شخصية الخليفة عبد الرحمن الناصر في األدبين العربي والتركي: دراسة مقارنة بين عبد الحق حامد وجرجي زيدان

Yıl 2022, Sayı: 40, 1 - 14, 28.04.2022

Abdulsattar Elhajhamed

Öz

ملخص ً في التاريخ، وشهدت شخصية الخليفة األموي عبد الرحمن الناصر من الشخصيات المهمة التي تركت أثرا ً في المجاالت العلمية واإلدارية والسياسية ً وازدهارا األندلس مدة حكمه التي تجاوزت الخمسين سنة تطورا ً من الكتب والقصص والروايات والعسكرية والعمرانية. ولفتت هذه الشخصية انتباه الكتاب، فكتبوا عنها عددا والمسرحيات في مختلف اللغات، ومن الذين تناولوا هذه الشخصية الكاتب التركي عبد الحق حامد في مسرحية »تزر أو الملك عبد الرحمن الثالث«، وجرجي زيدان في رواية »عبد الرحمن الناصر«. تناولت هذه الدراسة شخصية عبد الرحمن الناصر في هذين العملين األدبيين اللذين يحمالن اسمه، لكن شخصيته ُدّم فيهما بدت مختلفة. في المقدمة تم التعريف بعبد الرحمن الناصر وأهم األعمال األدبية التي جسدته، ثم ق ُشير إلى نقاط االختالف والتوافق في العملين عرض موجز للعملين المدروسين، أما في قسم المقارنة فأ فيما يتعلق بشخصية عبد الرحمن الناصر، وتمت اإلشارة إلى أسباب االختالف في تقديم هذه الشخصية، والتي تتمثل في الهدف من استدعائها أو الكتابة عنها، وخلص البحث إلى أن الكاتبين اشتركا بتقديم هذه الشخصية التاريخية في إطار قصة خيالية، لكنهما اختلفا في صوغ هذه الشخصية، وتوظيفها، فجنح بها الكاتب التركي عبد الحق حامد إلى المثالية، بينما عدل بها جرجي زيدان نحو السلبية.

Anahtar Kelimeler

عبد الرحمن الناصر, عبد الحق حامد, جورجي زيدان, الأدب المقارن

The Caliph Abd ar-Rahman al-Nasir in Arabic and Turkish Literature: A comparative study between ʿAbdūl-ḥaqq Ḥāmid and Georgy Zeidan

Öz

The Umayyad Caliph Abd ar-Rahman al-Nasir is one of the important figures who left an impact on history. During his rule, which was nearly fifty years, Andalusia witnessed development and prosperity in the scientific, administrative, political, military, and urban fields. He attracted the attention of writers of books, stories, novels, and plays in various languages. Among those who dealt with this character were the Turkish writer ʿAbdūl-ḥaqq Ḥāmid in the play Tezer or Malik Abd ar-Raḥmān III and Georgy Zeidan in the novel ‘Abd ar-Rahmân al-Nasir. This study deals with the character of ‘Abd ar-Rahman al-Nasir in these two literary works that bear his name. In the introduction, Abd ar-Rahman al-Nasir and the most important literary works that embodied him are introduced, and then a proposal is made for the two works under study. The comparison section notes the points of difference and similarity of the character of Abd ar-Rahman in the two works. The reasons for the difference in the presentation of this character, which is the purpose of summoning or writing about it, were also indicated. The research concludes that the two writers participated in presenting this historical character in the framework of a fictional story, but they differed in the formulation and use of this character. Although ʿAbdūl-ḥaqq Ḥāmid portrayed it as an ideal figure, Georgy Zeidan portrayed it negatively.

Anahtar Kelimeler

Comparative literature, ‘Abd al-Rahman al-Nasir, ʿAbdūl-ḥaqq Ḥāmid, Georgy Zeidan

Arap ve Türk Edebiyatında Halife Abdurrahman en-Nasır’ın Şahsiyeti: Abdülhak Hamid ve Corci Zeydan Arasında Karşılaştırmalı Bir İnceleme

Öz

Endülüs Emevi Devleti’nin ilk Halifesi olan Abdurrahman en-Nasır, tarihte iz bırakmış önemli şahsiyetlerden biridir. Endülüs, elli yıla yakın saltanatı boyunca ilmî, idarî, siyasî, askerî gibi alanlarda gelişme yaşamıştır. en-Nasır, yazarların dikkatlerini çekmiş, onun hakkında çeşitli dillerde birçok kitap, hikâye, roman ve oyun yazılmıştır. Türk yazarlarından Abdülhak Hamid Tarhan, Tezer yahut Melik Abdurrahmanü’s-Sâlis adlı oyununda, Arap yazarlardan ise Corci Zeydan Abdurrahman el-Nasır adlı romanında Abdurrahman’ı birbirlerinden farklı bir şekilde ele almıştır. Bu çalışmada Abdurrahman’ın adını taşıyan bu iki edebî eser incelenmiş, söz konusu kişi ile ilgili ortaklıklar ve farklılıklar tespit edilmiş, karakterin işlenişindeki farklılıkların nedeni, yazarların bu konuda eser yazma niyetiyle bağlantılıdır. Çalışmamızın sonucu olarak yazarların, bu tarihi karakteri kurgusal bir hikâye çerçevesinde sundukları halde birbirlerinden farklı bir şekilde ele aldığını söyleyebiliriz. Abdülhak Hamid, Abdurrahman’ı ideal bir hükümdar olarak sunarken Corci Zeydan en çok onun olumsuzluklarına dikkat çekmiştir.

Anahtar Kelimeler

Karşılaştırmalı edebiyat, Abdurrahman en-Nasır, Abdülhak Hamid, Corci Zeydan

Kaynakça

• Abbas, Murad Hasan. el-Andelüs fi’r-Rivayeti’l-Arabiye ve’l-İsbâniyyeti’l-Mu’asıra. İskenderiye: Dâru’l-ma’rifeti’l-cami’iyye, 2015.
• Abu Halîl, Şevkî. Corci Zeydan fi’l-Mizân, Dımaşk: Dârü>l-fikr. b. 2, 1401/1981.
• el-‘Aşmâvî, Abdurrahman Sâlih. Vakfema‘a CorcîZeydân. Riyâd: Mektebetü’l-’Abîkân, 1414/1993.
• Elhajhamed, Abdulsattar. “Abdülhak Hâmid’in Piyeslerinde Arap İmajı.” Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi. c. XIX, 34 (2018): 1-13.
• Elhajhamed, Abdulsattar. “Yeni Türk Edebiyatında Endülüs.” FSM İlmî Araştırmalar İnsan Ve Toplum Bilimleri Dergisi. 9 (2017):195-217.
• el-Humeydî, Muhammed b. Fütûh. Cezvetü’l-muktehis f zikri vülâti’l-Endelüs. Kahire: ed-Dârü’l-Mısriyye li’t-te’lif ve’n-neşr, 1966.
• el-Mağribî, Ebü’l-Hasen Alî b. Mûsâ b. Saîd. el-Mugrih fî hule’l-Magrih. thk. Şevkî Dayf. Kahire: Dâru’l-Ma’ârif, b. 3, 1955.
• el-Makkarî, Şehabeddin Ahmed b. Muhammed. Nefhu ’t-tîh min guşni ’l-EnMüsi ’r-ratîh ve zikru vezîrihâ Lisâni’d-dlnİhni’l-Hatîh. thk. İhsan Abbas. Beyrut: Dâru sâdır, 1968.
• Enginün, İnci. “Abdülhak Hâmit Tarhan.” DİA. I: 207-210, İstanbul: TDV, 1988.
• Enginün, İnci. Araştırmalar ve Belgeler. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2000.
• eş-Şemâlî, Nıdâl. er-Rivâye ve’t-târîh: Bahsun fi musteveyati’l-Hıtah fi er-Rivâye et-Târîhiyye el-Arahiyye. Ürdün: Âlemu’l-kutubi’l-hadîs li’n-neşr ve’t-tevzi’, b. 1, 2006.
• ez-Ziriklî, Hayreddin. el-A’lâm. Beyrut: Dâru’l-’ilm li’l-malâyîn, b. 15, 2002.
• Hasan, Muhammed Abdülgani. Corci Zeydan. Kahire: el-Hey’etü’l-Mısriyye el-’âmetü li’t-te’lif ve’n-neşr, 1970.
• İbnü’l-Hatîb, Lisânüddin. el-İhâta fî ahhâri (târihi) Gırnâta. Beyrut: Dârü’l-kütübi>l-ilmiyye, b. 1, 1424 h.
• İnân, Muhammed Abdullah. Devletü’l-İslâm fi’l-Endelüs. Kahire: Mektebetü’l-Hânci, b. 4, 1417/1997.
• Muhammed, Abdülhamid İbrahim. “Sûretu’l-Endelüs fî Rivâyât Corci Zeydan”. es-Sicilu’l-ilmî li-nedveti’l-Endelüs; Kurunun mine’t-Tekalluhât ve’l-‘atâ’ât. Tahrir: Abdullah b. Ali ez-Zeydân. Riyad: Mektebetü’l-Melik Abdülazîz el-Âmme, 1417/1996, 259-284.
• Serkîs, Yûsuf İlyân. Mu‘cemü’l-mathû‘âti’l-Arahiyye ve’l-Muarrehe. Mısır: Matba’atü Serkîs, 1346/1928.
• Tarhan, Abdülhak Hâmid. Tezer yahut Melik Ahdurrahmanü’s Sâlis. İstanbul: Mehran Matbaası, 1297.
• Uğurcan, Sema. Ahdülhak Hâmid Tarhan’ın Eserlerinde Tarih. İzmir: Akademi Kitabevi, 2002.
• Zalet, Ahmet Muhammed Ahmet. el-Andelüs fi’r-Rivayeti’l-Arahiyeti’l-Mu’asıra: Dirasetün Tahliliyye. Doktora Tezi. Yermük Üniversitesi, 2009.
• Zeydan, Corci. Ahdurrahman el-Nasır. Mısır: Matba’atu’l-Hilâl, 1910.
• Zeydan, Corci. el-Haccâc h. Yûsuf. Mısır: Matba’atu’l-Hilâl, 1902.