Ahmad Rūmī Akhisārī’s Unknown Book Iʿtikād Risālesi and Some Analysis’s about his Denominational Belonging with Reference to his Opinions Related to Pain Point of Importance of learning of Positive-Transferred Sciences - Transcription and Evaluation-

Yıl 2021, Cilt: 11 Sayı: 1, 107 - 138, 31.03.2021

Ali Durmuş

https://doi.org/10.26650/iuitd.2020.848466

Öz

This study aims to transcribe and evaluate a book entitled I’tikād Risālesi, which remained unknown until recently and is penned by Ahmad Rūmī Akhisārī (d. 1041/1631-32). The author is one of the leaders of Qādī-zādelis Movement that emerged for some religious and political reasons during the Ottoman Empire in the 17th century. I’tikād Risālesi, is composed of a few pages that highlight Akhisārī’s opinions regarding the importance of learning and teaching positive sciences (‘ulūm al-‘akliyye) and transferred sciences (‘ulūm al-nakliyye). Akhisārī penned the book to express own opinions about education of positive and transferred sciences and to fill the research gap in this field. Moreover, the our study intends to reveal and evaluate Akhisārī’s opinions related to such forms of sciences with reference to this book. İn addition, the study aims to determine his attitude about the science of Kalam by applying the his concepts to other books of the same author. Thus, the study evaluates and analyzes denominational belonging of the author. Vievs about sciences of Akhisārī who one of the leaders of aforesaid movement which is both accused by Salafism and asserted its showing up based on Birgivī (d. 981/1573) only is having feature that shake to these claims. Therefore, the study both fills these research gaps about these claims and makes aforesaid book which is never known until recently available to researchers who is researcing in this branch

Anahtar Kelimeler

History of Islamic Sects, Ottoman Empire, Qādī-zādeli’s Movement, Ahmad Rūmī Akhisārī, I’tikād Risālesi

Ahmed Rûmî Akhisârî’nin Bilinmeyen Eseri İʿtiḳâd Risâlesi ve Aklî-Naklî İlimlerin Öğrenilmesinin Ehemmiyeti Sorunsalıyla İlgili Görüşlerinden Hareketle Mezhebî Aidiyetine Dair Bazı Analizler-Transkripsiyon ve Değerlendirme-

Öz

Bu makale Ahmed Rûmî Akhisârî’nin (öl. 1041/1631-32) şimdiye değin bilinmeyen İ'tikâd Risâlesi’nin transkripsiyon ve değerlendirmesinden oluşmaktadır. Müellif XVII. yüzyıl Osmanlı Devleti’nde bir takım dinî-siyasî gerekçelerle ortaya çıkan Kadızâdeliler Hareketinin liderlerinden biridir. İ'tikâd Risâlesi, Akhisârî’nin aklî ve naklî ilimlerin öğrenilmesinin ve öğretilmesinin ehemmiyetiyle ilgili görüşlerini ele alan küçük hacimli bir eserdir. Akhisârî eserini, aklî ve naklî ilimlerin öğrenilmesi hususunda görüş beyan etmek ve bu alandaki boşluğu doldurmak için kaleme almıştır. Çalışmamızda, Akhisârî’nin ilimlerin sınıflandırılması ile ilgili görüşlerinin bu esere referansla ortaya koyulması ve değerlendirilmesi hedeflenmiştir. Ayrıca bu çalışma, müellifin diğer eserlerindeki görüşlerine müracaat ederek, onun kelâm ilmine karşı olan tutumunu belirlemeyi amaçlamıştır. Böylece çalışmada, müellifin mezhebi mensubiyetine dair bazı tahlil ve değerlendirmelerde bulunulmaktadır. Bir yandan Selefî olmakla itham edilen ve bir yandan da yalnızca Birgivî (öl. 981/1573) referanslı olarak ortaya çıktığı ileri sürülen söz konusu hareketin liderlerinden biri olan Akhisârî’nin ilimlerle ilgili görüşleri ise, bu iddiaları adeta temelden sarsacak niteliktedir. Dolayısıyla bu makale hem bu iddialarla ilgili eksiklikleri gidermekte hem de şimdiye değin hiç bilinmeyen söz konusu risâleyi sahada araştırmalarda bulunan araştırmacıların istifadesine sunmaktadır.

Anahtar Kelimeler

İslam Mezhepleri Tarihi,, Osmanlı Devleti,, Kadızâdeliler Hareketi,, Ahmed Rûmî Akhisârî,, İʿtiḳâd Risâlesi.

Kaynakça

• Akhisârî, Ahmed Rûmî. İʿtikâd Risâlesi. İstanbul: Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi, Hacı Mahmud Efendi, 6405/4, 126b-133a.
• Akhisârî, eş-Şeyh Ahmed b. Muhammed el-Rûmî el-Hanefî. Mecâlisu'l-Ebrâr ve Mesâliku'l-Ahyâr ve Mehâifu'l-Bid'i ve Mekâmi'u'l-Eşrâr. ed. eş-Şeyh İrşâd el-Hakk el-Eserî. Lahor-Pakistan: Süheyl Akademi, 2009.
• Bağdatlı, Babanzâde İsmail Paşa. Hediyyetü’l-῾Ârifîn ve Esmâi’l-Müellifîn ve Âsâru’l-Muṣannifîn. çev. Kilisli Rıfat Bilge. tsh. İbnül Emin Mahmud Kemal İnal - Avni Aktuç. 2 Cilt. Ankara: MEB Yayınları, 1955.
• Birgivî, Mehmed Efendi. Tarikat-ı Muhammediyye. çev. Celal Yıldırım. İstanbul: Demir Kitabevi, 2013.
• Bursalı, Mehmed Tahir Efendi. Osmanlı Müellifleri 1299–1915. haz. A. Fikri Yavuz ve İsmail Özen. 3 Cilt. İstanbul: Meral Yayınevi, 1333.
• Çavuşoğlu, Semiramis. The Kadizadeli Movement an Attempt of Seri’at-Minded Reform in the Ottoman Empire. Princeton: Princeton University, Near Eastern Studies, Doktora Tezi, 1990.
• Çelebî, Kâtip. Keşfü’z-Zünûn an Esâmi’l-Kütübive’l-Fünûn. çev. Rüştü Balcı. 5 Cilt. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2007.
• Çelebî, Kâtip. Mizanu’l-Hak fî İhtiyâri’l-Ahakk: En Doğruyu Seçmek İçin Hak Terazisi). haz. Orhan Şaik Gökyay. İstanbul: MEB Basımevi, 1972.
• Çelik, Ali. Ahmed el-Rûmî el-Akhisârî ve Bid'at Risalesi. Eskişehir: Osmangazi Üniversitesi, 2000.
• Çift, Salih. “Yahyâ b. Muâz”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 43/257-258. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
• Demir, Abdullah. "Farklı Ebû Hanîfe Tasavvurları: Fakih ve Mütekellim Hanefîler Örneği". Kastamonu Üniversitesi IV. Uluslararası Şeyh Şa'bân-ı Velî Sempozyumu -Hanefîlik Mâtürîdîlik- 1 (2007), 643-638. Demir, Abdullah. “İmam Birgivî Selefî mi yoksa Mâtürîdî mi”. Balıkesirli Bir İslam Âlimi İmam Birgivî 2 (2019), 286-315.
• Durmuş, Ali. Osmanlı'da Dinî Siyasî Bir Yapılanma Olarak Kadızâdeliler Hareketi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2020.
• Hatiboğlu, İbrahim. “Mesâbihu’s-Sünne”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 29/258-260. İstanbul: TDV Yayınları, 2004.
• Kadızâde, Mehmed Efendi. Mebhâs-ı Îmân. İstanbul: Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi, Yazma Bağışlar, 5570, 233b-346a.
• Kadızâde, Mehmed Efendi. Mesâil-i Ehl-i Sünnet ve’l-Cemâat. İstanbul: Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi, Yazma Bağışlar, 5570, 148b-233a.
• Kehhâle, Ömer Rıza. Mu῾cemü'l-Müellifîn Terâcimu Muṣannifi'l-Kütübi’l-῾Arabiyye. 15 Cilt. Beyrut: Mektebetü’l-Müsennâ, 1957.
• Koca, Ferhat. “el-Fetâva’t-Tâtarhâniyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 12/446-447. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
• Kuzey, Muharrem. "Osmanlı'da Elfâz-ı Küfür Literatürü ve Önemli Eserler", Türkiye Araştırmaları Literatürü Dergisi 14/27 (2016), 203-231.
• Michot, Yahya. "Ahmed-i Rûmî Akhisârî". Diyanet İslam Ansiklopedisi. Erişim 20.10.2020. https://islamansiklopedisi.org.tr/akhisari-ahmed-i-rumi
• Önal, Recep. “İmam Birgivî’nin Mezhebî Kimliği Üzerine Krono-Teolojik Analizler”. Balıkesirli Bir İslam Âlimi İmam Birgivî 2 (2019), 224-250.
• Özek, Ali. “el-Keşşâf”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 25/329-330. İstanbul: TDV Yayınları, 2002.
• al-Rouyhab, Khaled. “17. Yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu'nda Bağnazlığın Zaferi Efsanesi". çev. Tuğrul Kütükçü, Yılmaz Aygün. Mîzânu'l-Hak: İslâmî İlimler Dergisi 9 (2019), 293-315.
• Sarıkaya, Yaşar. “Osmanlı Medreselerinde Aklî İlimlerin İhmali Meselesi Üzerine Bazı Mülahazalar”. Osmanlı Dünyasında Bilim ve Eğitim Milletlerarası Kongresi Tebliğleri 12-15 Nisan 1999. drl: Hidayet Yavuz Nuhoğlu. İstanbul, İslam Tarih Sanat ve Kültür Araştırma Merkezi, 2001.
• Sheikh, Mustapha. Ottoman Puritanism and its Discontents: Ahmad al-Aqhisari and the Qadizadelis. Oxford: Oxford University Press, 2016.
• Sheikh, Mustapha. Qadizadeli Revivalism Reconsidered in Light of Ahmad al-Rumi al-Akhisari’s Majalis al-Abrar. Michaelmas: University of Oxford, 2011.
• Uzunçarşılı, İ. Hakkı. İlmiye Teşkilatı. Ankara: TTK Basımevi, 1988.
• Yavuz, Yunus Vehbi. “el-Câmiu’s-Sagîr”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 7/112. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.