A Pharmacist Association Established in Samsun During the Turkish War of Independence: The Turkish Pharmacists Union of Anatolia (1922)

Yıl 2023, Cilt: 24 Sayı: 2, 877 - 908, 06.07.2023

Eyüp Talha Kocacık

https://doi.org/10.26650/oba.1244175

Öz

Pharmacists in the Ottoman Empire organized for the first time on November 6, 1863 and established the Société de Pharmacie de Constantinople (Cemiyet-i Eczacıyan der Asitâne-i Aliyye, Dersaadet Eczacı Cemiyeti). These Ottoman pharmacist associations flourished under the control of civilian pharmacists, with the vast majority in the Empire being non-Muslim. After the declaration of the Second Constitutional Monarchy in 1908, societal activities among pharmacists reached a new stage, and Turkish and Muslim pharmacists leagued together to found the Osmanlı Eczacı İttihad Cemiyeti [Society for the Union of Ottoman Pharmacists] in Istanbul on August 20, 1908. The establishment of pharmaceutical societies outside Istanbul had started, albeit rather late. The proclamation of the Second Constitution paved the way for the establishment of pharmacist associations in Thessaloniki, Edirne, İzmir, Samsun, and Trabzon. This article will focus on the Anadolu Türk Eczacı Birliği [Turkish Pharmacists Union of Anatolia], which was established in Samsun in 1922 during the Turkish War of Independence. Its founding president was Lieutenant Colonel Eyüp Sabri Bülgin, Chief Pharmacist of the Third Army Corps in Sivas. The present study will provide information on its activities and introduce its founders, as well as its journal, Genç Eczacı [Young Pharmacist].

Anahtar Kelimeler

Turkish Pharmacists Union of Anatolia, Pharmacist Associations, History of Pharmacy Pharmaceutical Journals, Genç Eczacı, History of Samsun, Turkish War of Independence

Milli Mücadele Döneminde Samsun’da Kurulmuş Bir Eczacı Derneği: Anadolu Türk Eczacı Birliği (1922)

Öz

Osmanlı İmparatorluğu’ndaki eczacıların mesleki örgütlenmesi 6 Kasım 1863 tarihinde Société de Pharmacie de Constantinople (Cemiyet-i Eczacıyan der Asitâne-i Aliyye, Dersaadet Eczacı Cemiyeti) isimli derneğin kurulmasıyla başlamıştır. Ülkedeki sivil eczacıların büyük çoğunluğu gayrimüslim olduğundan, eczacı dernekleri de gayrimüslimlerin idaresinde gelişmiştir. İkinci Meşrutiyet’in ilânından sonra eczacılar içerisinde dernekleşme faaliyeti farklı bir safhaya geçmiş, 20 Ağustos 1908 tarihinde Türk ve Müslüman eczacılar tarafından İstanbul’da, Osmanlı Eczacı İttihad Cemiyeti ismiyle bir dernek kurulmuştur. İstanbul dışında dernekleşme daha geç başlamıştır. İkinci Meşrutiyet’in (1908) ilanı ile birlikte Selanik’te, Edirne’de, İzmir’de, Samsun’da ve Trabzon’da birer eczacı derneği kurulmuştur. Bu makalede 1922 yılında Samsun’da, Sivas 3. Kolordu Başeczacısı Yarbay Eyüp Sabri’nin [Bülgin] başkanlığında kurulmuş olan Anadolu Türk Eczacı Birliği incelenecektir. Birliğin kuruluş amacı, yapısı ve çalışmaları incelenmiş, kurucularının biyografileri ve derneğin yayın organı olan Genç Eczacı dergisi üzerine bilgiler verilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Anadolu Türk Eczacı Birliği, Eczacı Dernekleri, Eczacılık Tarihi, Eczacılık Dergileri, Genç Eczacı, Samsun Tarihi, Milli Mücadele

Teşekkür

Makalenin hazırlanma aşamasında yaptığı eleştirilerle metnin olgunlaşmasını sağlayan Prof. Dr. Emre Dölen’e çok teşekkür ederim.

Kaynakça

• T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), İstanbul google scholar
• Bab-ı Ali Evrak Odası (BEO) 3479/260899, 4 Muharrem 1327 [26 Ocak 1909]. google scholar
• T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA), Ankara 30-11-1-0/ 161-14-13, 10 Temmuz 1943. google scholar
• Eyüp Talha Kocacık Koleksiyonu, Sakarya google scholar
• Ahmet Cevat Akıska’nın fotoğrafı (‘Oftalmin Cevat’ adlı müstahzar için yaptırılmış efemeral belgeden); Anadolu Türk Eczacı Birliği’nin Başlığı, Anadolu Türk Eczacı Birliği’nin Mührü, Eczacı 1, 1 (1327), Genç Eczacı 1, 4 ([1]339), Kamer Eczahanesi Mührü, Kamer Eczahanesi’ne Ait Fatura Örneği, Türkiye Eczacıları Cemiyeti’nin Başlığı. google scholar
• Emre Dölen Koleksiyonu, Sakarya google scholar
• Genç Kimyager 1, 8 (1328). google scholar
• İstanbul Ermeni Patrikliği Kütüphanesi, İstanbul google scholar
• Mezburyan, Arto. Ermeni ve Ermeni Kökenli Eczacılar, Kimyagerler. (El yazması, yayınlanmamış) google scholar
• Baylav, Naşit. Eczacılık Tarihi. İstanbul: Yörük Matbaası, 1968. google scholar
• Baytop, Turhan. “Osmanlı İmparatorluğu Döneminde Eczacılık Cemiyetleri.” Osmanlı İlmî ve Meslekî google scholar
• Cemiyetleri. Yayına hazırlayan Ekmeleddin İhsanoğlu içinde, 143-154. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi ve IRCICA, 1987. google scholar
• ———. Eczâhâne’den Eczane’ye Türkiye’de Eczaneler ve Eczacılar (1800-1923). İstanbul: Bayer, 1995. google scholar
• ———. Türk Eczacılık Tarihi Araştırmaları. İstanbul: Abdi İbrahim, 2000. google scholar
• ———. Türk Eczacılık Tarihi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Eczacılık Fakültesi, 1985. google scholar
• “Birliğin Fevka’l-âde İçtimaı.” Resimli Eczacı Gazetesi 13, 30 (1339): 26. google scholar
• Cervati, Raphael C. Annuaire Oriental du Commerce de l’Industrie, de l’Administration et de la Magistrature. Constantinople: E. Pallamary, 1909. google scholar
• ———. Annuaire Oriental du Commerce de l’Industrie, de l’Administration et de la Magistrature. Constantinople: J. Pallamary, 1894. google scholar
• ———. Annuaire Oriental du Commerce de l’Industrie, de l’Administration et de la Magistrature. Constantinople: J. Pallamary, 1890. google scholar
• ———. Annuaire Oriental du Commerce de l’Industrie, de l’Administration et de la Magistrature. Constantinople: J. Pallamary, 1893. google scholar
• ———. Annuaire Oriental du Commerce de l’Industrie, de l’Administration et de la Magistrature. Constantinople: J. Pallamary, 1896. google scholar
• ———. L’Indicateur Ottoman Annuaire Almanach du Commerce et de l’Industrie. Constantinople: J. Pallamary, 1880. google scholar
• ———. L’Indicateur Ottoman Annuaire Almanach du Commerce et de l’Industrie. Constantinople: J. Pallamary, 1885. google scholar
• ———. L’Indicateur Ottoman. Annuaire Almanach du Commerce de l’Industrie, de l’Administration et de la Magistrature. Constantinople: J. Pallamary, 1883. google scholar
• Çapa, Mesut. Çiçek, Rahmi. Yirminci Yüzyıl Başlarında Trabzon’da Yaşam. Trabzon: Serander Yayınları, 2004. google scholar
• “Daimi Hey’et-i Tahrîriye.” Genç Eczacı 1, 4 ([1]339): 66+I. google scholar
• Derman, Hasan. “General Eyüp Sabri Bülgin.” Farmakoloğ 13, 4-6 (1943): 86-88. google scholar
• ———. “General Eyüp Sabri Bülgin.” Farmakoloğ 16, 7-9 (1946): 115-116. google scholar
• [Derman], Hasan Mehmet. “Meslek Teşekkülü Nasıl Olmalıdır?” Farmakoloğ 1, 7 (1931): 181-186. google scholar
• Develioğlu, Ferit. Osmanlıca Türkçe Ansiklopedik Lûgat. Ankara: Aydın Kitabevi Yayınları, 2010. google scholar
• Dölen, Emre. “Genç Kimyager Dergisi Üzerine Bir İnceleme.” Bilim-Felsefe-Tarih 1, 1 (1991): 9-50. google scholar
• Eczacı Nahid. “İhtilafı Kim Çıkarıyor.” Resimli Eczacı Gazetesi 13, 30 (1339): 6-8. google scholar
• Etker, Şeref. “Eczacılıkta Hat Örnekleri.” VI. Türk Eczacılık Tarihi Toplantısı (5-7 Haziran 2002; İstanbul) Bildiriler. Editör Afife Mat içinde 335-341. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, 2003. google scholar
• ———. “Eczacı Hamdi Bey Hangi Tarihte Öldü?” Osmanlı Bilimi Araştırmaları 23, 2 (2022): 425-430. google scholar
• Farmakoloğ. “Farmakoloğ Ahmet Cevat Bey.” Farmakoloğ 3, 3-4 (1933): 645. google scholar
• ———. “General Eyüp Sabri Bülgin’i Kaybettik.” Farmakoloğ 16,7-9 (1946): 110-112. google scholar
• ———. “Mesleğimizin Türkiye’deki Tarihçesi.” Farmakoloğ 3, 7 (1933): 696-706. google scholar
• “Hey’et-i İdare Raporu.” Resimli Eczacı Gazetesi 13, 30 (1339): 27-30. google scholar
• Hey’et-i Tahrîriye. “Çok Yazık İhtilafı Kim Çıkarıyor.” Genç Eczacı 1, 4 ([1]339): 50-55. google scholar
• İ. T. [İlhami Tez]. “Geçmiş Günlerimiz: Türkiye’de Eczacı Cemiyetlerinin Tarihi-III.” Farmakoloğ 21, 4 (1951): 172-175. google scholar
• İstanbul Müzayede 26. Müzayede Kataloğu. İstanbul: Bilnet Matbaacılık ve Reklam A.Ş., 2012. google scholar
• İzmir Türk Eczacılar Cemiyeti Nizamnamesi. İzmir: İleri Matbaası, 1935. google scholar
• “Kendi Âlemimizde Olup Bitenler ve Piyasa Haberleri.” Farmakoloğ 18, 6 (1948): 193. google scholar
• Kocacık, Eyüp Talha. “Bilinmeyen Bir Eczacılık Cemiyeti: Türk Eczacılar Cemiyeti (İzmir).” Eczacı 17, 189 (2021): 20-21. google scholar
• --. “Comite Pharmaceutique / Eczacılar Meclisi ve Lağvediliş Süreci, 1880-1882.” Journal of Turkish Studeis 55 (2021): 179-196. google scholar
• ———. “Cumhuriyetin İlk Eczacı Generali: Eyüp Sabri Bülgin.” Eczacı 18, 199 (2022): 24-25. google scholar
• ———. “Genç Kimyager Dergisi Üzerine Bir İnceleme.” X. Türk Eczacılık Tarihi Toplantısı (6-8 Haziran 2012; İstanbul) Bildiriler (İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları No: 5198, 2014),189-197. Editör google scholar
• ———. “İstanbul ve Anadolu Eczanelerinde Mesai Saatleri ve Nöbet Uygulamaları: Bir Tarihçe.” Osmanlı Bilimi Araştırmaları 22, 1 (2021): 139-198. google scholar
• ———. “İstiklal Caddesiden Yüzler: Eczacı Kimyager Ahmed Cevad Akıska ve Galatasaray Eczanesi.” Eczacı 18, 197 (2022): 22-23. google scholar
• ———. Farmakoloğ Dergisinin Özetli Bibliyografyası ve İncelemesi. İstanbul: Eczacılık Tarihi Araştırma Derneği, 2016. google scholar
• ———. “Osmanlı İttihad Cemiyeti’nin (Union Pharmaceutique Ottomane) Kuruluşu ve Nizamnamesine Göre Yapısı.” Osmanlı Bilimi Araştırmaları 23, 1 (2022): 137-199. google scholar
• Kocaer, Remzi. Türkiye Eczacılar Almanağı 1949. İstanbul: Hüsnütabiat Basımevi, 1949. google scholar
• ———. Türkiye Eczacılar Almanağı 1966. İstanbul: Kulen Basımevi, 1966. google scholar
• “Kongre Zabıtları.” Farmakoloğ 1, 10 (1931): 275-289. google scholar
• “Meslek Haberleri.” Farmakoloğ 3, 1-2 (1933): 618. google scholar
• “Meslek Haberleri.” Farmakoloğ 5, 5-7 (1935): 1044. google scholar
• Muzaffer. “Eczacı Birliği.” Resimli Eczacı Gazetesi 13, 27 (1339): 6-7. google scholar
• Muzaffer. “Eczacı Birliği-2.” Resimli Eczacı Gazetesi 13, 29 (1339): 6-7. google scholar
• Muzaffer, “Samsundaki Türk Eczacı Birliğine” Resimli Eczacı Gazetesi 13, 30 (1339): 23-24 (‘Eczacı İlave’si içinde). google scholar
• Rizzo, Alfred. Annuaire Oriental, Oriental Directory. Commerce, Industrie, Administration, Magisture. Constantinople: Imprimerie de l’Annuaire Orinetal, 1921. google scholar
• ———. Annuaire Oriental, Oriental Directory. Commerce, Industrie, Administration, Magisture. Constantinople: Imprimerie de l’Annuaire Orinetal, 1922. google scholar
• “Samsun Eczacı Birliğinden 15 Haziran 39 tarih 54 umumi, 3 hususi numero ile mevrud tahrîrat suretidir.” Resimli Eczacı Gazetesi 13, 30 (1339): 16. google scholar
• Sandalcı, Mert. Belgelerle Türk Eczacılığı I. İstanbul: Dr. Nejat Eczacıbaşı Vakfı, 1997. google scholar
• ———. Belgelerle Türk Eczacılığı I-2. İstanbul: Dr. Nejat Eczacıbaşı Vakfı, 2002. google scholar
• ———. Belgelerle Türk Eczacılığı III. İstanbul: Dr. Nejat Eczacıbaşı Vakfı, 1999. google scholar
• ———. Belgelerle Türk Eczacılığı V. İstanbul: Dr. Nejat Eczacıbaşı Vakfı, 2006. google scholar
• ———. Eskişehir Eczacılık Tarihi. İstanbul: Eskişehir Eczacı Odası, 2013. google scholar
• “Societe Anonyme Turque d’Etudes de Publications et d’Entreprises Economiques”, Annuaire Commercial Turc - Türk Ticaret Salnamesi 1924-1925. Constantinople, 1925. google scholar
• Sarısakal, Baki. Samsun Sağlık Tarihi Samsun Araştırmaları-4. Samsun: Barış Gazetesi Yayınları, 2005. google scholar
• “Tayin.” Genç Eczacı 1, 4 ([1]339): 66. google scholar
• “Türkiye Eczacıları Cemiyetinin Farmakoloğ Birliğine İltihakı Hakkında Her İki Teşekkül Mümessilleri Arasında Kararlaştırılan Maddeler.” Farmakoloğ 1, 11 (1931): 304. google scholar
• Türkiye Cumhuriyeti Devlet Salnamesi 1925-1926. İstanbul: Matbaa-ı Amire, 1926. google scholar
• Türkiye Cumhuriyeti Devlet Salnamesi 1926-1927. Ankara: Matbuat Müdüriyet Umumisi, 1927. google scholar
• Tekiner, Halil. “Samsun’da Çıkan Genç Eczacı Dergisinin Yeni Bulunan Bir Sayısı (1923).” X. Türk Eczacılık Tarihi Toplantısı (6-8 Haziran 2012; İstanbul) Bildiriler. Editörler Afife Mat ve Halil Tekiner içinde 199205. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları, 2014. google scholar
• The Annuaire Oriental Ltd. Annuaire Oriental, Commerce, Industrie, Administration, Magisture de l’Empire Ottoman. Constantinople: E. Pallamary, 1912. google scholar
• ———. Annuaire Oriental, Commerce, L’Industrie, L’Administration, Magisture de l’Orient. Constantinople: E. Pallamary, 1913. google scholar
• ———. Annuaire Oriental, Commerce, L’Industrie, L’Administration, Magisture de l’Orient. Constantinople: E. Pallamary, 1914. google scholar
• “Tıp Ailesi Yardımlaşma Cemiyeti Nizamnamesi.” Farmakoloğ 13, 4-6 (1943): 90-96. google scholar
• Türkiye Eczacıları Cemiyeti Nizamnamesi. İstanbul: Hüsnütabiat Basımevi, 1954. google scholar
• Türkiye Eczacıları Cemiyeti Nizamnamesi. İstanbul: Yeni Matbaa, 1340. google scholar
• Yazıcıoğlu, Ergin. “Samsun’da Yayınlanan Genç Eczacı Dergisi Hakkında (A Propos du Journal Genç Eczacı / Le Jeune Pharmacien Publie a Samsun).” I. Türk Eczacılık Tarihi Toplantısı (11 Mayıs 1990, İstanbul) Özet Bildiriler içinde 37-38. İstanbul: Mustafa Nevzat Eczacılık, Tıp ve Kültür Evi Yayınları, 1990. google scholar
• Akaypharma. “Tarihçemiz.” Erişim 22 Haziran 2022. https://akaypharma.com/icerik/tarihcemiz google scholar
• Kocacık, Eyüp Talha. “Comite Pharmaceutique / Eczacılar Meclisi.” Eczacı Dergisi, 23 Ekim 2021. Erişim 20 Şubat 2023. https://www.eczacidergisi.com.tr/comite-pharmaceutique-eczacilar-meclisi/ google scholar