Let Your Will be in Your Hand if I Don’t Come: The Provisions of Tafwīz al-Talaq Reflected in Fatwas in Ottoman Family Law and Its Function as an Intra-Madhhab Remedy

Yıl 2022, Cilt: 12 Sayı: 1, 1 - 27, 30.03.2022

Muharrem Midilli

https://doi.org/10.26650/iuitd.2022.1039770

Öz

This study focuses on the provisions of the tafwīz al-talaq as reflected in the fatwas and the function of the tafwīz al-talaq as a remedy within the madhhab in Ottoman family law. It aims to demonstrate the practical forms of the tafwīz al-talaq, which is the husband’s delegation of the right to divorce his wife, and describe the functions it performed as an intra-madhhab way of resolving some family law problems. The strict implementation of Ottoman family law by the Hanafi madhhab has caused some problems in some cases, such as the absence of the husband, domestic violence, and polygamy. Numerous fatwas in the collections indicate that the delegation of the right to divorce serves to solve these problems within the madhhab. In the Ottoman fatwas, the phrase “Let your will be in your hand” is generally used to delegate the right to divorce. Muftis emphasize that the wife should accept and exercise the authority on time using appropriate words so that the delegated divorce leads to the separation. The most common problem that the delegation of the right to divorce solves within the boundaries of the madhhab is the absence of the husband. Many husbands who are about to go on a journey tell their wives that if they don’t come back by the promised time, their wives may exercise the right to divorce. In some cases, women require that the right to divorce be delegated to them to prevent their husbands from remarrying. In other instances, the right to divorce is requested by women who are worried about marital violence. This study, which uses the fatwas as the main data source, will improve and complement the extant doctrinal studies in the literature on historical family law practices.

Anahtar Kelimeler

Ottoman Family Law, Tafwīz al-Talaq, Fatwa, Mufti, Intra-Madhhab Remedy

Proje Numarası

119K818

Gelmezsem İrâdetin Elinde Olsun: Osmanlı Aile Hukukunda Tefvîz-i Talâkın Fetvalara Yansıyan Hükümleri ve Mezhep-içi Çözüm Yolu Olarak İşlevi

Öz

Bu çalışma Osmanlı aile hukukunda tefvîz-i talâkın fetvalara yansıyan hükümlerine ve mezhep içi çözüm yolu olarak işlevine odaklanmaktadır. Amaç kocanın boşama yetkisini karısına devretmesi anlamına gelen tefvîz-i talâkın gerçek hukuki hayattaki görünümlerini tasvir etmek ve bazı aile hukuku sorunlarının giderilmesinde mezhep içi bir yol olarak icra ettiği fonksiyonu göstermektir. Osmanlı aile hukukunun Hanefî mezhebi tarafından sıkı bir şekilde kontrol edilmesi kocanın gaipliği, evlilik içi şiddet ve çok eşlilik gibi durumlarda bazı sorunların yaşanmasına neden olmuştur. Mecmularda yer alan pek çok fetva tefvîz-i talâkın bu sorunların mezhep içinde giderilmesine hizmet ettiğini göstermektedir. Osmanlı fetvalarında boşama yetkisini devretmek üzere genellikle “İrâdetin elinde olsun” ifadesi kullanılır. Müftüler devredilen yetkinin boşama hükmü meydana getirmesi için kabulün zamanında ve uygun lafızlarla yapılmasını önemle vurgularlar. Yetki devrinin mezhep sınırları içinde halletmek üzere en fazla yöneldiği sorun kocanın gaipliğidir. Yolculuğa çıkmak üzere olan birçok kişi karısına söz verdiği süreye kadar dönmezse boşama yetkisini kullanabileceğini söyler. Bazı kadınlar kocalarının nikâhtan sonra yeni bir eş almasına mani olmak için boşama yetkisinin kendilerine tevdi edilmesini şart koşar. Boşama yetkisi evlilik içi şiddete uğrama endişesi bulunan kadınlar tarafından da talep edilir. Temel veri kaynağı olarak müftülere bizzat sorulmuş fetvaları kullanan bu çalışmanın literatürdeki mevcut doktrin incelemelerini tarihsel hukuk uygulamaları yönünden geliştireceği ve tamamlayacağı ümit edilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Aile Hukuku, Tefvîz-i Talâk, Fetva, Müftü, Mezhep İçi Çözüm Yolu

Destekleyen Kurum

TÜBİTAK

Proje Numarası

119K818

Teşekkür

Bu çalışma TÜBİTAK Kariyer Geliştirme Programı (3501) kapsamında yürüttüğüm 119K818 numaralı proje çalışmalarından üretilmiştir. Destekleri için TÜBİTAK’a teşekkür ederim.

Kaynakça

• Abdurrahman Efendi b. Hacı Mustafa. Sefînetü’l-fetâvâ. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Kütüphanesi, Yazma Eserler, nr. 1330, 1, vr. 0b-410b. google scholar
• Abdüsselâm Efendi. Fetâvâ-yı Abdüsselâm. Kütahya Tavşanlı Zeytinoğlu İlçe Halk Kütüphanesi, nr. 154, vr. 0b-399b. google scholar
• Acar, Halil İbrahim. İslâm Aile Hukuku. İstanbul: Ensar Yayınları, 2017. google scholar
• Ali Efendi, Çatalcalı. Fetâvâ-yı Ali Efendi. İstanbul: Matbaa-i Âmire, 1311. google scholar
• Ankaravî, Süleyman b. Veli. Tercümetü’l-Gurer ve’d-Dürer. İstanbul: Dârü’t-Tıbâati’l-Âmire, 2. Basım, 1292. google scholar
• Ansay, Sabri Şakir. “Aile Hukuku”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1/2-3 (1952), 20-32. google scholar
• Aydın, Mehmet Akif. Osmanlı Aile Hukuku. İstanbul: Klasik Yayınları, 1. Basım, 2017. google scholar
• Bakkaloğlu, Abdussamet. “Tefvîz”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 40/310-311. Ankara: TDV Yayınları, 2011. google scholar
• Bezzâzî, Hâfızüddin Muhammed b. Muhammed. el-Fetâva’l-Bezzâziyye. (el-Fetâva’l-Hindiyye kenarında). Bulak: el-Matbaatü’l-Kübra el-Emîriyye, 2. Basım, 1310. google scholar
• Bilmen, Ömer Nasuhi. Hukuk-i İslâmiyye ve Istılahât-ı Fıkhıyye Kamusu. İstanbul: Bilmen Yayınevi, 1976. google scholar
• Bozanzâde. Fetâvâ-yı Ebussuûd Efendi. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Şehid Ali Paşa, nr. 1028, vr. 0b-360a. google scholar
• Boyabâdî, Sağır Mehmed Efendi. Mecmûatü’l-fetâvâ. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Şehid Ali Paşa, nr. 1067, vr. 0b-481b. google scholar
• Buhari, İftiharüddin Tâhir b. Ahmed. Hulâsatü’l-Fetâva. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, Yazma Eserler, nr. 0673, vr. 0b-332b. google scholar
• Cebeci, İsmail. Ceride-i İlmiyye Fetvaları. İstanbul: Klasik Yayınları, 2009. google scholar
• Çeşmizâde, Efendizâde Mehmed Hâlis. Hulâsatü’l-ecvibe. İstanbul: Derviş Matbaası, 1325. google scholar
• Çorlulu Sinan b. Ramazan, Mecmûatü’l-fetâvâ, Diyanet İşleri Başkanlığı Kütüphanesi, Yazma Eserler, nr. 3407, vr. 1b-338a. google scholar
• Dalgın, Nihat. İslâm Hukukunda Boşama Yetkisi. İstanbul: MÜ İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2001. google scholar
• Debbağzâde Numân Efendi. Fetâva’n-Nu‘mâniyye. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Esad Efendi, nr. 1080, vr. 1b-407a. google scholar
• Esad Efendi, Hocazâde. Fetâvâ-yı Esad Efendi, İstanbul: İstanbul Müftülüğü, nr. 157, I-II, vr. 273 + 98. (Makalede Şeyhülislam’ın aynı mecmuada bulunan birinci şeyhülislamlık dönemine ait fetvalar I, ikinci dönemine ait fetvalar II olarak gösterilmiştir.) google scholar
• Esad Efendi, Hocazâde. Fetâvâ-yı Müntehabe. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Kasidecizâde, nr. 277, vr. 1b-184a. google scholar
• Fetâvâ-yı Yapışdırma, İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Fatih, nr. 2419, vr. 1b-84a. google scholar
• Gürkan, Menderes. “İslâm Aile Hukukunda Karıya Tanınan Boşama Yetkisi: Tefvîzü’t-Talâk”, İslâm Hukuku Araştırmaları Dergisi 18 (2011): 275-310. google scholar
• Halebî, İbrahim b. Muhammed. Mülteka’l-ebhur. thk. Vehbi Süleyman Gavecî, Dımaşk: Dârü’l-Beyrûtî, 2. Basım, 2005. google scholar
• İbn Âbidîn, Muhammed Emin b. Ömer. Reddü’l-Muhtâr ale’d-Dürri’l-Muhtar şerhi Tenvîri’l-Ebsar. thk. Adil Ahmed Abdülmevcûd, Ali Muhammed Muavvaz. Riyad: Dârü Âlemi’l-Kütüb, 2004. google scholar
• İbn Nüceym, Zeynüddin Zeyd b. İbrahim. el-Bahrü’r-râik şerhu Kenzi’d-dekâik. Beyrut: Şirketü Alâüddin, t.y. İbnü’l-Hümâm, Kemâleddin Muhammed b. Abdülvâhid. Şerhu Fethü’l-kadîr. Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, 2003. google scholar
• Ebû Zehre, Ahmed b. Muhammed Mustafa. el-Ahvâlü’ş-şahsiyye. Kahire, Dârü’l-Fikri’l-Arabî, 3. Basım, 1957. google scholar
• Karaçelebizâde Abdülaziz Efendi. Fetâvâ-yı Karaçelebizâde. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Şehid Ali Paşa, nr. 1048, vr. 1b-169b. google scholar
• Karahisârî, Mehmed. Fetâvâ-yı Karahisârî. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Merkez Kütüphanesi, Nadir Eserler-Türkçe, nr. 924, vr. 6b-285b. google scholar
• Kâsânî, Alâüdddin Ebû Bekir b. Mes‘ûd. Bedâi‘ü’s-sanâi‘ fî tertîbi’ş-şerâi‘. Beyrut: Darü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1986. google scholar
• Kayserî, Hasan b. Ali, Semhatü’l-ebrâr fî beyân-i gumûzi’l-esrâr. İsanbul: İstanbul Müftülüğü Kütüphanesi, nr. 384, vr. 1b-575a. google scholar
• Kitâb-ı Fetâva’s-Sivâsiyye. Süleymaniye Kütüphanesi, Kılıç Ali Paşa, nr, 487, vr. 0b-174b. google scholar
• Manisalı Evliyazâde Ali b. İbrahim. Melceü’l-müftîn fî vâkıâti’l-müsteftîn. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Merkez Kütüphanesi, Nadir Eserler-Türkçe, nr. 3218, vr. 1b-427a. google scholar
• Mecmûatü’l-fevâid ve’l-fetâvâ. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Esad Efendi, nr. 914, vr. 1b-383a. google scholar
• Menteşzâde, Abdürrahim Efendi. Fetâvâ-yı Abdürrahîm. İstanbul: Dârü’t-Tıbâati’l-Ma‘mûre, 1243. google scholar
• Mevkûfatî Mehmed Efendi. Mülteka Tercümesi Mevkûfât. Dersaadet: Matbaa-i Osmaniyye, 1312. google scholar
• Mevlânâ Molla Arab, Fetâvâ-yı Mevlânâ Arab. Süleymaniye Kütüphanesi, Bağdatlı Vehbi, nr. 585, vr. 1b-107b. google scholar
• Mevlânâ Pîrî Efendi, Süverü’l-fetâvâ. Süleymaniye Kütüphanesi, Amcazâde Hüseyin Paşa, nr. 243, vr. 1b-245a. google scholar
• Midilli, Muharrem. “Osmanlı Toplumunda Evlilik İçi Şiddetin Fetvalara Yansıyan Suretleri ve Müftülerin Lazım Gördüğü Müeyyideler”, İslâm Hukuku Araştırmaları Dergisi 38 (2021): 129-159. google scholar
• Minkârîzâde, Yahyâ Efendi. Fetâvâ-yı Minkârîzâde. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Kütüphanesi, Yazma Eserler, nr. 0854, vr. 1b-431a. google scholar
• Serahsî, Ebu Bekr Muhammed b. Ahmed. el-Mebsût. Beyrut: Dârü’l-Ma‘rife, t.y. google scholar
• Seyyid Ahmed - Hâfız Mehmed b. Ahmed el-Gedûsî. Netîcetü’l-Fetâva. İstanbul Üniversitesi Merkez Kütüphanesi, Nadir Eserler-Türkçe, nr. 1267, vr. 1b-208b. google scholar
• Seyyid Feyzullah Efendi. Fetâvâ-yı Feyziyye mea’n-nukûl. İstanbul: Dârü’t-Tıbâati’l-Âmire, 1266. google scholar
• Seyyid İbrahim Edhem b. Kadızade Muhammed Ârif. Nehriyyetü’l-fetâvâ. İstanbul Üniversitesi Merkez Kütüphanesi, Nadir Eserler-Türkçe, nr. 1590, vr. 0b-307a. google scholar
• Şeyhîzâde, Damad Abdurrahman Gelibolulu. Mecmau’l-enhur fi şerhi Mülteka’l-ebhur. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2016. google scholar
• Seydişehrî, Mahmud Esad. Kitâb-ı nikâh ve talâk. Matbaa-i Hayriyye, Dersaadet, 1326-1328. google scholar
• Veli b. Yûsuf (Yegan) el-İskilibî, Mecmau’l-fetâvâ, Süleymaniye Kütüphanesi, Çelebi Abdullah, nr. 151, vr. 1b-422b. google scholar
• Velvâlicî, Ebü’l-Feth Zahirüddin Abdürreşîd b. Ebî Hanîfe. el-Fetâva’l-Velvâliciyye. thk. Mikdad b. Musa Firyevî, Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2003. google scholar
• Yahyâ Efendi, Zekeriyyâzâde. Fetâvâ-yı Yahyâ Efendi. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Serez, nr. 1116, vr. 0b-290b. google scholar
• Yenişehirli. Abdullah b. Mehmed, Behcetü’l-fetâvâ. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Merkez Kütüphanesi, Nadir Eserler-Türkçe, nr. 1583, vr. 1b-310b. google scholar
• Zeylaî, Fahrüddîn Osman b. Ali. Tebyînü’l-hakâik şerhu Kenzi’d-dekâik. Bulak: el-Matbaatü’l-Kübrâ el-Emîriyye, 1. Basım, 1313. google scholar