The Meaning Range of Mele’ Expression and Its Reflections in the Qur’anic Stories

Yıl 2021, Cilt: 11 Sayı: 2, 675 - 698, 30.09.2021

Mehmet Yaşar

Öz

The stories within the Qur’an contain many messages. Consequently, it is important to examine the text from various perspectives. In particular, examining and understanding the expressions and truths that the Qur’an espouses is essential understanding its essence. One of the expressions that the Qur’an frequently mentions in the stories is “mele.” Mele has several meanings in the Arabic language. In the Qur’an, this expression is mentioned through various meanings and has been used as the phrase meleʾi’l-a’lâ. Therefore, it is extremely important to determine the meanings the Qur’an attributes to this expression to facilitate greater understanding of the messages within the Qur’anic stories. This study analyzes the meanings of the word “mele” used both in the Arabic language and in the Qur’an. In this context, the views of commentators and Arabic linguists on the expressions meleʾ and meleʾi’l-aʿlâ, the context of the relevant verses, and whether the Qur’an considers this expression at the center of its stories, constitutes the subject of this study. In addition, this study aims to highlight the influence the angel community had on the invitation of the prophets, the addressees, and the Meccan period.

Anahtar Kelimeler

Tafsir, Meleʾ, Meleʾi’l-a’lâ, Qur’anic Stories, Meccan Period

Mele’ İfadesinin Anlam Yelpazesi ve Kur’an Kıssalarındaki Yansımaları

Öz

Kur’an kıssaları, birçok mesaj barındırmaktadır. Bu sebeple de çok çeşitli yönlerden irdelenmesi gerekmektedir. Özellikle Kur’an’ın, aktardığı kıssalarda ön plana çıkardığı ifadelerin ve hakikatlerin incelenip anlaşılması, Kur’an’ın arzuladığı mefhuma ulaşmak noktasında ayrı bir ehemmiyete sahiptir. Kur’an’ın kıssalarda yoğunlukla zikrettiği ve neredeyse her kıssada altını çizdiği ifadelerden biri mele’ ifadesidir. Mele’ Arap dilinde birçok anlama gelmektedir. Kur’an’da da bu ifade çeşitli anlamalarda zikredilmiş ve el-meleü’l-a‘lâ tamlaması şeklinde de kullanılmıştır. Bu açıdan bakıldığında Kur’an kıssalarının mesajlarının iyi anlaşılması için Kur’an’ın bu ifadeye hangi anlamlar yüklediğinin tespiti son derece önemlidir. Bu çalışma, mele’ ifadesinin gerek Arap dilinde gerekse Kur’an’da hangi anlamlarda kullanıldığını konu edinmektedir. Bu bağlamda meleʾ ve el-meleü’l-a‘lâ ifadeleriyle ilgili müfessirlerin ve Arap dilcilerin görüşleri, ilgili âyetlerin bağlamı ve Kur’an’ın bu ifadeyi zikrettiği yerlerde kıssaların merkezinde değerlendirip değerlendirmediği bu çalışmanın konusunu oluşturmaktadır. Bunun yanı sıra bu çalışma, meleʾ topluluğunun peygamberlerin davetine, muhataplara ve Mekkî döneme ne gibi yansımaları olduğuna da dikkat çekmeyi hedeflemektedir.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Mele', Mele'i'l-a'lâ, Kur'ân Kıssaları, Mekkî Dönem

Kaynakça

• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî. Feżâʾilü’ṣ-ṣaḥâbe. thk. Vasiyyullah b. Muhammed Abbas. Beyrut: Müessesetü’r-risâle, 1403/1983.
• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî. el-Müsned, nşr. nşr. Şuayb el- Arnaût. b.y.: Müessesetü’r-risâle, 1421/2001.
• Ay, Mahmut. Kur’an Kıssalarını Sîret Bağlamında Okumak: Hz. Musa Kıssası Örneği .İstanbul: Ensar Yayınları, 2019.
• Bikāî, Burhânüddîn İbrâhîm b. Ömer b. Hasen er-Rubât el-Hırbevî. Naẓmü’d-dürer fîtenâsübi’l-âyât ve’s-süver. Kahire: Dârü’l-kütübi’l-İslâmiyye, 1431.
• Buladı, Kerim. Kur’an’ın Anlaşılmasın Anahtar Kavramlar. İstanbul: KayıhanYayınları, 2015.
• Cevherî, Ebû Nasr İsmâîl b. Hammâd. es-Sıhâh Tâcu’l-Luga ve Sıhâhu’l-ʿArabiyye. thk. Ahmed Abdülgafûr Attâr. Beyrut: Dâru’l-ilm li’l-melâyîn, 1987.
• Çelik, İbrahim. “Kur’an’da Mele’ Terimi Peygamberler ve Onlara Uymak İstemeyenler”Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1/1 (1986) 79. Çelik, İbrahim. “Mele’”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 11 Mart 2021. https:// islamansiklopedisi.org.tr/mele
• Derveze, Muhammed İzzet. et-Tefsîrü’l-hadîs. Kahire: Dâru İhyâi’l-kütübi’l-Arabiyye, 1383.
• Ebû Hayyân, Muhammed b. Yûsuf b. Alî b. Yûsuf Endelüsî. el-Bahrü’l-muhît. thk.Sıdkî Muhammed Cemil. Beyrut: Dârü’l-fikr,1420.
• Ebû Zehre, Muhammed b. Ahmed b. Mustafâ. Zehretü’t-tefâsîr. b.y.:Dârü’l-fikri’l-Arabî, ts. Ebüssuûd Efendi. İrşâdü’l-ʿaḳli’s-selîm ilâ mezâya’l-Kitâbi’l-Kerîm. Beyrut: Dâru ihyâi’t-türâsi’l-Arabî, ts. Ezherî, Zeynüddîn Hâlid b. Abdillâh b. Ebî Bekr el-Vakkād. Tehẕîbü’l-luġa. Beyrut: Dâru ihyâi’t-türâsi’l-Arabî, 2001.
• Ferrâ’, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Ziyâd b. Abdillâh el-Absî. Meʿâni’l-Ḳurʾân, nşr. Ahmed Yûsuf Necâtî-M. Ali en-Neccâr. Mısır: Dârü’l-Mısriyye, ts. Hâkîm et-Tirmizî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Alî b. Hasen. Nevâdirü’l-uṣûl fî maʿrifeti aḫbâri’r-Resûl. thk. Abdurrahman Umeyrâ. Beyrut: Dâru’l-cîl.ts. Halîl b. Ahmed. Kitâbü’l-ʿAyn. nşr. Mehdî el-Mahzûmî -İbrâhim es-Sâmerrâî. Beyrut: Mektebetü’l-hilâl, 1408/1988.
• Hattâbî, Ebû Süleymân Hamd b. Muhammed b. İbrâhîm b. Hattâb. Ġarîbü’l-ḥadîs.thk. Abdülkerim İbrahim el-Garbavi. Beyrut: Darü’l-fikr, 1982.
• İbn Abbâd, Ebü’l-Kāsım İsmâîl el-Abbâs et-Tâlekānî. el-Muḥîṭ fi’l-luġa. thk. Muhammed Hasan Âl-i Yâsîn. Beyrut: ʿAlemul-Kütub, 1994/1414.
• İbn Âşûr, Muhammed et-Tâhir b. Muhammed b. Muhammed. et-Tahrîr ve’t-tenvîr.Tunus: Dârü’t-Tûnusiyye, 1984.
• İbn Atıyye, Ebû Muhammed Abdülhak b. Gālib b. Abdirrahmân el-Endelüsî. el-Muharrerü’l-vecîz fî tefsîri’lkitâbi’l- ʿazîz. nşr, Abdüsselam Abdüşşafi Muhammed. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 1422.
• İbn Cüzey, Ebü’l-Kāsım Muhammed b. Ahmed b. Muhammed Kelbî. et-Teshîl li-ʿul ûmi’t-tenzîl. nşr. Abdullah Halidî. Beyrut: Dâru’l-Erkam b. Ebi’l-Erkam, 1416.
• İbn Düreyd, Ebû Bekr Muhammed b. el-Hasen el-Ezdî el-Basrî. Cemheretü’l-luġ. thk. Remzî Münîr Ba’lebekkî. Beyrut: Dâru’l-ilm li’l-melâyîn, 1987.
• İbn Fâris, Ebü’l-Hüseyn Ahmed b. Zekeriyyâ b. Muhammed er-Râzî. Mücmelü’l-luġa, nşr. Züheyr Abdülmuhsin Sultân. Beyrut: Müessesetü’r-risâle, 1986.
• İbn Kesîr, İsmail b. Ömer Kureşî. Tefsîrü’l-Kurʾâni’l-ʿazîm. nşr. Muhammed Hüseyin Şemsüddîn. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 1419.
• İbn Manzûr, Muhammed b. Mükerrem. Lisânü’l-ʿArab. Beyrut: Dâru Sâdır, 1414.
• İbn Receb, Ebü’l-Ferec Zeynüddîn Abdurrahmân b. Ahmed b. Abdirrahmân el-Bağdâdî. İḫtiyârü’l-evlâ fî şerḥi ḥadîs̱i iḫtiṣâmi’l-el-meleü’l-a‘lâ, nşr. Câsim el- Füheyd ed-Devserî. Kuveyt: Mektebetü’l-Aksâ,1985.
• Kattân, Mennâ‘. Mebahis fî Ulumi’l-Kur’an. b.y.: Mektebetü’l-maârif, 2000.
• Kurtubî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed b. Ebî Bekr b. Ferh. el-Câmiʿ li-ahkâmi’l-Kurʾân. nşr. Ahmed Berdevûni. Kahire: Dârü’l-kütübi’l-Mısriyye, 1384/1964.
• Kuşeyrî, Ebü’l-Kāsım Zeynülislâm Abdülkerîm b. Hevâzin b. Abdilmelik. Leṭâʾifü’l-işârât, nşr. İbrâhim Besyûnî. Kahire: el-Hey’etü’l-Mısriyyetü’l-âmme, ts. Ma‘mer b. Müsennâ, Ebû Ubeyde. Mecâzü’l-Ḳurʾân. nşr. Fuat Sezgin. Kahire:Mektebetü’l-Hancî, 1381.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed b. Mahmûd. Teʾvîlâtü Ehli’s-sünne,thk. Mecdî Baslum. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 2005.
• Mâverdî, Ebü’l-Hasen Alî b. Muhammed b. Habîb Basrî. en-Nüket ve’l-ʿuyûn, nşr. Seyyîd b. Abdülmaksûd b. Abdürrahîm. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye. ts. Merâgī, Ahmet Mustafa. Tefsîrü’l-Merâġī. Kahire: Matbaatü Mustafa el-Bâbî el-Halebî, 1946.
• Mukātil, Süleymân. Tefsîru Mukātil b. Süleymân. nşr. Abdullah Mahmûd Şehhâte. Beyrut: Dâru ihyâi’ttürâsi’l- Arabî, 1423.
• Mübârekfûrî, Muhammed Abdurrahman. Tuḥfetü’l-aḥveẕî bi-şerḥi Câmiʿi’t-Tirmiẕî Beyrut: Dârü’l-kütübi’lilmiyye, ts. Öztürk, Mustafa. “el-meleü’l-a‘lâ’”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 15 Mart 2021. https:// islamansiklopedisi.org.tr/mele-i-ala
• Öztürk, Mustafa. Kur’an Kıssalarının Mahiyeti. İstanbul: Kuramer Yayınları, 2016.
• Râgıb el-İsfahânî, Ebü’l-Kāsım Hüseyn b. Muhammed b. el-Mufaddal. el-Müfredât fîġarîbi’l-Ḳurʾân. thk. Safvân Adnân Davûdî. Şam: Dârul-Kalem,1412.
• Râzî, Fahrüddîn Muhammed b. Ömer b. Hüseyn. Mefâtîhu’l-gayb. Beyrut:Dâru ihyâi’t-türâsi’l-Arabî, 1420.
• Sem‘ânî, Mansûr b. Muhammed b. Abdilcebbâr et-Temîmî el-Mervezî. Tefsîrü’l-Ḳurʾân, thk. Yâsir b. İbrâhim- Ebû Bilâl Ganîm b. Abbas. Riyad: Darü’l-vatan, 1998.
• Şa‘râvî, Muhammed Mütevellî. Tefsiru eş-Şa‘râvî. b.y.: Metabiu ahbari’l-yevm, 1997.
• Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr b. Yezîd b. Galib el-Âmülî Ebû Cafer. Câmiʿu’l-beyân ʿan teʾvîli âyi’l-Ḳurʾân. nşr, Ahmed Muhammed Şakir. Kahire: Müessesetü’r-risâle, 2000/1420.
• Tözluyurt, Mehmet. “Kur’ani Bir Kavram Olarak Mele’nin Semantik İncelemesi”. Kelam Araştırmaları Dergisi [Kader] 13/2 (2015), 75-83.
• Vâhidî, Alî b. Ahmed b. Muhammed. et-Tefsîrü’l-basîṭ. Riyâd: Câmiatü’l-İmâm Muhammed b. Suûd elİslâmiyye, 1430.
• Zeccâc, Ebû İshâk İbrâhîm b. es-Serî b. Sehl. Meʿâni’l-Ḳurʾân ve iʿrâbüh, thk. Abdülcelîl Abduh Şelebî. Beyrut: Âlemü’l-kütüb, 1988.
• Zemahşerî, Ebü’l-Kāsım Mahmûd b. Ömer b. Muhammed. el-Keşşâf ʿan hakāʾikı ġavâmiżi’t-tenzîl. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, 1407.