Ölümünün 50. yılında veteriner kimyager Ord. Prof. Fazlı Faik Yeğül (1882–1965)

Yıl 2015, Cilt: 17 Sayı: 1, 7 - 41, 01.12.2015

Emre Dölen

Öz

Fazlı Faik Yeğül 1882’de Selânik’de doğdu, ilk ve orta öğrenimini
burada tamamladıktan sonra 1899’da girdiği Mülkiye Baytar Mekteb-i Âlisi’ni
1903’de birincilikle bitirdi. 1904’de Ziraat Nezâreti’nde veteriner olarak göreve
başladı. Tekirdağ ve Edirne’de çalıştıktan sonra 1906’da Mülkiye Baytar
Mekteb-i Âlisi’nde öğretim üyesi olarak görevlendirildi. 1909’da açılan sınavı
kazanarak kimya konusunda uzmanlaşmak üzere Almanya’ya gönderildi. Berlin
Üniversitesi’nde dönemin ünlü kimyacılarının öğrencisi oldu ve yanlarında
çalıştı. İki yıl sonra İstanbul’a dönerek Mülkiye Baytar Mekteb-i Âlisi’nde
kimya hocası olarak görevini sürdürdü. 1916’da I. Dünya Savaşı sırasında
İstanbul Darülfünunu’na gelen Alman müderrislerden Dr. Fritz Arndt’ın yanına
yardımcı ve tercüman olarak verildi. Almanlar tarafından Kimya Enstitüsü kurulup kimyagerlik öğretimi başlayınca Analitik Kimya derslerini vermeye
başladı. Bu dönemde Dr. Fritz Arndt’ın iki kitabını çevirdiği gibi kendisi de bir
kantitatif analiz kitabını çevirip derledi.
Mütarekeden sonra Mülkiye Baytar Mekteb-i Âlisi’ndeki görevine geri
dönerek burada kimya ve toksikoloji dersleri vermeyi sürdürdü ve bu derslerin
ders kitaplarını hazırladı. 1933’de yeni kurulan Ankara Yüksek Ziraat
Enstitüsü’nde doçent olarak görevlendirildi. Burada profesör ve ordinaryüs
profesör olduğu gibi iki dönem Veteriner Fakültesi dekanlığı yaptı ve bir dönem
de bu kurumun rektörlüğüne seçildi. Fazlı Faik Yeğül çeşitli gazete ve
dergilerde veterinerlik ve kimya alanlarında çok sayıda çeviri ve derleme
makale yayınladı. Bu makalelerde gerek veterinerlik ve gerekse kimya
alanlarında yeni buluş ve gelişmeleri Türkiye’de tanıtmaya çalıştı.
Almanya’dayken radyoaktivite ve çekirdek kimyasına büyük ilgi duydu, atom
numarası kavramını Türkiye’de tanıtan ilk kişi oldu

Anahtar Kelimeler

Fazlı Faik Yeğül, veterinerlik eğitimi, kimya eğitimi, Mülkiye Baytar Mekteb-i Âlisi, Ankara Yüksek Ziraat Enstitüsü, İstanbul Darülfünunu, atom numarası kavramı.

The veterinarian-chemist Fazlı Faik Yeğül (1882-1965): A biography commemorating the 50th anniversary of his passing

Öz

Born in 1882 in Thessaloniki (Greece), Fazlı Faik Yeğül completed his
primary and high school education in his hometown – which then was a part of
the Ottoman Empire He graduated from the Civilian School of Veterinary
Sciences (Mülkiye Baytar Mekteb-i Âlisi) in Istanbul in 1903, ranking first in
class. He took office in the Ministry of Agriculture in 1904. After working in
Tekirdağ ve Edirne he was appointed in 1906 as professor to the Civilian
School of Veterinary Sciences. In 1909, Fazlı Faik was sent by the Ottoman government to Germany to specialize in chemistry. He studied with the
renowned chemists of the Berlin University, and after returning back to
Istanbul, resumed his work as chemistry professor at the Civilian School of
Veterinary Sciences. In 1916, Fazlı Faik became the assistant and interpreter to
Dr. Fritz Arndt who was among the professors assigned to the Istanbul
Darülfünun (University) during WWI. Following the foundation of the Institute
for Chemistry by German professors, he assumed the teaching of analytical
chemistry. During these years he translated into Turkish the two books authored
by Prof. Arndt. Meanwhile, he compiled a book on quantitative analysis
consulting German chemistry books.
Following the armistice of 1918, he returned to his post in the Civilian
School of Veterinary Sciences, and lectured there in chemistry and toxicology,
while compiling textbooks on both subjects. In 1933, he was named associate
professor to the newly founded Higher Institute for Agriculture of Ankara
(Ankara Yüksek Ziraat Enstitüsü). He was promoted “Professor” and
“Ordinarius Professor”, respectively, and acted as dean of the Faculty of
Veterinary Sciences for two terms. Elected Rector of the Higher Institute for
Agriculture of Ankara, Fazlı Faik Yeğül published several translations and
review articles on veterinary and chemistry in various journals and newspapers.
In these articles, he endeavoured to introduce new findings and developments in
veterinary sciences and chemistry to the Turkish reader. While in Germany he
was keenly interested in radioactivity and nuclear chemistry; he was the first to
introduce the concept of atomic number to Turkey.

Anahtar Kelimeler

Fazlı Faik Yeğül, veterinary education, chemistry education, Civilian School of Veterinary Sciences, Ankara Higher School of Agriculture, Istanbul Darülfünun, the concept atomic of number

Kaynakça

• Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi (BCA), Ankara: Fon kodu 30.11.1.2 / Yer No. 191.13.14 (14 Mayıs 1947).
• Akman, Şahin. “Büyük Acımız: Hocamız Ord. Prof. Fazlı Faik Yeğül’ün Ölümü.” Türk Veteriner Hekimler Derneği Dergisi 35, 11–12 (1965): 630–631.
• Ankara Yüksek Ziraat Enstitüsü Yayını (1933–1947). Ankara: Yüksek Ziraat Enstitüsü Basımevi, 1948.
• Arndt, Fritz. Gayrı Uzvî Kimyadan İlk Tatbikat. İstanbul: Fen Fakültesi Neşriyatı, 1935.
• Arndt, Fritz. Kısa Kimya Tatbikatı (P.C.N. Talebesi için). Çeviren Dr. Abdurrahmanlı ve Selâhattin Mustafa. İstanbul: Fen Fakültesi Neşriyatı, 1934.
• Arndt, Fritz. Kimya-yı Gayr-ı Uzvîden İlk Tatbikat. Çeviren Fazlı Faik Yeğül. İstanbul: Maarif-i Umumiye Nezareti Telif ve Tercüme Kütüphanesi, 1333 [1917].
• Arndt, Fritz. Kurzes chemisches Praktikum. 7-9. Auflage. Berlin & Lepzig: Walter de Gruyter, 1926.
• Arndt, Fritz. Muhtasar Tatbikat-ı Kimyeviye. Çeviren Fazlı Faik Yeğül. İstanbul: Maarif-i Umumiye Nezareti Telif ve Tercüme Kütüphanesi, 1332 [1916].
• Artel, Tarık. Türkçe Kimya Nomenclaturu Nasıl Olmalıdır. İstanbul: Matbaacılık ve Neşriyat, 1935.
• Aykut, Mehmed Akif. Kimyevî Toksikoloji. İstanbul: Kader Matbaası, 1920.
• Baytar Fakültesi 1934–1935, İstanbul: Arkadaş Basımevi, 1935.
• Bekman, Muzaffer. Veteriner Hekimliğimizin Fetret Devri (1918–1922). İstanbul: Hüsnütabiat Matbaası, 1950.
• Bekman, Muzaffer. Veteriner Tarihi. Ankara: Ankara Basım ve Cildevi, 1940.
• Çiftçi, Cemalettin Yaşar. Kuruluşunun 75. Yılında Yüksek Ziraat Enstitüsü (1933–1948). Ankara: Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi, 2008.
• Dinçer, Ferruh. “Veteriner Hekimliği Arşivinden Bir Örnek: Fazlı Faik Yeğül’ün Otobiyografisi.” Osmanlı Bilimi Araştırmaları 6, 2 (2005): 117–124.
• Dölen, Emre. Açıklamalı Türkiye Kimya Dergileri Bibliyografyası (1911 – 1990). İstanbul: TMMOB Kimya Mühendisleri Odası İstanbul Şubesi, 1990.
• Dölen, Emre. İstanbul Darülfünunu’nda Alman Müderrisler (1915–1918). İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi, 2013.
• Ebler, E., and W. Bender. “Neue Methoden zur Gewinnung des Radiums aus Uranerzen.” Zeitschrift für angewandte Chemie, 28, 8–9 (1915): 25–48.
• Erk, Nihal ve Ferruh Dinçer. Türkiye'de Veteriner Hekimlik Öğretimi ve Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi Tarihi. Ankara: Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi, 1970.
• Erk, Nihal. “Ord. Prof. Dr. Fazlı Faik Yeğül (1882 – 1965).” Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi Dergisi 12, 3 (1965): 250–256
• “Fazlı Faik Yeğül’ün Ölüm İlânı.” Cumhuriyet, 18 Ekim 1965.
• Günergun, Feza. “Darülfünun Kimya Eğitiminde Reform: I. Dünya Savaşı Yıllarında İstanbul’a Gelen Üç Alman Kimyager.” Osmanlı Bilimi Araştırmaları 10, 1 (2008): 47-90.
• Halkalı Ziraat Mekteb-i Alisi. Yayına hazırlayan Hasan Soydan. Ankara: Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı, 2011.
• Henrich, Ferdinand. “Neuere Forschungen auf dem Gebiete der Radioaktivität in den Jahren 1913 und 1914.” Zeitschrift für angewandte Chemie 28, 50 (1915): 287-315.
• Henrich, Ferdinand. “Neuere Forschungen auf dem Gebiete der Radioaktivität in den Jahren 1915 und 1916.” Zeitschrift für angewandte Chemie 30, 19 (1917): 57–64; 30, 21 (1917): 65-71; 30, 23 (1917): 78–80.
• Hopff, Heinrich. Kısa Organik Kimya. Çeviren Fazlı Faik Yeğül. Ankara: T.C. Tarım Bakanlığı Ankara Yüksek Ziraat Enstitüsü Rektörlüğü, 1946.
• İlk ve Orta Öğretim Kimya Terimleri – Birleşik Cisimlerin Umumî Adlanma Yolları: Türkçe–Osmanlıca / Osmanlıca–Türkçe / Fransızca–Türkçe. İstanbul: T.C. Maarif Vekilliği, 1939.
• İlk ve Orta Öğretim Kimya Terimleri – Elemanların Adları ile Bileşik Cisimlerin Genel Adlanma Yolları. İstanbul: T.C. Kültür Bakanlığı, 1937.
• İlk ve Orta Öğretim Kimya Terimleri – Elemanların Adları ile Bileşik Cisimlerin Genel Adlanma Yolları. İstanbul: T.C. Kültür Bakanlığı, 1937.
• İlk ve Orta Öğretim Kimya Terimleri – Türkçe–Osmanlıca / Osmanlıca–Türkçe / Fransızca–Türkçe. İstanbul: T.C. Kültür Bakanlığı, 1937.
• İlk ve Orta Öğretim Matematik Terimleri – Karşılık Konulmada Tutulan Metodu Gösterir Gütbetik. İstanbul: T.C. Kültür Bakanlığı, 1937.
• Kâğıtçı, Mehmed Ali. “Türkiye’de Kimyagerlik 4.” Tarih Konuşuyor 8, 60 (1969): 4042.
• Kimya ve Sanayii Mecmuası (Teşrin-i evvel /Ekim] 1927): Kapak.
• Magazine 26, 156 (1913): 1017-1024; “The High-Frequency Spectra of the Elements: Part II.” Philosophical Magazine 27, 160 (1914): 703-713.
• Moseley, Henry Gwyn Jeffreys. “The High-Frequency Spectra of the Elemerıts.” Philosophical
• Osmanağaoğlu, Şule. “Türk Tarihinde Veteriner Hekim Büyüklerimiz.” Veteriner Hekimler Derneği Dergisi 81, 1 (2010): 3-7.
• Ostwald, Wilhelm. “Bericht der Internationalen Atomgewichtskommission für 1916.” Zeitschrift für angewandte Chemie 29, 3 (1916): 14-15.
• Özkazanç, A. Nazım. “Büyük Acımız: Hocamız Ord. Prof. Fazlı Faik Yeğül’ün Ölümü.” Veteriner Hekimler Derneği Dergisi 35, 11–12 (1965): 630–631.
• Sarı, Nil, Burhan Akgün ve Ümit Emrah Kurt. Kuruluşundan 1933 Reformuna Fotoğraflarla İstanbul Darülfünunu Tıp Fakültesi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, 2011.
• Schmidt, Franz.“Deutsche Professoren in Konstantinopel.” Die Woche 25 (1916): 892–898.
• Stock, Alfred and Arthur Stahler. Praktikum der Quantitativen anorganische Analyse. Berlin: Springer Verlag, 1909.
• Stock, Alfred ve Arthur Stähler. Tahlil-i Mikdarî Tatbikatı. Çeviren Fazlı Faik Yeğül. İstanbul: Maarif-i Umumiye Nezareti Telif ve Tercüme Kütüphanesi, 1332.
• Y.Z.E. Veteriner Fakültesi Yıllığı 1946. Ankara: Yüksek Ziraat Enstitüsü, 1946.
• Yeğül, Fazlı Faik. “Beynelmilel Vezn-i Cüz-i Ferdî Komisyonu’nun 1916 Senesine Mahsus Raporu.” Darülfunun Fünun Fakültesi Mecmuası 1, 2 (Haziran 1332/1916): 142-146.
• Yeğül, Fazlı Faik. “1915–1916 senelerinde Fa’âliyet-i İnşiâ’iye Sahalarında İcra Edilen Tedkikat.” Darülfünun Fünun Fakültesi Mecmuası 1, 5 (Kânun-ı evvel 1332/Aralık 1916): 388–407; 2, 6 (Mart 1333/1917): 459-475.
• Yeğül, Fazlı Faik. “Bir Düşman Tayyare Harîk Bombasının Muayenesi.” Darülfünun Fünun Fakültesi Mecmuası 1, 1 (Nisan 1332/1916): 77-82.
• Yeğül, Fazlı Faik. Gayri Uzvi Kimya. İstanbul: Yüksek Baytar Mektebi Külliyatı, 1931.
• Yeğül, Fazlı Faik. Muhtasar Baytarî Tıbbı Adlî. Ankara: T.C. Ankara Yüksek Ziraat Enstitüsü Rektörlüğü, 1937.
• Yeğül, Fazlı Faik. Toksikologia. İstanbul: Yüksek Baytar Mektebi Külliyatı, 1931.
• Yeğül, Fazlı Faik. Uzvî Kimya. İstanbul: Yüksek Orman Mektebi Külliyatı, 1931.
• “İzmir Veteriner Hekimler Odası’nın Kuruluş Tarihçesi.” İzmir Veteriner Hekimleri Odası.
• http://www.izmir-vho.org/tarihce.php