Osmanlı Donanması Askerlerinin Tayyarelerde Görevlendirilmek Üzere Yetiştirilmesi

Yıl 2019, Cilt: 20 Sayı: 2, 103 - 114, 03.07.2019

Derya Geçili

Öz

İnsanoğlu, ihtiyaçları nispetinde kara, deniz ve demir yollarını kullanmıştır. Hava ulaşımındaki gelişmeler yeni bir devrin başlangıcını teşkil etmiştir. Osmanlı Devleti, tayyarelerin askeri alandaki önemini, İtalya’nın Osmanlı mevzilerini tayyarelerle bombalamasıyla, Trablusgarp Savaşı (1911-1912) sırasında anlamış, Avrupa devletlerinden satın aldığı uçaklarla hava gücünü oluşturmaya çalışmıştır. Tayyareler, sadece karada değil zamanla denizlerde de etkili işlev görmüştür. Savaş sırasında düşman mevkilerini, kuvvetlerini, birliklerini, seyir ve hareketlerini mümkün olduğu kadar seri ve tam anlamıyla öğrenilebilmek, donanmalar için büyük öneme sahipti. Osmanlı Deniz Kuvvetleri, tayyarelerde görevli mühendis ve rasatçılara yardımcı olacak askere ihtiyaç duymuştur. Donanmaya bağlı Efrad-ı Cedide Mektebi’nde eğitim alan askerlerin bir kısmı ‘tayyareci askeri’ veya ‘tayyareci efrad’ olarak yetiştirilerek eleman açığı kapatılmaya çalışılmıştır. Bu çalışmada, Osmanlı donanma askerlerinin ‘tayyareci asker’ olarak yetiştirilme süreci incelenmiştir. 

Anahtar Kelimeler

Deniz tayyareleri, tayyare askerleri, Osmanlı donanması

Training of Ottoman Naval Soldiers to be Employed in Airplanes

Öz

Highways, maritime lines and railways were developed to meet the needs of humanity. Advances in aerial transportation heralded a new era. The Ottoman State realized the importance of airplanes when the Italians used them to bomb Ottoman positions during the Tripoli War (1911-1912). Consequently, work was undertaken to establish air forces by purchasing airplanes from European states. Airplanes were essential not only for land forces but also for the navy to accurately track the position and movement of enemy forces. After attending Efrad-ı Cedide Mektebi (the School of New Soldiers - established within the Ottoman Naval Forces), Ottoman soldiers, were trained in special courses to become ‘airplane soldiers’ (tayyareci efrad, tayyareci asker) in order to assist the engineers (mühendis) and observers (rasatçı) in charge of airplanes. The aim of the present article is to study the training of these soldiers to be employed later on in the airplanes of the Ottoman navy. 

Anahtar Kelimeler

Airplanes, airplane soldiers, training, Ottoman navy

Kaynakça

• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA)
• Babıali Evrak Odası (BEO), 4394/329526-1-1, 4394/329526-1-2, 4394/329526-2-1. 4394/329526-2-2, 4394/329526-3-1,11 Rebiyülevvel 1334 (17 Ocak 1916).
• İrade Dosya Usulü (İ.DUİT), 87/9.
• İrade Meclis-i Mahsus (İ.MMS), 185/19-4-2, 18 Mayıs 1330 (31 Mayıs 1914), 170/25, 29 Zilkade 1331 (30 Ekim 1913).
• Meclis-i Vükela (MV), 231/346-1-1.
• Şura-yı Devlet (ŞD.TNZ), 24/2, 26 Rebiyülahir 1338 (18 Ocak 1920).
• Deniz Müzesi Arşivi (DMA) Bahriye Dairesi Riyaseti (BD. R), 7/118, 18 Teşrinisani 1340 (18 Kasım 1924), 12/220-1, 12 Haziran 1329 (25 Haziran 1913).
• Bahriye Nezareti (BN), 327/10720, 4 Temmuz 1332 (4 Temmuz 1917), 162/2748, 380/13820, 12 Temmuz 1332 (25 Temmuz 1916), 346/12383, 11 Temmuz, 1333 (11 Temmuz 1917), Mülga Bahriye (MB), 94/85, 20 Şubat 1331 (4 Mart 1916), 625/317, 25 Nisan 1334 (25 Nisan 1918).
• Umuru Bahriye Müdüriyeti II (U.BM II), 17/312-7, 1 Mart 1340 (1 Mart 1924).
• III. Daire, 30/8, 20 Şevval 1331 (22 Eylül 1913).
• Akgündüz, Ahmet. “Gedik.” TDV İslam Ansiklopedisi. 13:541-543 İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 1996.
• “Bahri Tayyareler.” Mecmua-i Fünun-ı Bahriye 20, 9 (Teşrin-i Sani 1338): 168-171.
• “Bahriye Efradının Küçük Zabitanıyla Gedikli Zabitanına Dair 22 Rebiyülahir 1333 [9 Mart 1915] Tarihli Kanunun 15. Maddesini Muadil Kanun, 5 Rebiyülahir 1335 /16 Kanun-i sani 1332 (29 Ocak 1917).” Düstur tertip 2, cilt 9 (1928): 134.
• Büyüktuğrul, Afif. Osmanlı Deniz Harp Tarihi, cilt 3. İstanbul: Deniz Basımevi, 1973.
• Efrâd-ı Bahriye ve Gedikliler Hakkında Kanunnâme-i Hümayun. [İstanbul]: Bahriye Matbaası, 1331 (1915).
• Gencer, Ali İhsan. Bahriye’de Yapılan Islahat Hareketleri ve Bahriye Nezareti’nin Kuruluşu. İstanbul: Türk Tarih Kurumu, 2001.
• Gülen, Nejat, Heybeliada (Tarihi, Coğrafyası, Yaşamı). İstanbul: Tekin Yayınevi, 1985.
• “Gemiden Sonra Tayyare.” Tayyare Cemiyeti Mecmuası 17, 23 (1 Mart 1926): 3-4.
• “Hava Devri.” Tayyare Cemiyeti Mecmuası 17, 11 (1 Kanun-i evvel 1925): 1-2.
• Kurt, Deniz, ve Erdal Korkmaz. “Yeni Arşiv Belgeleri Işığında Türk Askerî Havacılığının Doğuşu (19111912).” Savunma Bilimleri Dergisi 17, 2 (2018): 207-251.
• Özyalçıner, Adnan ve Şennur Sezer. Öyküleriyle İstanbul Anıtları I. İstanbul: Evrensel Basım Yayın, 2010.
• Takvim-i Vekayi 2782, 9 Rebiyülahir 1335 / 20 Kanun-i sani 1333 (2 Şubat 1917), 2. “Tayyarelerin Ehemmiyeti Harbiyeleri.” Ordu ve Donanma Dergisi 2 (Nisan 1328 / 1912): 43-47.
• Yeni, Mustafa. “Hava Kuvvetleri.” Dünya Savaş Tarihi: Osmanlı Askeri Tarihi, Kara, Deniz ve Hava Kuvvetleri 1792-1918, editör Gültekin Yıldız içinde, 165. İstanbul: Timaş Yayınları, 2013.