Copyright Reasons of Ancient Anatolian Turkish Medical Texts

Yıl 2022, Cilt: 12 Sayı: 1, 217 - 233, 30.03.2022

Nuray Demir Öztürk

https://doi.org/10.26650/iuitd.2021.995692

Öz

The subjects, authors, and translators of the works written in the historical course of the Turkish language, when they were written, the period of the Turkish language as well as the reasons for their writing are important to evaluate these works. The reasons for copyright are usually included in the introductions of the works and tell us why the works were written. In these parts, the authors or translators cite factors encouraging them to write while giving information about themselves and the work. In line with the information to be obtained from the copyrighted parts of the works, we can know the elements needful in the emergence of these works. Obtaining information about these elements can help us understand the society in which the author and translator live and the religious, social, cultural and scientific aspects of that society. Many reasons may have been involved in creating the works of authors or translators. These reasons can be personal, such as wanting to be useful to the society and leaving a work that will make his name known in the world, or external, such as writing a work with the request and direction of a patron or presenting the work to a statesman. In our study, the types of copyright in Turkish literature will be briefly mentioned, then the medical texts written in Old Anatolian Turkish will be discussed by separating them according to their subjects, and the reasons for the creation of the works will be determined.

Anahtar Kelimeler

Reason for copyright, Old Anatolian Turkish, medical texts, author, translator

Eski Anadolu Türkçesi Tıp Metinlerinin Telif Sebepleri

Öz

Türk dilinin tarihî seyri içinde yazılmış eserlerin konuları, müellif ve mütercimleri, ne zaman kaleme alındıkları, Türk dilinin hangi dönemine ait oldukları kadar kaleme alınış sebepleri de eserleri değerlendirmek bakımından önemlidir. Genellikle eserlerin mukaddimelerinde yer alan sebeb-i telif kısımları bize eserlerin neden yazıldığıyla ilgili bilgiler verir. Bu kısımlarda müellif veya mütercimler kendileri ve eser hakkında bilgi verirken onları eser yazmaya teşvik eden unsurlardan da bahsedebilirler. Eserlerin sebeb-i telif kısımlarından edinilecek bilgiler doğrultusunda eserlerin ortaya çıkmasında etkili olan unsur/unsurlar öğrenilebilir. Bu unsurlar hakkında bilgi edinmek aynı zamanda müellif ve mütercimin yaşadığı toplum ve o toplumun dinî, sosyal, kültürel ve bilimsel durumu hakkında da aydınlatıcı olabilmektedir. Müellif ya da mütercimlerin eserlerini meydana getirmelerinde birçok sebep etkili olmuş olabilir. Bu sebepler topluma faydalı olmayı istemek, dünyada adının anılmasını sağlayacak bir eser bırakmak gibi şahsî olabileceği gibi, bir hâminin isteği ve yönlendirmesiyle eser yazmak, bir devlet büyüğüne eseri sunmak gibi dış etkenlerden de kaynaklanabilir. Çalışmamızda, Türk edebiyatında sebeb-i telifi olan türlerden kısaca söz edilecek ardından Eski Anadolu Türkçesinde yazılmış tıp metinlerinin sebeb-i telifleri konularına göre ayrılarak ele alınacak, eserlerin ne gibi sebeplerle meydana getirildiği tespit edilecektir. 

Anahtar Kelimeler

Sebeb-i telif, Eski Anadolu Türkçesi, tıp metinleri, müellif, mütercim

Kaynakça

• Acıduman, Ahmet. “Şair ve Hekim Ahmedî’nin Tervîhü’l-Ervâh adlı manzum eserinde “geriatri” üzerine bir bölüm”. Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Mecmuası, 2016, 69(2), 69-74. google scholar
• Akkuş, Mehmet. “İmam Birgivi’nin Eserlerini Telif Sebebi”. Balıkesirli Bir İslam Âlimi İmam Birgivî, Balıkesir 2009, III/348-357. google scholar
• Ayan, Gönül. “Anadolu Sahasında Yazılan Bazı ‘Yusuf u Züleyha’ Mesnevilerinde Sebeb-i Telifler”. Turkish Studies International Periodical Fort the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 4/3 (Spring 2009), 227-272. google scholar
• Ayverdi, İlhan. Asırlar Boyu Târihî Seyri İçinde: Misalli Büyük Türkçe Sözlük (O-Z). (İstanbul: Kubbealtı Neşriyâtı, 2006). google scholar
• Azamat, Nihat. II. Murad Devri Kültür Hayatı. İstanbul: Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Yeniçağ Tarihi Anabilim Dalı, Doktora Tezi, 1996. google scholar
• Bayat, Ali Haydar- Okumuş, Necdet. Muhammed bin Mahmûd-ı Şirvânî Mürşid [Göz Hastalıkları]. (Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları, 2004). google scholar
• Bayat, Ali Haydar. Abdülvehhâb bin Yûsuf ibn-i Ahmed el-MârdânîKitâbu '--Müntehab fî't-Tıb (823/1420) İnceleme-Metin-Dizin-Sadeleştirme-Tıpkıbasım. İstanbul: Merkezefendi Geleneksel Tıp Derneği, 2005. google scholar
• Bayat, Ali Haydar. Tıp Tarihi. İstanbul: Merkezefendi Geleneksel Tıp Derneği, 2016. google scholar
• Bayram, Mikail. “Anadolu’da Te’lif Edilen İlk Türkçe Eser Meselesi”. V. Milli Selçuklu Kültür ve Medeniyeti Semineri Bildirileri, 95-100. Konya: Selçuk Üniversitesi, 1996. google scholar
• Bilkan, Ali Fuat. Osmanlı Zihniyetinin Oluşumu Kuruluş Döneminde Telif ve Tercüme. İstanbul: İletişim Yayınları, 2018. google scholar
• Canpolat, Mustafa-Önler, Zafer. İshâk Bin Murâd Edviye-i Müfrede. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2016. google scholar
• Çağıran, Önder. Ahmed-i Dâ’î Tıbb-ı Nebevî İmla-Fonetik-Morfoloji-Karşılaştırmalı Metin-İndeks ve Sözlük. Malatya: İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili Eğitimi Anabilim Dalı, Doktora Tezi, 1992. google scholar
• Çelik, Anıl. Terceme-i Kamilü’s-Sma‘a (Giriş-İncelemeMetin-Dizin). Bursa: Uludağ Üniversitesi Türk Dili Bilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, 2014. google scholar
• Demir Öztürk, Nuray. “Muhammed Bin Mahmûd-ı Şirvânî’nin ‘İlyâsiyye’ İsimli Tıp Eserinin İncelenmesi”. İlk Dönem Türkçe İslâmî Eserler Özel Sayısı II. 598-625. Ankara: Yeni Türkiye Stratejik Araştırma Merkezi, Mart-Nisan 2019. google scholar
• Demir, Aydın. Hekim Bereket Hulasa (1.-50. sayfalar) İnceleme- Metin-Sözlük. Ankara: Hacettepe Üniversitesi google scholar
• Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2010. google scholar
• Doğuer, Binnur Erdağı. Hekim Bereket Hulasa Metin-Sözlük. Ankara: Ürün Yayınları, 2013. google scholar
• Doğuer, Binnur Erdağı. Hekim Bereket Tuhfe-i Mübarizı Metin-Sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2013. google scholar
• Durmuş, Tuba Işınsu. “‘Mısr-ı Hünerde Kendüyi Satmak Gerek Kişi’: Tezkire Önsözleri, Divan Dibaceleri ve Sebeb-i Teliflerde Sanatçı Kendisini Nasıl ‘Satar’?”. Bilig, 57 (Bahar 2011), 65-81. google scholar
• Gacek, Adam. Arapça Elyazmaları İçin Rehber. çev: Ali Benli-M. Cüneyt Kaya, İstanbul: Klasik Yayınları, 2017. google scholar
• Kâtip Çelebi. Keşfü’z-Zunûn an Esâmi’l-Kütübi ve’l-Fünûn. Arapçadan Tercüme: Rüştü Balcı, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2007. google scholar
• Haksever, H. İbrahim. “Münşeat Mecmualarında ‘Sebeb-i Telif’”. Afyon Kocatepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Dergisi, 3, (1999), 73-86. google scholar
• İhsanoğlu, Ekmeleddin-Şeşen, Ramazan-Bekar, M. Serdar-Gündüz, Gülcan-Bulut, Veysel. Osmanlı Tıbbi Bilimler Literatürü Tarihi History of the Literature of Medical Sciences during the Ottoman Period. İstanbul: İslam Tarih, Sanat ve Kültür Araştırma Merkezi, 2008. google scholar
• Karasoy, Yakup. Tutmacı Eski Oğuz Türkçesiyle Yazılmış Bir Tıp Kitabı Tabiatnâme. Konya: Palet Yayınları, 2009. google scholar
• Koman, Mahmud Mes’ud. “Tuhfe-i Mübârizî”, Tıp Fakültesi Mecmuası, 18/3 (İstanbul 1955), 689-719. google scholar
• Kuran, Şeyma Büyükkavas, “Mesneviden Romana Uzanan Sebeb-i Telif Yolu Üst Kurmacaya mı Çıkar?”, Turkish Studies International Periodical Fort the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 1/32 (Fall 2006), 172-201. google scholar
• Kurban, Ferhat. Şirvani MahmudSultaniye (Giriş-Metin-Sözlük). İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 1990. google scholar
• Kütük, Rıfat- Turan, Lokman. “Mesnevîlerin sebeb-i te’lîf ve hâtime bölümlerini Türk edebiyatı tarihi kaynağı olarak okumak”. Eski Türk Edebiyatı Çalışmaları VI, Mesnevî: Hikâyenin Şiiri, (Haz: Hatice Aynur), İstanbul: Turkuaz Yay., 2011, 221-240. google scholar
• Okumuş, Necdet. Muhammed Bin Mahmûd Şirvânî’nin (XV. yy) Göz Hastalıklarına Ait “Mürşîd” Adlı Eseri (İnceleme-Metin-Sözlük-İndeks). İzmir: Ege Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Doktora Tezi, 1998. google scholar
• Önler, Zafer. Celalüddin Hızır (Hacı Paşa) Müntahab-ı Şifa II Sözlük. İstanbul: Simurg, 1999. google scholar
• Özcan, Abdulkadir. “Osmanlı Kroniklerinde “Sebeb-i Telif”ler Üzerine”. Tarih Dergisi-Turkish Journal of History, 71 (2020): 145-159. google scholar
• Özer, Osman. Tervîhü’l-Ervâh I/A Giriş-İnceleme-Metin. Elazığ: Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 1995. google scholar
• Sakin, Orhan vd. Tabîb İbn-i Şerîf Yâdigâr 15. Yüzyıl Türkçe Tıp Kitabı Yâdigâr-ı İbn-i Şerîf. İstanbul: Geleneksel Tıp Derneği, 2017. google scholar
• Şahin, Mehmet Ünal.Mü’min binMukbil Miftahü’n-nürveHazainü’s-Sürür (DilÖzellikleri-Metin-SözDizini). Malatya: İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 1994. google scholar
• Tekindağ, Şehabeddin. “İzzet Koyunoğlu Kütüphanesinde Bulunan Türkçe Yazmalar Üzerinde Çalışmalar I.”. Türkiyat Mecmuası, C. XVI, (İstanbul 1971), 133-162. google scholar
• Ünver, A. Süheyl. Tıb Tarihi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları, 1943. google scholar
• Wittek, Paul. Menteşe Beyliği: 13-15 inci Asırda Garbi Küçük Asya Tarihine Ait Tetkik. çev. O. Ş. Gökyay. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1986. google scholar
• Yazar, Sadık. “Cezâyir Milli Kütüphanesi’ndeki Türkçe Yazmaların Kataloğu = The Catalogue of the Turkish Manuscripts in the National Library of Algeria”. Hikmet Akademik Edebiyat Dergisi [Prof. Dr. Ali Nihad Tarlan Özel Sayısı], C. IV(2018), 274-335. google scholar
• Yelten, Muhammet. Şirvanlı Mahmud Kemâliyye (Giriş-İnceleme-Cümle Bilgisi-Metin-Sözlük). İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, 1993. google scholar
• Yıldırım, Onur. Et-TeshilFi’t-Tıbb (Kitab-ı Teshîli’l-Mevlanâ Şemseddin) (İnceleme-Melin-Dizin). Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2010. google scholar
• Yıldız, Yasemin. Tercüme-i Müfredât-ı İbn-i Baytâr (Giriş-İnceleme-Metin Dizin). Sakarya: Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2016. google scholar