59-97.
- Merton RK. (2010a) Bilim ve toplumsal düzen. Tatlıcan Ü. (çev.) Bilim Sosyolojisi İncelemeleri. Balkız B, Öğütle VS. (der.) Ankara: Doğu Batı Yayınları,148-164.
- Merton RK. (2010b) Bilimin normatif yapısı. İnal K. (çev.) Bilim Sosyolojisi İncelemeleri. Balkız B. Öğütle VS (der.) Ankara: Doğu Batı Yayınları, 165-179.
- Mulkay MJ. (2010) Bilimsel gelişime dair üç model. Öğütle VS. (çev.) Bilim Sosyolojisi İncelemeleri. Balkız B, Öğütle VS. (der) Ankara: Doğu Batı Yay, 308-328.
- Pulhan G. (2001) Bütün cepheleriyle Türkiye’de arkeoloji Ali Dinçol, Güven Arsebük, Aksel Tibet ile söyleşi. Cogito 28 Arkeoloji: Bir Bilimin Katmanları 117-136.
- Pulhan G. (2003) Türkiye Cumhuriyeti geçmişini arıyor: Cumhuriyet’in arkeoloji seferberliği. Arkeoloji: Niye? Nasıl? Ne İçin? Erdur O, Duru G. (ed.) İstanbul: Ege Yay, 139-147.
- Özdoğan M. (2001) Mehmet Özdoğan ile arkeoloji, ideoloji, devlet ilişkileri üzerine söyleşi. Söyleşiyi Yapan: Pulhan G. Cogito 28 Arkeoloji: Bir Bilimin Katmanları 138-150.
- Özdoğan M. (2006) Arkeolojinin Politikası ve Politik Bir Araç Olarak Arkeoloji. İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
- Shaw WMK. (2003) Eti Güneşi Neyi Temsil Ediyor? Arkeoloji: Niye? Nasıl? Ne İçin? Erdur O, Duru G. (ed.) İstanbul: Ege Yayınları 33-40.
- Tiryakiyan E. (2002) çev: Emile Durkheim, Tokluoğlu C, Sosyolojik Çözümlemenin Tarihi. Bottomore T, Nisbet R. (der) Ankara: Ayraç Yay, 193-241.
- Toprak Z. (2012) Darwin’den Dersim’e Cumhuriyet ve Antropoloji. İstanbul: Doğan Kitap.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Bölüm | Makaleler |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 13 Şubat 2014 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2013 Cilt: 2 Sayı: 2 |