Approaches of Imāmī Shī‘ite to Qirā’ahs: The Case of Ṭūsī-Ṭabarsī

Yıl 2020, Cilt: 10 Sayı: 1, 43 - 64, 20.03.2020

Süleyman Yıldız

https://doi.org/10.26650/iuitd.2020.683321

Öz

This article is an attempt to examine the approaches of the Imāmī Shī‘ite towards qirā’a (recitation) in general and Tūsi and Tabarsī in particular, by largely drawing from two important mufassīr of the classical period of the Imāmī Shī‘ite and their works. These works include ‘At-Tibyān fī tafsīr al-Qur’ān’ of Abū Ja‘far aṭ-Ṭūsī (d. 460/1067) and ‘Majma’ul bayān fī tafsīr al-Qur’ān’ of Abū Ḥaṣan aṭ-Ṭabarsī (d. 548/1153). In this context, the main scope of this article aims to cover the opinions of the abovementioned scholars regarding al-ahruf es-sab‘a (seven letters), the origins of the qirā’ahs, their views on the problem of tawātur (authentically wide-spread), conditions of accepting, scrutinizing of the qirā’ahs and, finally, the favoured qirā’ahs which they employed. Throughout the study, at-Tibyān of Ṭūsi and Majma‘ul bayān of Ṭabarsī were scanned in their entirety in order to properly deal with the problems and questions mentioned above. In addition to this, the ideas of scholars who are placed at the early and late periods of the imāmi Shī‘ite have been included in order to see and determine whether they had any common opinions in their approaches to qirā’a or not. The classical Sunni (Orthodoxy) literature is also examined comparatively because both Imāmī Shī‘ite in general and Ṭūsī and Ṭabarsī in particular seem to give reference to Sunni sources on many occasions.

Anahtar Kelimeler

Recitation (qirā’a), the imāmī shī‘ite, ṭūsi- at-tibyān, ṭabarsī- majma‘u’l-bayān, the seven letters (alahrufu’s-seb‘a), tawātur

İmâmiyye Şîası’nın Kıraatlere Yaklaşımı: Tûsî-Tabersî Örneği

Öz

Bu makalede, klasik dönem İmâmiyye Şîası’nın önemli müfessirlerinden olan Ebû Caʿfer et-Tûsî’nin (ö. 460/1067) et-Tibyân fî tefsîri’l- Ḳurʾân’ı ile Ebû Alî Hasan et-Tabersî’nin (ö. 548/1153) Mecmaʿul-beyân fî tefsîri’l-Ḳurʾân adlı eserinden hareketle özelde Tûsî ve Tabersî’nin, genelde İmâmiyye Şîası’nın kırâatlere yaklaşımları incelenmiştir. Bu bağlamda müelliflerin ahruf-i seb‘a, kırâatlerin menşei ve kırâatlerde tevâtür meselesine yönelik bakışları, kırâatleri kabul kriterleri ve tercih ettikleri kırâatler çalışmanın konusunu oluşturmuştur. Makelede, Tûsî’nin et-Tibyân’ı ile Tabersî’nin Mecmaʿu’lbeyân’ı baştan sona taramaya tabi tutularak, yukarıda işaret edilen konular ve meseleler izah edilmeye çalışılmıştır. İnceleme çerçevesinde genel hatlarıyla erken dönem ve son dönem İmâmiyye Şîası müelliflerinin görüşlerine de yer verilmiş, böylelikle İmâmiyye’nin kırâatler konusunda benzer görüşe sahip olup olmadığının tespiti yapılmıştır. Genelde İmâmiyye, özelde Tûsî ve Tabersî’nin birçok meselede Ehl-i sünnet kaynaklarına atıfta bulunmaları sebebiyle çalışmada Sünnî literatürdeki bilgilere de baş vurulmuş, ele alınan konular mukayeseli bir şekilde işlenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Kırâat, İmâmiyye Şîası, Tûsî-et-Tibyân, Tabersî-Mecmeʿu’l-beyân, Yedi Harf, Tevâtür

Kaynakça

• Ahmed Aliyyü’l-İmâm. Tarih ve Dilbilimi Kaynakları Işığında Kur’an’ın On Kırâati. çev. Süleyman Gündüz. İstanbul: İnkılâb Yayınları, 2010.
• Akaslan, Yaşar. "İbnü’l-Cezerî’nin 'Yedi Harf' Meselesi Üzerindeki Fikirleri". Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi 2 (2018), 265-303.
• Altundağ, Mustafa. Kırâatlerin Kaynağı. İstanbul: Ensar Yayınları, 2007.
• Âlûsî, Ebü’s-Senâ Şihâbüddîn Mahmud b. Abdillah el. Rûḥu’l-meʿânî fî tefsîri’l-Ḳurʾâni’l-ʿaẓîm ve’s-sebʿi’l-mes̱ânî. thk. Mâhir Habbûş. Dımaşk: Darü’r-Risaleti’l-ʿÂlemiyye, 3. Basım, 1436/2015.
• Aşıkkutlu, Emin. “Kıraat İlminin Temellendirilmesinde Ahruf-i Sebʿa Hadisleri (Tahriç, Tahlil ve Değerlendirme)”. Kur’ân ve Tefsir Araştırmaları: Kıraat İlmi ve Problemleri-IV. 43-106. İstanbul: Ensar Yayınları, 2002.
• Babai, Ali Ekber. Tefsir Ekolleri. çev. Kenan Hamurcu. İstanbul: el-Mustafa Yayınları, 2014.
• Belâğî, Muhammed Necâd. ’Âlâu’r-Raḥmân fî tefsîri’l-Ḳurʾân. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, Beyrût, t.y.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmail el-. el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ. nşr. Muhammed Züheyr b. Nasr. 8 Cilt. b.y.: Dâru Tavki’n-Necât, 2. Basım, 1422/2001.
• Çetin, Abdurrahman. Kur’an-ı Kerîm’in İndirildiği Yedi Harf ve Kırâatler. İstanbul: Ensâr Yayınları, 2. Basım, 2010.
• Çeliktaş, Sefanur. Ebû Ca‘fer et-Tûsî’nin et-Tibyân fî Tefsîri’l-Kur’an Adlı Tefsirinde Kırâat Tercihlerinin Ayetlerin Yorumlanmasındaki Etkisi. Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2018.
• Dârâbî, Alî Mûsevî. Nuṡûṡ fî ʿulûmi’l-Ḳurʾân: Tevâtüru’l-kırâât ve ʿademuhû. 9 Cilt. Meşhed: Buhûsu’l-İslâmiyye, 1432/2011.
• Ebû Hayyân, Muhammed b. Yûsuf el-Endelüsî. el-Baḥrü’l-muḥîṭ. thk. Mâhir Habbûş. Dımaşk, Darü’r-Risaleti’l-Alemiyye, 2015.
• Ferrâ, Ebû Zekariyyâ Yahyâ b. Ziyâd ed-Deylemî. Meʿâni’l-Ḳur’ân. thk. Ahmed Yusuf en-Necât vd. Mısır: Dâru’l-Mısrıyye, ty.
• Feyz-i Kâşânî, Molla Muhsin Muhammed b. Şâh Mahmûd. Tefsîru’s-Ṡâfî. tsh. Hüseyin A’lemî. 2. Baskı. Beyrut: Müessesetü’l-A’lemi li’l-Matbuat, 1402/1982.
• Gıfârî, Nâsır b. Abdillah el. Mes’elütü’t-Taḳrîb. Riyâd: Dâru Taybe, 1413/1993.
• Habibov, Aslan. İlk Dönem Şiî Tefsir Anlayışı. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2007.
• Hûî, Ebü’l-Kâsım Ali b. Ekber. el-Beyân fî Tefsîri’l- Ḳur’ân. Beyrut: Dârü’z-Zehrâ, 1992/1412.
• Hûî, Ebü’l-Kâsım Ali b. Ekber. el-Beyân fî tefsîri’l- Ḳurʾân. Beyrut: Dârü’z-Zehrâ, 1992/1412.
• İbn Kuteybe, Ebû Muhamed Abdullah b. Müslim. Te’vîlü müşkili’l-Ḳurʾân. nşr. İbrâhîm Şemsüddin. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, t.y.
• İbn Şehrâşûb, Ebû Caʿfer Reşîdüddîn Muhammed b. Ali. Menâḳıbü Âli Ebî Ṭâlib. thk. Lecnetü min Esâtizati’n-Necef. Necef: Mabaatü Hayriyye, 1376/1956.
• İbnü’l-Cezerî, Ebü’l-Hayr Muhammed b. Muhammed ed-Dımeşkî. en-Neşr fi’l-ḳırââti’l-ʿaşr. thk. Ali Muhammed ed-Dabbâ‘. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-Âlemiyye, ts.
• İbnü’l-Cezerî, Ebü’l-Hayr Muhammed b. Muhammed ed-Dımeşkî. en-Neşr fi’l-ḳırââti’l-ʿaşr. thk. Ali Muhammed ed-Dabbâ‘. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-Âlemiyye, ts.
• İlyas Üzüm, “Takrîbü’l-Mezâhib”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 29/467-469.Ankara, TDV Yayınları, 1998.
• Kummî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. el-Hasen b. Ferrûh es-Saffâr el. Baṣâiru’d-deracât. tsh. Mırza Muhsin. Tahran: Menşûrâtü’l-Alemî, t.y.
• Küleynî, Muhammed b. Yaʿkûb el. Furûʿuʿl-Kâfî. nşr. Âlî Ekber el-Gıfârî. Tahran: Dârü’l-Kütübi’l-İslâmiyye, 1968.
• Maʿrifet, Muhammad Hâdî. Telhîṣu’t-Temhîd. Kum: Müessesetü’t-Temhîd, 2. Basım, 1413/2012.
• Maʿrifet, Muhammed Hâdî. et-Temhîd fî ʿulûmi’l-Ḳurʾân. Beyrut: Dâru’t-Taʿârufi li’l-Matbûât, 1432/2011.
• Meclisî, Muhammed Bâkır b. Muhammed Takî b. Maksûd Alî el. Biḥârü’l-envâr. Beyrut: Muessesetü’l-Vefâ,1403/1983.
• Mekkî b. Ebî Tâlib, Hammûş b. Muhammed el-Kaysî. el-İbâne ʿan meʿâni’l-ḳırâât. Nşr. Abdülfettah Şelebî. Kahire: Dâru Nahdati Mısr, t.y.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn Muslim b. el-Haccâc el-Kuşeyrî. el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ. nşr. Muhammed Fuâd Abdülbâkî. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, t.y.
• Öztürk, Mustafa. “İmâmiyye Şîası’nın Kırâat ve Ahruf-i Seb’a Anlayışı”. Marife 13/3, (2008), 121-154.
• Sadr, Ebû Muhammed Sadrüddîn es-Seyyid Hasan es. Te’sîsü’ş-Şîa li-ʿulûmi’l-İslâm. Beyrut: Dârü’r-Râidi’l-Arabî, 1981.
• Suyûtî, Ebü’l-Fadl Celâlüddin Abdurrahman b. Ebî Bekr es. el-İtḳân fî ʿulûmi’l- Ḳur’ân. thk. Muhammed Ebü’l-Fadl İbrâhim. Kahire: Heyetü’l-Mısrıyye, 1394/1974.
• Şehîd-i Sânî, Zeynüddîn b. Ali el-Âmilî. el- Maḳâṡidü’l-ʿaliyye fî şerhi’l-Elfiyye. Kum: İntişârât Teblîgât-i İslâmî, 1420/1999.
• Şen, Ziya. Şîa’nın Kırâatlere ve Kur’ân Tarihine Bakışı. İstanbul: Düşün Yayınları, 2013.
• Şeyh Sadûk, İbn Bâbeveyh el-Kummî. Kitâbü’l-Ḫiṣâl. thk. Ali Ekber el-Ğifârî. Kum: Dâru’t-Taâruf, 1403/1982.
• Tabâtabâî, Muhammed Hüseyn. İslâm’da Kur’an. çev. Ahmed Erdinç. İstanbul: Bir Yayıncılık, 1988.
• Taberî, Ebû Caʿfer Muhammed b. Cerir et. Câmiʿul-beyân an te’vîli âyi’l-Ḳurʾân. thk. Abdulmuhsin et-Türki. b.y.: Dâru Hicr, 1412/2001.
• Tabersî, Ebû Alî Hasan b. Fazl et. Mecmeʿul-beyân fî tefsîri’l-Ḳurʾân. Lecne Mine’l-Muhakkıkîn. Beyrut: Müessesetü’l-Aʿlâ, 1415/1995.
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ b. Sevre et. Sünenü’t-Tirmiẕî. thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkî. Mısır: Şirketü Mektebe, 1395/1975.
• Tûsî, Ebû Cafer Muhammed b. Hasen b. Ali et. et-Tibyân fî tefsîri’l-Ḳurʾân. Thk. Ahmed Habib ʿÂmilî. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-ʿArabî, ts.
• Ünal, Mehmet. “Kırâat Kriterleri Bağlamında Kırâatlerin Tevâtürü Meselesi ve Şîa’nın Buna Bakışı”. Milel ve Nihal 8/3 (2011), 77-114.
• Yıldız, Süleyman. Klasik Dönem İmâmiyye Şîası Tefsirlerinde Kıraat Olgusu: Tûsî ve Tabersî Örneği. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2019.
• Yurdagür, Metin. “Ahbâriyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 1/490-491. Ankara, TDV Yayınları, 1998.
• Zerkeşî, Ebû Abdillah Bedrüddîn Muhammed ez. el-Bürhân fî ʿulûmi’l- Ḳurʾân. thk. Ebü’l-Fazl İbrâhim. Kahire: Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-Arabiyye, 1376/1957.
• Zürkânî, Muhammed Abdülazîm ez. Menâhilü’l-ʿirfân fî ʿulûmi’l-Ḳurʾân. Kahire: Matbaatü Îsâ el-Bâbî el-Halebî, 3. Basım, ty.