Şeyh Alî El-Bistâmî’nin (Musannifek) “Hakāiku’lİmân Li-Ehli’l-Yakîn Ve’l-İrfân” Adlı Eseri Üzerine Bir İnceleme

Yıl 2021, Cilt: 11 Sayı: 2, 723 - 750, 30.09.2021

Ümit Karaver

Öz

XV. yüzyılın önemli simalarından biri olan, Horasan’dan diyar-ı Rum’a gelen Şeyh Alî el-Bistâmî Musannifek’in (ö. 875/1470) tefsir, hadis, fıkıh, kelâm, tasavvuf, nahiv, belâgat konularında, telif, şerh ve haşiye olmak üzere kırka yakın eseri bulunmaktadır. Yazma halinde bulunan eserlerinin birçoğu henüz tahkik ve tercüme edilmemiştir. Bir kısım eserlerinin nüshalarına ise henüz ulaşılamamıştır. Musannifek’in nüshası yeni fark edilen eserlerinden biri de 841/1437 senesinin başlarında Herat’ta iken Farsça olarak kaleme aldığı, İslâm, imân ve ona müteallık olan hususları ihtiva eden, Hakāiku’lîmân li-ehli’l-yakîn ve’l-irfân adlı eseridir. Çalışmamızda 2015 yılında Bursa İnebey Kütüphanesinde bir nüshasına ulaşılan bu eser ile ilgili genel bilgiler verilmiş; ardından muhtevası, metodu, kaynakları ve nüshası ile ilgili bilgiler okuyucunun istifadesine sunulmuş ve tanıtımı yapılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Şeyh Alî el-Bistâmî Musannifek, Hakāiku’l-îmân, Farsça, Fıkıh, Tasavvuf, Nüsha, Bursa İnebey Kütüphanesi

Teşekkür

Makaleyi yazmam konusunda teşvik ve yardımını esirgemeyen kadim dostum Muhammed Takî Hüseynî’ye şükranlarımı arz ederim.

A Review of The Work of Sheikh Alî Al-Bistâmî (Musannifak) Named “Hakāiku’l-İmân Li-Ehli’l-Yakîn Ve’l-İrfân”

Öz

Sheikh Alî al-Bistâmî Musannifak (d. 875/1470), one of the important figures of the 15th century, coming from Horasan to Anatolia, has written about forty books on the themes of tafsir, hadith, İslâmic law (fıqh), kalam, Sufism, syntax, rhetoric, compilation, sharh, and hashiyah. Many of his existing manuscripts have not yet been reviewed and translated. Some copies of his manuscirpts have not even been discovered yet. One of Musannifek’s recently discovered manuscripts is Hakāiku’l-îmân li-ehli’l-yakîn ve’l-irfân, which he wrote in Persian early in the year 841/1437 when he was in Herat, It, covers the subject of Islâm, faith, and related topics. In our work, a copy of this manuscript, attained in Bursa İnebey Library in 2015 has been throughly examined by considering the name, author, the reason for writing, the date of its writing, sources, content, methodology, and the existing copy. The findings are presented for the review of the reader.

Anahtar Kelimeler

Sheikh Alî al-Bistâmî Musannifak, Islamic Law (fıqh), Sufism, Persian, Hakāiku’l-îmân, Bursa İnebey Library

Kaynakça

• Alsheikh, Mohammed. Musannifek’in (v. 875/1470) Şerhül-Hidâye Adlı Eserinin Kitâbu’t- Tahâre ve Kitâbu’l-Hukuk ve Kitâbu’l-İstihkâk Adlı Bölümlerinin Tahkiki ve Değerlendirilmesi. Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2016.
• Aşıkpaşazâde, Ahmed. Tevârih-i Âl-i Osman’dan Âşıkpaşazâde Tarihi. İstanbul: Matbaa-i Âmire, 1332.
• Atar, Fahrettin. “Abdülazîz el-Buhârî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 1/186- 187. İstanbul: TDV Yayınları, 1988.
• Başaran, Selman. “el-Fâik fî Garîbi’l-Hadîs”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 12/102. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA). Bâb-ı Defterî Haremeyn Muhasebesi Sultan Fatih Evkâfı Kalemi Defterleri (Bâb-ı Defterî Haremeyn), no. 21941-B. Bedeva, Abdullah. Alauddin Ali b. Muhammed el-Bistâmî Musannifek’in Kaside-i Bürde Şerhi’nin Tahkiki. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstütüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2012.
• Bedir, Murteza. “Nesefî, Ebü’l-Berekât”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 32/567-568. İstanbul: TDV Yayınları, 2006. Bedir, Murteza. “Vikāyetü’r-rivâye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 43/106- 108. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
• Cenâbî, Mustafa b. Hasan b. Sinan. Târih-i Cenâbî. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Nuruosmaniye, 3100, 1b-439a.
• Çöğenli, M. Sadi. “Mutarrizî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 31/375-377. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• Demirci, Muhsin. “Herevî Ahmed b. Muhammed”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 17/220-221. İstanbul: TDV Yayınları, 1998.
• Ebu Dâvûd Süleyman b. Eş‘as es-Sicistânî. Sünenu Ebî Dâvûd, Tahkik: Muhammed Nâsırüddîn el-Elbânî, Riyad: Mektebetü’l-Mearif, 1988.
• Edirnevî, Ahmed b. Muhammed el-Edirnevî. Tabakâtü’l-müfessirîn, thk: Süleyman b. Sâlih el-Hazzî, (Medine: Mektebetü’l-ulûm ve’l-hikem, 1417/1997.
• Günay, Hacı Mehmet. “Semerkandî, Alâeddin”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 36/70-471. İstanbul: TDV Yayınları, 2009.
• Güngör, Mevlüt. “Begavî, Ferrâ”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 5/340-341. İstanbul: TDV Yayınları, 1992.
• Hamîdullah, Muhammed. “Serahsî, Şemsüleimme”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 36/544-547. İstanbul: TDV Yayınları, 2009.
• Hoca Sadeddin Efendi. Tâcü’t-Tevârîh. İstanbul: Tabhane-i Amire, 1279. İltaş, Davut. “Tahâvî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 39/385-388. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• Kandemir, M. Yaşar. “Nevevî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 33/45-49. İstanbul: TDV Yayınları, 2007.
• Karaver, Ümit. Musannifek’e Nisbet Edilen ‘Avâmil-i Atîk’ Şerhi (Tahkik ve Tahlil). İstanbul: Kitâbi, 2019. Kâtib Çelebî, Mustafa b. Abdullah. Keşfü’z-zunûn an esâmi’l-kütübi ve’l-fünûn. 1. Cild. İstanbul: Maarif Matbaası, 1360/1941.
• Kâtib Çelebî. Keşfü’z-zunûn an esâmi’l-kütübi ve’l-fünûn. 2. Cild. İstanbul: Maarif Matbaası, 1362/1943.
• Kaya, Mahmud. “Bûsîrî, Muhammed b. Saîd”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 6/ 468-470. İstanbul: TDV Yayınları, 1992.
• Kılıçer, M. Esat. “Buhârî, Tâhir b. Ahmed”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 6/ 376. İstanbul: TDV Yayınları, 1992.
• Kılıçer, M. Esat. “Buhârî, Zahîrüddin”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 6/376- 377. İstanbul: TDV Yayınları, 1992.
• Koca, Ferhat. Bedir, Murteza. “ 34/264-266. İstanbul: TDV Yayınları, 2007.
• Koca, Ferhat. “Mergînânî, Burhâneddin”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 29/182-183. Ankara: TDV Yayınları, 2004.
• Mecdî, Mehmed Efendi. Hadâiku’ş-Şekāik Tercüme ve Zeyl-i Şekāik-i Numâniyye. Haz. Abdülkadir Özcan, 2. Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1409/1989.
• Meçhul, Şerhu’t-Tahâvî. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Yusuf Ağa, 208, 1a-261b.
• Musannifek, Şeyh Alî b. Mecdiddîn Muhammed eş-Şâhrûdî el-Bistâmî. Hakāiku’l-îmân li-ehli’l-yakîn ve’l-irfân. Bursa: İnebey Kütüphanesi, Hüseyin Çelebi, 136/4, 151a-210a.
• Musannifek. Hakāiku’l-îmân li-ehli’l-yakîn ve’l-irfân/Yakîn ve İrfân Ehli İçin İmân Hakîkatleri. çev. Ümit Karaver-Muhammed Takî Hüseynî. İstanbul: Ketebe Yayınları, 2021.
• Musannifek. Kitâbu’l-hudûd ve’l-ahkâm. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Esad Efendi, 668, 1a-48a.
• Musannifek. Kitâbü’ş-şifâ fî tefsîri kelâmillâhi’l-münzel mine’s-sema. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Hekimoğlu, 51, 1b-51b.
• Musannifek. Şerh der bazi âyeti’l-Mesnevî, İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Nafız Paşa, 604, 1b-117a.
• Musannifek. Şerhu evâili’l-Mesnevî. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Fatih, 2706, 1b-116b.
• Musannifek. Şerhu’l-Hidâye. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Fatih, 1966, 1b-97a.
• Musannifek. Şerhu’l-Vikāye. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Fâtih, 1877, 1b-381b.
• Musannifek. Şerhu’l-Vikāye. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Kılıç Ali Paşa, 427, 1b-740a.
• Musannifek. Tuhfetü’l-vüzerâ. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Ayasofya, 2855, 1b-142b.
• Musannifek. Tuhfetü’l-vüzerâ/Tuhfe-i Mahmûdî. İstanbul: Topkapı Sarayı Müze Kütüphanesi, Emanet Hazinesi, 1342, 1b-121a.
• Necmüddîn Dâye, Ebu Bekr Abdullah Muhammed er-Râzî. Bahru’l-Hakâik fi tefsiri’ssebu’l- mesânî. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Ragıp Paşa, 95, 1b-317b.
• Özel, Ahmet. “Kādîhân”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 24/121-123. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
• Özel, Ahmet. “Semerkandî Muhammed b. Yusuf”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 36/479-480. İstanbul: TDV Yayınları, 2009.
• Özkan, Halit. “Tîbî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 41/125-127. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
• Pezdevî, Fahrulislâm Ali b. Muhammed b. Hüseyn el-Hanefî el-Pezdevî. Kenzü’l-vüsûl ila marifeti’l-usûl. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Fâtih, 1234, 1b-329a.
• Râzî, Fahreddin Muhammed b. Ömer. Levâmiu’l-beyyinât şerhi esmaillahi teâla ve’s-sıfât. Kahire: el-Matbaatü’ş-Şerefiyye, 1323.
• Tâcü’ş-Şerîa es-Sânî Ubeydullah b. Mes‘ud el-Mahbûbî. el-Kifâye fi Şerhi’l-Hidâye. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Fâtih, 1971, 1b-380b.
• Taşköprîzâde, Ebü’l-Hayr İsâmuddîn Ahmed Efendi. eş-Şekāiku’n-Nu‘mâniye fî ‘ulemâi’ddevleti’l-‘ Osmâniyye. thk: Ahmed Subhi Furat. İstanbul: Edebiyat Fakültesi Basımevi, 1405/1985.
• Uzunpostalcı, Mustafa. “Burhâneddin el-Buhârî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 6/435-437. İstanbul: TDV Yayınları, 1992.
• Yahya el-Koçhisârî. el-Îzâh fi şerhi kenzi’d-dekâik. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Nuruosmaniye, 1613, 1b-390b.
• Yaran, Rahmi. “Siğnâkī”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 37/164-166. İstanbul: TDV Yayınları, 2009.
• Yavuz, Yusuf Şevki. “Fahreddin Râzi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 12/89- 95. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
• Zahîruddîn el-Buhârî, Muhammed b. Ahmed b. Ömer. el-Fetâva’z-Zahîriyye. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Hacı Beşir Ağa, 319, 1b-403a.
• Zeydânî, Mazharuddîn Hüseyn b. Mahmud ez-Zeydânî. el-Mefâtîh fi Halli’l-Mesâbîh. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Fatih, 5360, 1b-176b.
• http://www.inebey.yek.gov.tr/Home/ShowLink?LINK_CODE=3