Yirminci Yüzyıl Başında Osmanlı Donanması İçin Makineci ve Gemici Çıraklarının Yetiştirilmesi

Yıl 2018, Cilt: 19 Sayı: 2, 219 - 239, 01.06.2018

Derya Geçili

https://doi.org/10.30522/iuoba.377163

Öz

Osmanlı Devleti,
donanmasındaki yetersizlikler, on sekizinci yüzyılda fark etmeye başlamıştır.
Denizlerde Batı ile rekabet edebilmek için Avrupa’daki gelişmeleri takip etmek
gerekiyordu. Bu hedef doğrultusunda, hem tersanenin modernleştirilmesi için
uzmanlar getirildi hem de Batı ülkelerinden gemiler satın alındı. Osmanlı
donanmasının gelişebilmesi için gösterilen bütün bu gayretler güçlükleri de
beraberinde getirmişti.  En önemli sorun,
modern gemilerin yapım ve kullanımında görevlendirilecek bilgili personel ve
teknik eleman yetersizliğiydi. Bu eksikliğin giderilmesi için tersanelerde ve
gemilerde görev alacak makineci ve gemici çıraklarının yetiştirilmesine karar
verildi. Çırakların görevlerini doğru bir şekilde yapabilmesi ve gemilerde
yapılan hatalara engel olabilmek amacıyla önce Makineci Çırak Okulu, bir yıl
sonra da Gemici Çırak Okulu açıldı. Bu meslek okulları için hazırlanan
nizamnamelere ve talimatnamelere göre öğrencilerin hem sınıfta hem de gemilerde
eğitim almaları öngörüldü. Bu makalede, Makineci ve Gemici Çırak Okullarına
öğrencilerin kabulü ve aldıkları eğitim incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

gemici, Makineci, çırak eğitimi, Osmanlı donanması

Training of Mechanics and Seamen Apprentices in the Ottoman Navy in Early 20th Century

Öz

Ottoman authorities
became aware about the deficiencies of the Ottoman navy in the18^th
century. From then on, work was undertaken to modernize the navy in order to
enable the Ottoman State to compete with Western powers in the seas. Experts
were recruited to modernize the shipyards; new ships were constructed and
purchased from Western countries. Efforts to modernize the Ottoman navy were
not devoid of difficulties. The most important problem was the lack of
personnel endowed with technical knowledge to build and use the modern ships.
It was decided that mechanics and sailors should be trained in schools before
being employed in the ships and shipyards. Thus, the School for Mechanics
Apprentices (Makineci
Çırak Okulu) and the School for
Seamen Apprentices (Gemici
Çırak Okulu) opened in 1914 and
1915 respectively. According to the regulations and ordinances of these naval
vocational schools, the students would be trained both in the classroom and on
board of ships. The present article aims to study the training of the mechanics
apprentices and the seamen apprentices in the early 20^th century
Turkey.

Anahtar Kelimeler

Mechanics, seamen, apprentice training, Ottoman navy

Kaynakça

• İrade Dosya Usulü (İ.DUİT). 87/9-1, 87/9-2, 87/9-3, 87/9-4, 13 Rebiyülahir 1339 (25 Aralık 1920).
• İrade Dosya Usulü (İ.DUİT). 20/17-1-2, 20/18-1-2, 20/18-1-3, 20/19-1-1, 20/20-1-1, 20/20-1-2, 20/20-1-3, 20/20-1-4, 5 Cemaziyelahir 1336 (18 Mart 1918).
• Maliye Vekâleti (MV) 248/29-1, 248/29-2, 248/29-3, 3 Şevval 1336 (12 Temmuz 1918).
• Maarif Nezareti Fonu Mektubi (MF.MKT) 93/1222, 28 Rebiyülahir 1334 (4 Mart 1916).
• Şura-yı Devlet (ŞD.HU). 20/11-1, 20/11-2, 20/12-3, 20/11-4, 20/11-5, 20/11-6, 20/11-7, 20/11-8, 16 Ağustos 1914 (24 Ramazan 1332).
• Şura-yı Devlet (ŞD.HU). 22/26-1, 22/26-2, 22/26-3, 22/26-4, 22/26-5, 22/26-6, 8 Zilhicce 1335 (25 Eylül 1917).
• Şura-yı Devlet (ŞD). 23/2-6, 22 Şevval 1338 (9 Temmuz 1920).
• Şura-yı Devlet (ŞD.TNZ). 2/24, 26 Mart 1335 (26 Mart 1919).
• Şura-yı Devlet (ŞD. HU). 24/37, 1 Cemaziyelahir 1340 (30 Ocak 1922).
• Yıldız Mütenevvi Maruzat Kalemi (Y.MTV). 305/155-8.
• Bahriye Nezareti (BN). 85/171-135, 85/171-111, 14 Receb 1332 (8 Haziran 1918).
• Mülga Bahriye (MB). 625/319.
• Umuru Bahriye Müdüriyeti II (U.BM II). 5/80-1, 5/80-2, 5/80-3, 5/80-4, 5/80-7, 5/80-8, 11 Zilhicce 1342 (14 Temmuz 1924).
• Umuru Bahriye Müdüriyeti II (U.BM II). 17/312-6, 17/312-7, 1340 (1924).
• Mülga Bahriye (MB). 55/1065, 4 Ramazan 1339 (12 Mayıs 1921).
• I. Daire 5/10, 23 Cemaziyelevvel 1332 (19 Nisan 1914).
• Büyüktuğrul, Afif. Osmanlı Deniz Harp Tarihi, Cilt 3. İstanbul: Deniz Basımevi, 1973.
• Çoker, Fahri. Deniz Harp Okulumuz 1773. İstanbul: Deniz Basımevi, 1977.
• “Gemici Çırakları Nizamnamesi, 9 Teşrin-i evvel 1334 / 2 Muharrem 1337 [8 Ekim 1918],” Düstur, Tertib-i sani 10 (1928): 168-171.
• Gemici Çırakları Nizamnamesi. İstanbul: Matbaa-i Bahriye, 1332 [1916].
• Gemici Çıraklarının Ders Programı. İstanbul: Matbaa-i Bahriye, 1332 [1916].
• Gemicilik Dersleri - Efrâdı Cedideye Mahsusdur. İstanbul: Bahriye Nezareti İkinci Daire Üçüncü Tedrisat Şubesi, 1333 (1917).
• Gencer, Ali ihsan. Bahriyede Yapılan Islahat Hareketleri ve Bahriye Nezaretinin Kuruluşu (1789-1867). Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2001.
• Gülen, Nejat. Şanlı Bahriye, Türk Bahriyesinin İki Yüzyıllık Tarihçesi 1773-1973. İstanbul: Kastaş 2001.
• “Makineci Çırakları Nizamnamesi, 9 Teşrin-i evvel 1334 / 2 Muharrem 1337 [8 Ekim 1918].” Düstur, Tertib-i sani 10 (1928): 171-173.
• Makineci Çırakları Nizamnamesi. İstanbul: Bahriye Matbaası, 1332 [1916].
• Makineci Çırakların Suret-i Kabul ve Talim ve Terbiyeleri Hakkında Talimatname. [İstanbul]: Bahriye Matbaası, 1334 (1918).
• Noyan, Bahri. “Eski Okul Gemilerimize Dair.” Tarih Mecmuası 6 (1977): 15.
• Süleyman Nutki. Istılahat-ı Bahriye. İstanbul: Matbaa-i Bahriye, 1321 (1906).
• Tezel, Hayati. Anadolu Türklerinin Deniz Tarihi, Cilt I. İstanbul: Deniz Basımevi, 1973.
• Makineci Çıraklarının Suret-i Kabul ve Talim ve Terbiyeleri Hakkında Talimatname. İstanbul: Bahriye Matbaası, 1334 (1918).
• Bahriyede Vezaif-i Umumiyeye aid Talimatname. İstanbul: Bahriye Matbaası, 1341 (1925).