Diyarbakırlı Kadınlarda Namus, Kadınlık ve Din

Yıl 2020, Sayı: 20, 51 - 85, 21.12.2020

Esra Aslan Turan

https://doi.org/10.26650/iukad.2020.0003

Öz

Bir toplumda kadınlara yönelik sistematik hak ihlalleri ve şiddet, o toplumun kadınlarla ilgili anlayışlarını yansıtmakta, şiddetin, cinsiyetlere toplumsal olarak inşa edilmiş anlamların yüklenmesiyle irtibatını tartışma konusu haline getirmektedir. Cinsiyet ve ona bağlı rol tanımları, beklentiler ve değerlerin, doğuştan getirdiğimiz şeylerle belirlenmiş olduğu kabulüne dayalı biyolojik cinsiyet teorisine karşı bu makalede, cinsiyet anlayışlarımızın kültürel olarak belirlendiğini ve dolayısıyla değişkenliğini savunan toplumsal cinsiyet yaklaşımı benimsenmiştir. Bu bağlamda kadınların bugün şehirlerde de hayatlarını kısıtlayan ve onları ölüme götürebilen namusun, geleneksel toplumsal cinsiyet anlayışıyla var edilen üst bir değer olduğu kabul edilmiştir. Buradan hareketle namus ve ona bağlı cinsiyet anlayışının İslam ile ilişkisi irdelenmiş; namusun İslam’dan çok önceye giden bir geçmişe sahip olmakla beraber onun geldiği sosyo-kültürel ortamda etkin ataerkil cinsiyet kültürünün, İslami metinler ve değerlendirmelere yansıdığı, özellikle Peygamber’in vefatından sonra, İslam’ın kadınlar için getirdiği özgürlük imkânlarının zayıfladığı görülmüştür. Bu teorik çerçevede, geleneksel cinsiyet değerlerinin gücü ve değişimin bir arada gözlenebildiği Diyarbakır’da, birbirinden farklı profilde kadınlarla görüşmeler yapılmış; kadınların büyük oranda tek taraflı namus anlayışını ve bunun dinden beslendiğini reddettikleri, geleneksel cinsiyet ve kadınlık anlayışına karşı çoğunlukla “eleştirel bir kabul” ile yaklaştıkları, az da olsa anlamlı sayıda kadının bu anlayışı kabullenmedikleri ve kadınların ikincil statüsünün geleneksel din anlayışıyla ilişkisini sorguladıkları görülmüştür. Bu farklılaşmada özellikle dinle ilişkilenme biçiminin, evli ya da bekâr olmanın, kadın hareketiyle yakınlık ya da kadınların yaşadığı şiddete duyarlılık biçimlerinin etkili olduğu fark edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Kadın, Diyarbakır, Namus, Toplumsal Cinsiyet ve Din, Din ve Kadın

Destekleyen Kurum

Bu makale DÜBAP ‘ın finansal desteğiyle yürütülmüş bir araştırmaya dayanmaktadır

Honor, Womanhood, and Religion in Women from Diyarbakir

Öz

Violence against women in a society reflect the society’s approach to women. This makes the connection between violence and socially constructed meanings. Against the biological gender theory, which is based on the assumption that gender and its associated role definitions and values are determined by what we are born with, this article adopts a gender approach that argues that our understanding of gender is culturally determined. In this context, it has been accepted that honor, which restricts the lives of women is a superior value created by traditional gender understanding. İn this respect, the relationship between honor and gender understanding with Islam is scrutinized. İt has been observed that the patriarchal culture in which İslam emerged was reflected in Islamic texts and evaluations, especially after the death of the Prophet, the freedom possibilities brought by Islam for women were weakened. In this theoretical framework, interviews were held with women from Diyarbakır, where the power of traditional gender values and change can be seen together; it has been observed that women largely reject the unilateral understanding of honor and the thought that it is based on religion, and some women do not accept this understanding and questioned the relationship between the secondary status of women and the traditional understanding of religion. It has been noticed that the way of relating to religion, being married or single, intimacy with the women’s movement or the level of sensitivity to violence experienced by women are effective in this differentiation.

Anahtar Kelimeler

Woman, Diyarbakır, Honor, Gender and Religion, Woman and Religion

Kaynakça

• Abdo, N. (2006). Namus Cinayetleri, Ataerkillik ve Devlet: İsrail’de Kadın. İçinde S. Mojab ve N. Abdo (Der), Namus Adına Şiddet Kuramsal ve Siyasal Yaklaşımlar (ss. 63-96). İstanbul: Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Ahmed, L. (2018). Arap Kültürü ve Kadınların Bedenlerinin Yazılışı. İçinde P. İlkkaracan (Der.), Müslüman Toplumlarda Kadın ve Cinsellik (ss.55-74). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Akkoç, N. (2003). Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgelerinde Namus Adına İşlenen Cinayetleri Önleme ve Bu Konuda Toplumsal Duyarlılık Geliştirme. İçinde T.
• Atalay, İ. Uluğ ve A. Atak (Ed.), Sosyolojik ve Hukuksal Boyutlarıyla Töre ve Namus Cinayetleri Uluslararası Sempozyumu(ss. 86-89). Diyarbakır.
• Ali, K. (2015). Cinsel Ahlak ve İslam. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Ali, Z. (2017). Giriş, İçinde Z. Ali (Der), İslami Feminizmler (ss.13-33). İstanbul: İletişim Yayınları. Amado, L., İlkkaracan, P. (2018).Önsöz. İçinde P. İlkkaracan (Der.), Müslüman Toplumlarda Kadın ve Cinsellik (ss.7-9). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Arıkan, G. (1997). Ataerkillik Kavramıyla İlgili Sosyolojik Tartışmalar. Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 14(1-2), 1-24.
• Avcı, M. (2003). Türk Hukuk Tarihinde Hukuk Sisteminin Namus Cinayetlerine Yaklaşımı, İçinde T. Atalay, İ. Uluğ ve A. Atak (Ed.), Sosyolojik ve Hukuksal Boyutlarıyla Töre ve Namus Cinayetleri Uluslararası Sempozyumu (ss.16-43). Diyarbakır.
• Badran, M. (2017). İslami Feminizm Nedir?, İçinde Z. Ali (Der.), İslami Feminizmler (ss.37-50). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Bağlı, M., Özensel, E. (2011). Türkiye’de Töre ve Namus Cinayetleri. İstanbul: Destek Yayınları.
• Barlas, A. (2017). Müslüman Kadınlar ve Baskı: Kur’an’dan Yola Çıkan Özgürlük Okuması, İçinde Z. Ali (Der.), İslami Feminizmler (ss.65-87). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Berktay, F. (2014). Tek Tanrılı Dinler Karşısında Kadın. İstanbul: Metis Yayınları.
• Cihan, A. (2003). Töre ve Namus Cinayetlerine Üniversite Gençliğinin Bakışı ve Toplumdaki İzdüşümü: Dicle Üniversitesi ve Diyarbakır Örnekleri. İçinde T. Atalay, İ. Uluğ ve A. Atak (Ed.), Sosyolojik ve Hukuksal Boyutlarıyla Töre ve Namus Cinayetleri Uluslararası Sempozyumu (ss.50-61). Diyarbakır.
• Connell, R. W. (1998). Toplumsal Cinsiyet ve İktidar. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.Coomaraswamy, R. (2014). Önsöz: Kadına Yönelik Şiddet ve ‘Namus Suçları’, İçinde L. Welchman ve S. Hossain (Ed.), ‘Namus’ Suçlar, Paradigmalar ve Kadına Yönelik Şiddet (ss. 17-20). İstanbul: Bgst Yayınları.
• Değirmenci, B. (2017). Feminst Hukukun Ataerkil Hukuka Bakışı. İçinde D. Altun ve H. Toker (Ed.), Toplumsal Cinsiyet Farklı Disiplinlerden Yaklaşımlar (ss. 11-46). Ankara: Nika Yayınevi.
• Doğan, R. (2016). “Namus”, “Töre” ve Eril Şiddet Yargıtay Kararları, Toplumsal Cinsiyet Kuramları. Ankara: Ütopya Yayınevi.
• Ecevitoğlu, P. (2017). Namus, Töre ve İktidar Ankara: Dipnot Yayınları.
• Elçik, G. (2016). Beden, İki Nokta Üst Üste, İçinde F. Saygılıgil (Haz.), Toplumsal Cinsiyet Tartışmaları(ss. 187-212). Ankara: Dipnot Yayınları.
• Ersöz, A. G. (2016). Toplumsal Cinsiyet Sosyolojisi. Ankara: Anı Yayıncılık.
• Gezik, E. (2003). Şeref, Kimlik ve Cinayet. Ankara: Kalan Yayınları.
• Gürsoy, E. (2017). Kadına İlişkin Namus Algısının Kadın Sağlığı Üzerine Sınırlayıcı Gücü. İçinde D. Altun ve H. Toker (Ed.), Toplumsal Cinsiyet Farklı Disiplinlerden Yaklaşımlar (ss. 79-106). Ankara: Nika Yayınevi.
• Hamzaoğlu, M. ve Konuralp, E. (2019). Türkiye’de Kadına Karşı Şiddetin Sembolik ve Doğrudan Biçimleri: Namus Olgusu ve Namus Cinayetleri. Adli Tıp Bülteni. 24(3). 226-235.
• İlkkaracan, P. (2018). Giriş: Müslüman Toplumlarda Kadın ve Cinsellik, İçinde P. İlkkaracan, (Der.), Müslüman Toplumlarda Kadın ve Cinsellik (ss. 11-32). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Kaya, A. (2018). Medreselerde ve İlahiyat Fakültelerinde Din Anlayışları Karşılaştırmalı Sosyolojik Bir Analiz. İstanbul: Beyan Yayınları.
• Kaylı, D. Ş. (2017). Kadın Bedeninin Annelikle İmtihanı: Toplumsal Cinsiyet Bakış Açısının Annelik Kurgularıyla İlişkisi. İçinde D. Altun ve H. Toker (Ed.), Toplumsal Cinsiyet Farklı Disiplinlerden Yaklaşımlar (ss. 61-78). Ankara: Nika Yayınevi.
• Köysüren, A. Ç. (2013). Kültürel ve Dini Algıda Toplumsal Cinsiyet. Ankara: Sentez Yayınları.
• Lamrabet, A. (2017). Özcülüğün Reddi ile Müslüman Düşüncenin Radikal Reformu Arasında. İçinde Z. Ali (Der.), İslami Feminizmler (ss.51-64). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Mernissi, F. (2018a). İslam’da Aktif Kadın Cinselliği Anlayışı. İçinde P. İlkkaracan, (Der.), Müslüman Toplumlarda Kadın ve Cinsellik (ss.33-53). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Mernissi, F. (2018b). Bekaret ve Ataerki, Müslüman Toplumlarda Kadın ve Cinsellik. İçinde P. İlkkaracan, (Der.), Müslüman Toplumlarda Kadın ve Cinsellik (ss.99-113). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Mir-Hosseini, Z. (2017). Gerçekleştirilememiş Bir Proje: İran’daki Müslüman Kadınların Eşitlik Arayışı. İçinde Z. Ali (Der.), İslami Feminizmler (ss.101-125). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Mojab, S., Abdo, N. (2006) Giriş. İçinde S. Mojab ve N. Abdo (Der.), Namus Adına Şiddet Kuramsal ve Siyasal Yaklaşımlar (ss.1-13). İstanbul: Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Mutluer, N. (2008). Türkiye’de Cinsiyet Hallerinin Sınırları: “Namussallaştırma”. İçinde N. Mutluer (Der.), Cinsiyet Halleri Türkiye’de Toplumsal Cinsiyetin Kesişim Sınırları (ss.14-30). İstanbul: Varlık Yayınları.
• Pervizat, L. (2006). Namus Adına. İçinde S. Mojab ve N. Abdo (Der.), Namus Adına Şiddet Kuramsal ve Siyasal Yaklaşımlar (ss.143-148). İstanbul: Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Pope, N. (2006). Namus Cinayetleri: Ataerkil Denetim Araçları. İçinde S. Mojab ve N. Abdo (Der.), Namus Adına Şiddet Kuramsal ve Siyasal Yaklaşımlar (ss. 107-116). İstanbul: Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Reiter, R. R. (2014). Fransa’nın Güneyinde Erkekler ve Kadınlar: Kamusal ve Özel Alanlar. İçinde R. R. Reiter (Haz.), Kadın Antropolojisi (ss. 277-312). Ankara: Dipnot Yayınları.
• Saygılıgil, F. (2016). Giriş. F. Saygılıgil (Haz.), Toplumsal Cinsiyet Tartışmaları (ss.9-16). Ankara: Dipnot Yayınları.
• Sen, P. (2014). ‘Namus Suçları’, Anlam ve Önemi. İçinde L. Welchman ve S. Hossain (Ed.), ‘Namus’ Suçlar, Paradigmalar ve Kadına Yönelik Şiddet (ss. 59-78). İstanbul: Bgst Yayınları.
• Sirman, N. (2005). Önsöz. İçinde Germaine Tillion, Harem ve Kuzenler. İstanbul: Metis Yayınları.
• Sirman, N. (2006).Akrabalık, Siyaset ve Sevgi: Sömürge Sonrası Koşullarda Namus-Türkiye Örneği. S. Mojab ve N. Abdo (Der.), Namus Adına Şiddet Kuramsal ve Siyasal Yaklaşımlar (ss. 43-61). İstanbul: Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Şimşek, S. (1998). Törelerin Aynasında Doğu ile Batı. Bursa: Asa Kitabevi. Tahincioğlu, A.N. Y. (2011). Namusun Halleri. İstanbul: Postiga Yayınları.
• Tillion, G. (2005). Harem ve Kuzenler. İstanbul: Metis Yayınları.
• Tuksal, H. Ş. (2008). Türkiye’de Müslüman Kadının Değişen Halleri. İçinde N. Mutluer (Der.), Cinsiyet Halleri Türkiye’de Toplumsal Cinsiyetin Kesişim Sınırları (ss. 31-43). İstanbul: Varlık Yayınları.
• Uluocak, Ş., Gökulu, G., Bilir, O., Karacık, N. E.ve Özbay, D. (2014). Toplumsal Cinsiyet Eşitsizliği ve Kadına Yönelik Şiddet. Edirne: Paradigma Akademi Yayınları