Gazette des Hôpitaux Civils et Militaires de l'Empire Ottoman / Ceride-i Emâkinü’s-Sıhha [1887-1897]: Yeni Bulunan Sayılar ve Yeniden Değerlendirme

Yıl 2023, Cilt: 24 Sayı: 1, 67 - 103, 06.01.2023

Cem Hakan Başaran

https://doi.org/10.26650/oba.1126586

Öz

Ceride-i Emâkinü’s-Sıhha, Sultan II. Abdülhamid’in (salt. 1876-1909) özel hekimi olan Mavroyeni Paşa tarafından 1887-1897 tarihleri arasında yayımlanmıştır. Dergi, 2002 yılında Feza Günergun tarafından incelenmiştir. Bu makale ise Fransa’da yeni erişime açılan koleksiyon [BIU Santé, Paris] ve Osmanlı Arşivi belgeleri ışığında Günergun’un makalesine bir zeyl olarak kaleme alınmıştır. Derginin henüz bulunamayan sayıları vardır. Ceride-i Emâkinü’s-Sıhha, Dr. David Pardo’nun yazdığı yazılar nedeniyle sansüre uğramış ve tahsisatının kesilmesiyle kapanmıştır. Dergi sansüre uğradıktan sonra İmparatorluk Tıp Cemiyeti’nin (Cemiyet-i Tıbbiye-i Şahane, İstanbul) resmi yayın organı olan Gazette médicale d’Orient’un bir kopyası olarak yayın hayatını sürdürmüştür. Türkiye’de iki dilli (Fransızca ve Türkçe) yayımlanan bu ilk tıp dergisinin özgünlüğü sansüre uğradıktan sonra kaybolmuş ve Mavroyeni Paşa’nın sürekli çabalarına rağmen eski günlerine geri dönememiştir.

Anahtar Kelimeler

Tıp tarihi, Mavroyeni Paşa, Ceride-i Emâkinü’s-Sıhha, tıbbi süreli yayın, sansür, Türkiye’de Frankofon literatür

Destekleyen Kurum

yoktur

Proje Numarası

bir proje kapsamında yazılmamıştır

Teşekkür

Değerli katkı ve önerileri için Fatih Artvinli ve Şeref Etker’e teşekkür ederim.

Gazette des Hôpitaux Civils et Militaires de l’Empire Ottoman / Ceride-i Emâkinü’s-Sıhha [1887-1897]: Newly Discovered Issues and Reassessment

Öz

Gazette des Hôpitaux Civils et Militaires de l’Empire Ottoman was published between 1887 and 1897 by Spiridon Mavrogeny Pasha, the private physician of Sultan Abdul Hamid II (r. 1876-1909). The journal was studied by Feza Günergun in 2002. This article is an addendum to Günergun’s article in light of the newly opened periodical collection at Bibliothèque interuniversitaire de Santé [Interuniversity Health Library] in Paris, France and the documents kept in the Ottoman Archives. Currently, no library is found to possess a complete collection of the journal. The journal was censured due to the articles Dr. David Pardo had written and discontinued due to funding restrictions. Subsequently, the journal continued to be published in line with the Gazette Médicale d’Orient, the official publication of the Cemiyet-i Tıbbiye-i Şahane [Imperial Medical Society] in Istanbul. Gazette des Hôpitaux was the first bilingual (French and Turkish) medical journal to be published in the Ottoman Empire. Its originality could not be maintained after censorship, and its publication was suspended despite Dr. Mavrogeny Pasha’s continued efforts.

Anahtar Kelimeler

History of medicine, Spiridon Mavrogeny, Gazette des Hôpitaux Civils et Militaires de l’Empire Ottoman, medical periodical, censorship, Francophone literature in Turkey

Proje Numarası

bir proje kapsamında yazılmamıştır

Kaynakça

• Arşiv Kaynakları / Archival Sources
• T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA)
• Bâb-ı Âli Evrak Odası (BEO) 324/24264, 340/25452, 340/25477 [Belge grubu], 874/65518, 994/74525, 1050/78717, 1114/83519, 1142/85637
• Dahiliye Nezareti Mektubi Kalemi (DH.MKT.) 140/16 [Belge grubu] Hariciye Nezareti Tercüme Odası Evrakı (HR.TO.) 534/87
• İrade Dahiliye 1176/91985
• İrade Hususi (İ.HUS) 16/59, 21/29, 71/35 Yıldız Sadaret Resmi Evrakı (Y.A.RES.) 71/29
• Yıldız Perakende Evrakı Arzuhal ve Jurnaller (Y.PRK.AZJ.) 23/70
• Yıldız Perakende Evrakı Başkitabet Dairesi Maruzatı (Y.PRK.BŞK.) 28/33 [Belge grubu] Yıldız Perakende Evrakı Şehremaneti Maruzatı (Y.PRK.ŞH.) 4/39
• Basılı kaynaklar / Printed Sources
• Altıntaş, Ayten. “143 Yıllık Tıp Derneği: Cemiyet-i Tıbbiye-i Osmaniye.” SD Dergi 2, 14 (Mart-Nisan-Mayıs 2010): 98-101.
• Anaç, Despina. Marko Paşa (Pitsipios), 1824-1888. İstanbul: Türkiye Kızılay Derneği, 2019.
• Apéry, Pierre. “Nécrologie: Le Dr. David Pardo.” Gazette médicale d’Orient 42, 11 (31 juillet 1897): 181–182.
• Artvinli, Fatih. Delilik Siyaset ve Toplum: Toptaşı Bimarhanesi (1873-1927). 3. bs. İstanbul: Telemak Kitap, 2022.
• Avanzade Mehmed Süleyman. “Ceride-i Tıbbiye-i Askeriye I: Devr-i Hürriyette Bir Ceride-i Tıbbiye Nasıl Olmalıdır?” Serbestî 1, 34 (6 Kânunuevvel 1324 / 19 Aralık 1908): 1-2; Serbestî 1, 36 (8 Kânunuevvel
• 1324 / 21 Aralık 1908): 2; Serbestî 1, 37 (9 Kânunuevvel 1324 / 22 Aralık 1908): 3; Serbestî 1, 43 (15 Kânunuevvel 1324 / 28 Aralık 1908): 2.
• Başaran, Cem Hakan. “Bir Bibliyografyanın Hatalar Dizini yahut Helâk Edilen Ceride-i Tıbbiye-i Askeriye.” Müteferrika sayı 56 (Kış 2019/2): 223-236.
• Birgen, Muhittin. İttihat ve Terakki’de On Sene: İttihat ve Terakki Neydi? Cilt 1. Yayına Hazırlayan Zeki Arıkan. 2. bs. İstanbul: Kitap Yayınevi, 2009.
• Etker, Şeref. İkinci Meşrutiyetin Tabip Örgütleri. İstanbul: Libra, 2017.
• Etker, Şeref. “Marko Paşa: İki Biyografiye Sığmayan Bir Efsane.” Osmanlı Bilimi Araştırmaları 22, 2 (2021): 359-369. https://doi.org/10.26650/oba.896176
• Günergun, Feza. “İstanbul’da Fransızca-Türkçe Yayınlanan Bir Tıp Dergisi: Gazette des Hôpitaux (Ceride-i Emakin üs-Sıhha, 1887).” Osmanlı Bilimi Araştırmaları 3, 2 (2002): 1354.
• Günergun, Feza. “Spiridon Mavroyéni Pacha (1817-1902) et sa Contribution à la Diffusion des Sciences Médicales dans l’Empire Ottoman.” Osmanlı Bilimi Araştırmaları 6, 1 (2004): 37-63. https://dergipark. org.tr/tr/pub/iuoba/issue/1211/14256
• Hızlı, Kasım. “Çorluluzâde Salih Münir Bey’in Matbuat-ı Ecnebiye Müdürlüğü (1890-1891).” Bellek Uluslararası Tarih ve Kültür Araştırmaları Dergisi 3, 1 (2021): 46-56. https://doi.org/10.52735/ bellek.928867
• İnuğur, M. Nuri. Basın ve Yayın Tarihi. 2. bs. İstanbul: Çağlayan Kitabevi, 1982.
• İrtem, Süleyman Kâni. Abdülhamid Devrinde Hafiyelik ve Sansür: Abdülhamid’e Verilen Jurnaller. Yayına Hazırlayan Osman S. Kocahanoğlu. İstanbul: Temel Yayınları, 1999.
• Koloğlu, Orhan. “Abdülhamid Basın Rejimi” Deyimi Üzerine.” Sultan II. Abdülhamid ve Devri Semineri, 27- 29 Mayıs 1992, Kongreye Sunulan Bildiriler içinde 35-46. İstanbul: Edebiyat Fakültesi Basımevi, 1994.
• Mavroyéni Pacha, Age et Causes de la Circoncision / Hitan: Sünnetin Tarih-i Zuhur ve Esbab-ı Hudusundan bahseder risale-i tarihiyyedir. Dersaadet: Mahmud Bey Matbaası, 1309/1892.
• Pardo, David. “İcmal-i ahvâl-i sıhhiye.” Ceride-i Emâkinü’s-Sıhha 5, 83 (1 Şubat 1308/1893): 2-8; Ceride-i Emâkinü’s-Sıhha 5, 86 (1 Mayıs 1309/1893): 2-7; Ceride-i Emâkinü’s-Sıhha 5, 87 (1 Haziran 1309/1893): 2-6; Ceride-i Emâkinü’s-Sıhha 5, 88 (1 Temmuz 1309/1893): 2-7; Ceride-i Emâkinü’s-Sıhha 5, 90 (1 Eylül 1309/1893): 6-7; Ceride-i Emâkinü’s-Sıhha 5, 91 (1 Teşrinievvel 1309): 2-6; Ceride-i Emâkinü’s-Sıhha 5, 92 (1 Teşrinisani 1309/1893): 2-6.
• Pardo, David. “Constitution médicale / Cibillet-i tıbbiye.” Ceride-i Emâkinü’s-Sıhha 4, 49 (1 Nisan 1306): 4-6.
• Pardo, David. “Bulletin,” Gazette des Hôpitaux Civils et Militaires de l’Empire Ottoman 5, 91 (1/13 octobre 1893): 1-6.
• Pardo, David. “Constitution médicale de Constantinople.” Révue Médico-pharmaceutique 2, 1 (31 janvier 1889): 7-12; Révue Médico-pharmaceutique 2, 3 (31 mars 1889): 48-49.
• Rıza Tahsin [Gencer]. Mir’ât-ı Mekteb-i Tıbbiye. İstanbul: Necm-i İstikbal Matbaası, 1330/1914.
• Rıza Tahsin. Tıp Fakültesi Tarihçesi (Mir’ât-ı Mekteb-i Tıbbiye) Cilt I-II. Eklerle yayınlayan Aykut Kazancıgil. İstanbul: Özel Yayınlar, 1991.
• Taşkıran, Nimet. Süreli Türk Tıp Yayınlarında Cerrahi Makaleler Bibliyografyası. İstanbul: Zeynep-Kâmil Ana ve Çocuk Sağlığını Koruma Derneği, 1968.
• Timur, Taner. “Mavroyani Paşa Anlatıyor: Osmanlı Gizli Polis Örgütü Nasıl Kuruldu?” Tarih ve Toplum 1, 6 (Haziran 1984): 414-419.
• Topuzlu, Cemil. İstibdat-Meşrutiyet-Cumhuriyet Devirlerinde, 80 Yıllık Hatıralarım. 6. bs. Yayına Hazırlayanlar Hüsrev Hatemi ve Aykut Kazancıgil. İstanbul: İşaret, 2017.
• Utudjian, Emmanuel P. Un quatrième Moyen contre l’Ivrognerie et toutes les Maladies qui résultent de l’Ignorance de l’Homme sur la Physiologie. Paris: Faculté de Médecine de Paris, 1867.
• Walther, Bruno A. ve Paul W. Ewald. “Pathogen Survival in the External Environment and the Evolution of Virulence.” Biological Reviews 79, 4 (2004): 849-869. doi: 10.1017/s1464793104006475.
• Elektronik Kaynaklar / Electronic Sources
• “Gazette des Hôpitaux Civils et Militaires de l’Empire Ottoman.” BIU Santé Koleksiyonu. Erişim 1-30 Ocak 2022. https://www.biusante.parisdescartes.fr/histoire/medica/resultats/index. php?tout=%09+Gazette+des+h%C3%B4pitaux+civils+et+militaires+de+l%27Empire+Ottoman&op= OU&tout2=&do=fullsearch&statut=charge
• Dergiler ve Gazeteler / Journals and Newspapers
• Ceride-i Tıbbiye-i Askeriye Gazette Médicale d’Orient
• Gazette des Hôpitaux Civils et Militaires de l’Empire Ottoman Revue Médico-pharmaceutique Serbestî
• Vakayi-i Tıbbiye