ARAP FİLOLOJİSİNİN DÂHİ İSMİ: EL-HALÎL B. AHMED/AL-KHALİL B. AHMAD: THE GENIUS NAME OF THE ARABIC PHILOLOGY

Yıl 2015, Sayı: 27, 179 - 188, 01.08.2016

Mehmet Nafi Arslan

Öz

Öz: el-Halîl b. Ahmed Arap dili ile ilgili yapılan çalışmaların öncü isimlerindendir. Şiirde aruz sistemini ilk o keşfetmiş;  alfabetik sözlüğü ilk o yazmıştır. el-Halîl, lahnın gittikçe yayıldığı bir dönemde yaptığı bu gibi çalışmalarla, Arap dilinin bozulmaya karşı korunmasında oldukça etkili olmuştur. Aynı zamanda Arap dilini sistemleştiren sonraki nesil âlimlerinin yetişme tarzını disiplin haline getiren âlimlerden biridir. Bu makale genelde bütün İslami ilimler özelde Arap dili açısından bir temel taşı olan el-Halîl’in hatırasını yad üzere kaleme alınmıştır.  el-Halîl hakkında doğru bilgilerle kurulu öz bir biyografi sunduğu için de Türkçeye çevrilmiştir.

Anahtar Kelimeler: el-Halîl, aruz, Arap dili, Kitabu’l-‘ayn.

Abstract: al-Khalil b. Ahmad is a pioneer among the very beginning arabic scholars. He discovered prosody system in the poet and wrote an alphabetical dictionary of arabic language for the first time. He had a quite effect to stay away Arabic language from corruption through his hard efforts at the time which “lahn” increased. At the same time he is among the scholars to discipline the scientific mehtod for the coming scholars. This article is written to commemorate the memory of al-Khalil who is a cornerstone  in all of Islamic sciences in general and in the Arabic language in particular and translated into Turkish because it contains the correct information about al-Khalil.

Keywords: al-Khalil, prosody, Arabic language, Kitab al-ʻayn.

Anahtar Kelimeler

el-Halîl, aruz, Arap dili, Kitabu’l-‘ayn

Kaynakça

• Ebû Abdillah Yakut b. Abdillah el-Hamevî, Muʻcemu’l-udebâ el-maʻrûf bi irşâdi’l-erîb ilâ maʻrifeti’l-edîb, (Thk. İnsân ʻAbbâs), Beyrut, Dâru’l-garbi’l- İslamî, 1414/1993.
• Ebû Bekr Muhammed el-Hasen ez-Zubeydî, Tabakâtu’n-nahviyyîn ve’l-lu- gaviyyîn, (Thk., Muhammed Ebu’l-Fadl İbrahim), Dâru’l-ma’arif, tsz.
• Ebû Saʻîd el-Hasan b. Abdillâh es-Sîrâfî, Ahbâru’n-nahviyyîn el-Basriyyîn ve merâtibihim ve ahzi ba’dihim ʻan baʻd, (Thk. Taha Muhammed ez-Zeynî- Muhammed Abdulmunʻim Hafâcî) nşr. Mustafa el-Bâbî el-Halebî, 1373/1966.
• Ebu’l-ʻAbbas Ahmed b. Muhammed İbn Hallikân, Vefeyâtu’l-aʻyân ve en- bâu abnâi’z-zamân, (Thk. İhsân ʻAbbâs), Beyrut, Dâru sâdr, 1900.
• Ebu’l-Berekât Abdurrahman b. Muhammed İbnu’l-Enbârî, Nuzhetu’l-elib- bâ fî tabakâti’l-udebâ, (Thk. İbrahim es-Sâmirâî), Ürdün, Mektebetu’l-menâr, 1405/1985.
• Ebu’l-Felâh Abdulhay b. Ahmed b. Muhammed İbnu’l-ʻİmâd el-Hanbelî, Şe- zerâtu’z-zeheb fî ahbâri men zeheb, (Thk. Mahmut el-Arnâût), Beyrut, Dâru İbn Kesîr, 1406/1986)
• Ebu’l-Hasan Ali b. Yusuf el-Kıftî, İnbâhu’r-ruvât ‘alâ enbâhi’n-nuhât, (Thk., Muhammed Ebu’l-Fadl İbrahim), Kahire, Dâru’l-fikri’l-ʻArabi, 1406/1982.
• Nihat M. Çetin, “Aruz”, DİA, C. III, İstanbul, 1991, s. 428.
• Tevfik Rüştü Topuzoğlu, “Halîl b. Ahmed”, DİA, C. XV, İstanbul, 1997, s. 309.