Nevevî’nin Yarım Kalmış “Magnum Opus”u: el-Mecmû‘ Şerhu’l-Mühezzeb

Yıl 2024, Cilt: 14 Sayı: 1, 59 - 87, 27.03.2024

Nail Okuyucu

https://doi.org/10.26650/iuitd.2024.1398165

Öz

Şâfiî mezhebinin önde gelen fürû fıkıh metinleri üzerine yaptığı çalışmalarla mezhep literatürüne önemli katkılarda bulunan Nevevî, bu metinlerden biri olan Şîrâzî’nin el-Mühezzeb’i üzerine el-Mecmû‘ adını verdiği bir şerh yazmaya başlamış; geniş kapsamlı bir fıkıh kitabı olarak düşündüğü şerhte sadece Şâfiî mezhebinin görüşleri ile mezhep içinde tartışılan meselelerle sınırlı kalmayarak selef âlimleri de dâhil olacak şekilde neredeyse bütün fakihlerin ve mezheplerin görüşlerini ele almıştır. Fıkıh konularını başta hadis olmak üzere mücavir ilimlerdeki birikiminin ışığında ele alan Nevevî, takip ettiği yöntem ve kapsamı geniş tutmak isteyişinden ötürü şerhi tamamlayamamış, ibadet konularının ardından gelen “Büyû” bölümündeki “Ribâ” başlığına kadar yazabilmiştir. Eseri ikmal etmek için girişimde bulunan Takiyyüddin es-Sübkî de şerhi tamamlamaya muvaffak olamamış ve belli başlıkları şerh edebilmiştir. Eserin geri kalan kısmı üzerine son dönem Mısırlı âlimlerden Muhammed Necîb el-Mutîî tekmile yazmış ve şerhi tamamlamıştır. Nevevî’nin gerek Şâfiîliğe gerekse umumi manada İslam hukuk yazımına muhtelif açılardan katkılar sunduğu bu çalışma, Şâfiî fıkhının önemli kaynaklarından biri olmasının yanı sıra mukayeseli İslam hukuk kitapları arasında da seçkin bir yere sahiptir. Bu makalede kitabın telif süreci, Nevevî’nin telifleri arasındaki yeri, muhteva ve yönteminin öne çıkan hususiyetleri ele alınacak ve sonraki döneme olan etkilerinin izleri sürülecektir.

Anahtar Kelimeler

İslam Hukuku, Nevevî, el-Mecmû‘, Şîrâzî, el-Mühezzeb, Şâfiîlik, Şerh

Al-Nawawī’s Incomplete Magnum Opus: al-Majmū‘ Sharh al-Muhazzab

Öz

Al-Nawawī made significant contributions to the literature of the Shāfiʿī school with his studies of the Shāfiʿī’s leading texts and had begun writing a commentary he titled al-Majmū‘ regarding one of these texts, al-Shīrāzī’s al-Muḥazzab. He considered his commentary to be a comprehensive book on fiqh, and in it, he didn’t just limit himself to the views and issues discussed within the Shāfiʿī school but also dealt with the views of almost all jurists and schools, including the early scholars. Al-Nawawī dealt with fiqh issues in light of his knowledge about related sciences, especially hadith, but was unable to complete the commentary due to the method he had followed and his desire to keep the scope wide. He was only able to write as far as the heading “Ribā” in the “Buyū‘” chapter following the topics of worships. Taqī al-Dīn al-Subkī attempted to complete the commentary but was also unable, instead only being able to comment on certain chapters. Muhammad Najīb al-Mutīī, a more recent Egyptian scholar, did manage to write a supplement to the rest of the work and complete the commentary. This work, in which al-Nawawī contributed to both Shāfiʿīyya and Islamic law in general, is one of the most important sources of the Shāfiʿī school and occupies a prominent place among comparative Islamic legal texts. This article discusses the process of composing the book, its place among al-Nawawī’s writings, and the salient features of its content and methodology and traces its influence on the later period.

Anahtar Kelimeler

Islamic Law, al-Nawawī, al-Majmū‘, al-Shīrāzī, al-Muhazzab, Shāfiʿī School, Commentary

Kaynakça

• Acet, Semih. “Nevevî ve Müslim Şerhi Minhâcü’l-Muhaddisîn”. İslam İlim Geleneğinde Nevevî. ed. Nail Okuyucu. 471-512. İstanbul: İSAM Yayınları, 2022. google scholar
• Aybakan, Bilal. “Sübkî, Takıyyüddin”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 10 Eylül 2023.https://islamansiklopedisi.org.tr/subki-takiyyuddin google scholar
• Başoğlu, Tuncay. “Fıkıh Usulü, Mezhep ve Fetva Ekseninde Nevevî’nin Fıkhî Tavrı”. İslam İlim Geleneğinde Nevevî. ed. Nail Okuyucu. 331-382. İstanbul: İSAM Yayınları, 2022. google scholar
• Beyler, Muhammet. “Nevevî’nin Sahîh-i Buhârî Üzerindeki Mesaisi”. İslam İlim Geleneğinde Nevevî. ed. Nail google scholar
• 90 bk. Nevevî, el-Mecmû‘ Şerhu’l-Mühezzeb (Ayasofya, 1295), 1b-45a; a.mlf., el-Mecmû‘ Şerhu’l-Mühezzeb, 1/2-78.Okuyucu. 537-584. İstanbul: İSAM Yayınları, 2022. google scholar
• Cembolâtî, Ali. “Avdun ile’l-Mecmû‘ şerhi’l-Mühezzeb”. Minberü’l-İslâm 28/5 (1390), 194-196. google scholar
• Çelik, Taha. “Nevevî’nin Ahkâm Hadisleri Yazımı ve Şâfiî Doktrini Merkezli Fıkhü’l-Hadis Anlayışı”. İslam İlim Geleneğinde Nevevî. ed. Nail Okuyucu. 383-418. İstanbul: İSAM Yayınları, 2022. google scholar
• Dakr, Abdülganî. el-İmâm en-Nevevî. Dımaşk: Dârü’l-kalem, 1407/1987. google scholar
• Duman, Soner. “Nevevî’nin Şâfiî Fürû-i Fıkıh Literatürünü Dönüştüren Eserleri”. İslam İlim Geleneğinde Nevevî. ed. Nail Okuyucu. 279-329. İstanbul: İSAM Yayınları, 2022. google scholar
• Ganîmî, Abdülâhir Hammâd. “el-Allâme Necîb el-Mutîî: Safahât meçhule min hayâtihî”. 15 Eylül 2023. Erişim 15 Eylül 2023. www.eigportal.com,/^-j^-ÂJ^fr^-^Ui. ^-^.j^'Le jj>'-<2ajJI/ google scholar
• Haddâd, Ahmed Abdülazîz Kasım. el-İmâmen-Nevevîveeseruhûfi’l-hadîsve ulûmih. Beyrut: Dârü’l-beşâiri’l-İslâmiyye, 1992. google scholar
• Hüseynî, Abdullah. “el-Kavlu’l-mühezzeb fî merâhili tasnîfi Kitâbi’l-Mecmû‘ Şerhi’l-Mühezzeb”. Erişim 15 Ağustos 2023. https://7usaini81.blogspot.com/2022/06/blog-post.html google scholar
• İbn Hacer el-Heytemî. Minahu’l-Fettâh ala menâsiki’l-îzâh: Hâşiyetu İbn Hacer el-Heytemî alâ Şerhi’l-Îzâh li’n-Nevevî. nşr. Muhammed Fazıl Geylânî el-Hasenî. İstanbul: Merkezu Geylânî li’l-buhûsi’l-ilmiyye, 1441/2020. google scholar
• İbn Hacer el-Heytemî. Tuhfetü’l-muhtâc fî şerhi’l-Minhâc. nşr. Muhammed Fazıl Geylânî el-Hasenî. 10 Cilt. Mısır: el-Mektebetü’t-ticâriyyeti’l-kübrâ, 1441/2020. google scholar
• İbn İmâmü’l-Kâmiliyye, Kemâleddin Ebû Abdullah Muhammed. Buğyetü’r-râvî fî tercemeti’l-İmâm en-Nevevî. nşr. Abdürraûf b. Muhammed b. Ahmed el-Kemâlî. Beyrut: Dârü’l-beşâiri’l-İslâmiyye, 1431/2010. google scholar İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ. el-Bidâye ve’n-nihâye. thk. Ali Şîrî. 14 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-turâsi’l-Arabî, 1408/1988. google scholar
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ. Tabakatü’ş-Şâfiiyye. nşr. Abdülhafîz Mansûr. 2 Cilt. Beyrut: Dârü’l-medâri’l-İslâmî, 2004. google scholar
• İbnü’l-Attâr, Ebü’l-Hasan. Tuhfetü’t-tâlibîn. nşr. Ebû Ubeyde Meşhûr b. Hasan Âlü Selmân. Amman: Dârü’l-eseriyye, 1428/2007. google scholar
• İbnü’l-Mülakkın. Umdetü’l-muhtâc ilâ şerhi’l-Minhâc. 16 Cilt. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 1439/2018. google scholar
• İsnevî, Ebû Muhammed Cemâleddin Abdürrahim b. Hasan b. Ali. el-Mühimmât fî şerhi’r-Ravza ve’r-Râfiî. 10 Cilt. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 1430/2009. google scholar
• Kubâtî, Münîr Ali Abdürrab Müflih. “Tecdîdü’l-İmâm en-Nevevî fi’l-mezhebi’ş-Şâfiî -Kitâbü’s-Salât nemûzecen-”. Mecelletü Câmiati’l-Medîne el-Âlemiyye 5 (2013), 328-381. google scholar
• Kürdî, Muhammed b. Süleyman. el-Fevâidü’l-medeniyye fî men yüftâ bi-kavlihî min eimmeti’ş-Şâfiiyye. Dımaşk: Dâru nûri’s-sabâh, 2011. google scholar
• Mutîî, Muhammed Necîb. el-Mecmû‘: Tekmile. 12-23 Cilt. Riyad: Dâru âlemi’l-kütüb, 1423/2003. google scholar
• Müheymid, Muhammed Ali. “Nâşirin Girişi”. Mukaddimetü’l-Mecmû‘. mlf. Nevevî. 5-63. Amman: Ervika li’d-dirâsât ve’n-neşr, 2020. google scholar
• Münâvî, Muhammed Abdürraûf. Feyzü’l-Kadîr Şerhu’l-Câmii’s-sagır. 6 Cilt. Kahire: el-Mektebetü’t-ticâriyye, 1356. google scholar
• Nas, Taha. “Nevevî’nin Şâfiî Mezhebindeki Yeri ve Otoritesi”. İslam İlim Geleneğinde Nevevî. ed. Nail Okuyucu. 221-278. İstanbul: İSAM Yayınları, 2022. google scholar
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Muhyiddin Yahyâ b. Şeref. el-Ezkâr: Hilyetü’l-ebrâr ve şiârü’l-ahyâr fî telhîsi’d-daavât ve’l-ezkâri’l-müstehabbe fi’l-leyl ve’n-nehâr. nşr. Abdülkadir el-Arnaût. Beyrut: Dârü’l-fikr, 1414/1994. google scholar
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Muhyiddin Yahyâ b. Şeref. el-Îzâh fî menâsiki’l-hac ve’l-umre. nşr. Abdülfettâh Hüseyin Râve el-Mekkî. Beyrut: Dârü’l-beşâiri’l-İslâmiyye, 1414/1994. google scholar
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Muhyiddin Yahyâ b. Şeref. el-Mecmû‘ Şerhu’l-Mühezzeb. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Ayasofya, 1295, vr. 1-308. google scholar
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Muhyiddin Yahyâ b. Şeref. el-Mecmû‘ Şerhu’l-Mühezzeb. 12 Cilt. Beyrut: Dârü’l-fikr, ts. google scholar
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Muhyiddin Yahyâ b. Şeref. el-Minhâc Şerhu Sahîhi Müslim b. el-Haccâc. nşr. Halîl Me’mûn Şîhâ. 18 Cilt. Beyrut: Dârü’l-ma‘rife, 1430/2009. google scholar
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Muhyiddin Yahyâ b. Şeref. et-Tahkik: Kitâbüt-Tahkikfîfıkhi’l-İmâmeş-Şâfî. nşr. Ali Muhammed Muavvaz - Âdil Ahmed Abdülmevcûd. Beyrut: Dârü’l-cîl, 1992. google scholar
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Muhyiddin Yahyâ b. Şeref. et-Tenkih fî şerhi’l-Vasit. nşr. Ahmed Mahmûd İbrahim -Muhammed Muhammed Tâmir. 7 Cilt. Kahire: Dârü’s-selâm, 1417/1997. google scholar
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Muhyiddin Yahyâ b. Şeref. Hulâsatü’l-ahkâm fî mühimmâti’s-sünen ve kavâidi’l-İslâm. nşr. Hüseyin İsmâil el-Cemel. Beyrut: Müessesetü’r-risâle, 1418/1997. google scholar
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Muhyiddin Yahyâ b. Şeref. Mukaddimetü’l-Mecmû‘. nşr. Muhammed Ali el-Muheymîd. Amman: Ervika li’d-dirâsât ve’n-neşr, 2020. google scholar
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Muhyiddin Yahyâ b. Şeref. Ravzatü’t-tâlibîn. nşr. Âdil Ahmed Abdülmevcûd - Ali Muhammed Muavvaz. 8 Cilt. Beyrut: Dâru âlemi’l-kütüb, 1412/1992. google scholar
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Muhyiddin Yahyâ b. Şeref. Şerhu Sahîhi’l-Buhârî ilâ nihâyeti kitâbi’l-îmân, 1429/2008. google scholar
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Muhyiddin Yahyâ b. Şeref. Tashîhu’t-Tenbîh. nşr. Muhammed Ukle İbrâhim. 3 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-risâle, 1417/1996. google scholar
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Muhyiddin Yahyâ b. Şeref. Tehzîbü’l-esmâ’ ve’l-lugat. 4 Cilt. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, ts. google scholar
• Okuyucu, Nail. “İslamî İlimlerin Dönüşüm Çağında Bir Fıkıh, Hadis ve Âdâb Âlimi Olarak İmam Nevevî”. İslam İlim Geleneğinde Nevevî. ed. Nail Okuyucu. 29-181. İstanbul: İSAM Yayınları, 2022. google scholar
• Osmânî, Kadî Safed. Tabakâtü’l-fukahâi’l-kübrâ ve yeştemilu alâ terâcimi’ş-Şâfiiyye min ba‘di’l-İmâm eş-Şâfiî ilâ asri’l-musannif. nşr. Muhyiddin Ali Necîb. 2 Cilt. Beyrut: Dârü’l-beşâiri’l-İslâmiyye, 1434/2013. google scholar
• Sehâvî, Şemseddin. el-Menhelü’l-azbü’r-revî fî tercemeti kutbi’l-evliyâ’ en-Nevevî. nşr. Adî Muhammed el-Gubârî. Cidde: Dârü’l-minhâc, 1441/2020. google scholar
• Sekkaf, Alevî b. Ahmed. el-Fevâidü’l-Mekkiyye fîmâ yahtâcühü’t-talebetü’ş-Şâfiiyye. nşr. Hamîd b. Mis‘ad el-Hâlimî. Merkezü’n-nûr li’d-dirâsât ve’l-ebhâs, ts. google scholar
• Sirsâvî, Mâzin b. Muhammed. “Şerhu’n-Nevevî alâ Sahîhi Müslim: Tahkîkü’l-kavl fî ismihî ve târîhi tasnîfihî ve rütbetihî ve mevâridihî ve esahhi nüsahihî”. Mecelletü’l-ilmiyye li-Külliyyeti Usûli’d-dîn ve’d-da‘ve bi’z-Zekazîk 31/1 (2019), 87-158. google scholar
• Sübkî, Tâceddin. Tabakatü’ş-Şâfiiyyeti’l-kübrâ. nşr. Mahmûd Muhammed et-Tanâhî - Abdülfettâh Muhammed el-Hulv. 10 Cilt. Kahire: Hecer li’t-tıbâa ve’n-neşr, 1413/1992. google scholar
• Sübkî, Takıyyüddin. el-Mecmû‘: Tekmile. 10-12 Cilt. Kahire: Matbaatu’t-tezâmuni’l-ehavî, 1349-1352. google scholar
• Süyûtî, Celâleddin. el-Hâvî li’l-fetâvî. 2 Cilt. Beyrut: Dârü’l-fikr, 1424/2004. google scholar
• Süyûtî, Celâleddin. el-Minhâcü’s-sevîfî tercemeti’l-İmâm en-Nevevî. nşr. Ahmed Şefîk Demc. 2 Cilt. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 1408/1988. google scholar
• Topgül, M. Enes. “Nevevî’nin Hadis Usulü Alanındaki Eserleri ve Literatüre Katkısı”. İslam İlim Geleneğinde Nevevî. ed. Nail Okuyucu. 419-470. İstanbul: İSAM Yayınları, 2022. google scholar
• Ya‘kûbî, Nizâm Muhammed Sâlih. “Mukaddime”. el-Mecmû‘ Şerhu’l-Mühezzeb: Nüshatü’l-İmâm Takiyyüddin es-Sübkî el-mensûha min nüshati’l-İmâm en-Nevevî. mlf. Nevevî. 9-16. Dımaşk/Beyrut: Darü’l-Muktebes, 2018. google scholar
• Yıldız, Fahreddin. “Nevevî’nin el-Erbaûn’u ve Kırk Hadis Literatüründeki Yeri”. İslam İlim Geleneğinde Nevevî. ed. Nail Okuyucu. 585-645. İstanbul: İSAM Yayınları, 2022. google scholar
• “Muhammed Necîp el-Mutîî”. Wikipedia. Erişim 15 Eylül 2023. https://ar.wikipedia.org/w/index. php?title=%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D9%86%D8%AC%D9%8A%D8%A8_%D8%A7 %D9%84%D9%85%D8%B7%D9%8A%D8%B9%D9%8A&oldid=63709759 google scholar
• “Nâşirin Girişi”. el-Mecmû‘ Şerhu’l-Mühezzeb. Riyad: Dâru âlemi’l-kütüb, 2003. google scholar