The Mind in Sufi Thought and Its Conceptualization in Ferîdüddîn Attâr’s Rubai Poems

Yıl 2022, Sayı: 41, 403 - 422, 28.10.2022

Serpil Koç

https://doi.org/10.26650/jos.1082125

Öz

Quatrain/rubai poetry generally illustrates philosophical and mystical thoughts in a concise way and has been a popular form of poetry among the mystic Sufi poets. Poets in the Persian literature can be found to have written rubai poems in their works, especially those known as diwans. Poets are also found to have written enough quatrain poetry to form a separate book consisting of poems solely in the form of rubai. Within this framework, the rubai poetry book Mukhtār-Nāma, one of the eight works confirmed to have belonged to the famous Iranian poet and Sufi Ferîduddîn Attâr (d. 618/1221) and composed of 50 chapters (called “sections”) in terms of the variety of subjects it contains, is an example.

This study aims to evaluate philosophical and mystical thoughts in a linguistic and intellectual context with respect to the rubai poetic discourse and to analyze the concept of mind and the concept of partial mind, which Attâr independently discussed, through the sample of rubai poems selected from the Mukhtār-Nāma with the aim of the understanding the philosophical aspect of Ferîduddîn Attâr’s mystical thought.

Anahtar Kelimeler

The mind, Ferîdüddîn Attâr, Mukhtār-Nāma, rubai

Tasavvufî Düşüncede Akıl ve Attâr’ın Rubâîlerinde Akıl Mefhumu

Öz

Konusu bakımından genel olarak felsefî ve tasavvufî düşünceleri özlü bir şekilde anlatan rubâî nazım şekli, mutasavvıf şairler arasında da rağbet görmüş bir nazım şeklidir. Fars edebiyatında başta divanları olmak üzere diğer manzum eserlerinde rubâî nazım şeklinde şiirler söylemiş mutasavvıf şairler olduğu gibi bu nazım şeklinde müstakil bir mecmua oluşturacak kadar rubâî söylemiş şairlere de rastlamak mümkündür. Bu bağlamda İranlı meşhur şair ve mutasavvıf Ferîdüddîn Attâr (ö. 618/1221)’ın kendisine aidiyeti kesinlik kazanmış sekiz eserinden biri olan ve ihtiva ettiği konu çeşitliğine göre elli babdan müteşekkil Muhtârnâme adlı rubâî mecmuası, bir örnek teşkil etmektedir.

Rubâî nazım şekli üzerinden felsefî ve tasavvufî düşüncelerin şiirsel söylem içerisinde değerlendirilmesinin hedeflendiği bu çalışmada; Ferîdüddîn Attâr’ın tasavvufî düşüncesinin felsefî yönünü ortaya koyması bakımından Muhtârnâme’sinden seçilmiş örnek rubâîlerden istifadeyle, akıl mefhumu ve müstakilen Attâr’da akıl ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Akıl, Ferîdüddîn Attâr, Muhtârnâme, Rubâî

Kaynakça

• Ateş, Süleyman. “Cüneyd-i Bağdâdî.” DİA. c. VIII. (İstanbul: TDV, 1993), 120.
• Attâr, Feridüddîn. Tezkiretü’l-evliyâ. haz. Süleyman Uludağ. Bursa: İlim ve Kültür Yayınları, 1984.
• Ceylan, Ömür. “Tavus”. DİA. c. XL. (İstanbul: TDV, 2011), 184-185.
• Çalka, Mehmet Sait. “Klasik Türk Şiirinde Rubâî”. Doktora Tezi. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2014.
• Devletşah-i Semerkandî. Tezkiretü’ş-şuarâ. nşr. Muhammed-i Remezânî. Tahran: 1338 hş.
• el-Aclûnî, Muhammed. Keşfü’l-hafâ ve müzîlü’l-ilbâs amme’ş-tehera mine’l-ehâdîs alâ elsineti’n-nâs. thk. Ahmed el-Kalâş. Kahire, ts., c.I.
• el-Isfahanî, Rağıb. Müfredât: Kur’an Kavramları Sözlüğü. çev. Abdulbaki Güneş, Mehmet Yolcu. İstanbul: Çıra Yayınları, 2010.
• Ferîdüddîn Attâr Nîşâbûrî. Mecmûa-i Rubâiyyât [Muhtârnâme]. Mukaddime ve tsh. Muhammed Rıza Şefî-i Kedkenî. Tahran: İntişârât-i Tûs, Çâphâne-i Zer,1357 hş.
• Gazzâlî. el-Münkız mine’d-dalâl. nşr. Cemîl Salîbâ, Kâmil Ayyâd. Dımaşk:y.y., 1956.
• Gökdağ, Kamuran ve Yunus Cengiz. “Oluşun Akıl ve Ahlak Ötesi Hali: Mevlânâ’da Özgürleşme Ya Da Kendini Aşma Pratiği Olarak Fenâ”. e-Şarkiyat İlmi Araştırmaları Dergisi. 13/1 (2021), 220-241.
• https://sozluk.gov.tr/ “akıl” (Çevrimiçi: 23.10.2021).
• Kırlangıç, Hicabi. “Mevlâna’da Senâî Etkileri”. Nüsha Şarkiyat Araştırmaları Dergisi. 9/28 (2009/I), 7-32.
• Kopuz Çetinkaya, Fatma. “Tasavvufî Bir Metin olarak Esrarnâme’nin Edebî Dili”. içinde Uluslararası Tasavvuf ve Edebiyat Sempozyumu Bildirileri Kitabı. ed. Asuman Gökhan. Uluslararası Tasavvuf ve Edebiyat Sempozyumu. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yayınları, 2021.
• Kopuz, Fatma. “Ferîdüddin-i Attâr ve Muhtârnâme’sinin Türkçeye Çevirisi”. Yüksek Lisans Tezi. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2012.
• Nîşâbûrî, Şeyh Ferîdüddîn Attâr. Tezkiretü’l-evliyâ. nşr. R. A. Nicholson. Mukaddime: Merhûm Kazvînî. Tahran: İntişârât-i Safî Alîşâh, 5.bs., 1385 hş.
• Nuhoğlu, Güller. “Fettâhî’nin Hosn u Dil (Hüsn ü Dil)’i İle Fuzûlî’nin Sıhhat ve Maraz’ının Mukayesesi”. Şarkiyat Mecmuası. 38 (2021), 89-109.
• Öngören, Reşat. “İbn Atâ.” DİA. c. XIX, (İstanbul: TDV, 1999), 336. Öztürk, Mürsel. “Rubâî.” DİA. c. XXXV, (İstanbul: TDV, 2008), 176-77.
• Sühreverdî, Ebu Hafs Şehabeddin Ömer b. Muhammed. Gerçek Tasavvuf Avarifü’l-Maarif. trc. Dilaver Selvi. İstanbul: Semerkand Yayınları, 2018.
• Şahinoğlu, M. Nazif. “Attâr, Ferîdüddin.” DİA. c. IV, (İstanbul: TDV, 1991), 95-98. Şemîsa, Sîrûs. Seyr-i Rubâ‘î Der Şi‘r-i Fârisî. Tahran: y.y., 1323 hş.
• Şemse’d-dîn Muhammed b. Kaysu’r-Râzî. el-Muʿcem fî meʿâyîri eşʿâri’l-ʿAcem. nşr. Muhammed Kazvînî, Müderris-i Razavî. Tahran: y.y., 1314 hş.
• Tenik, Ali ve Vahit Göktaş. “Tasavvuf Bilgisi: Allah’ı Allah’la Bilmek İlmine Giriş”. Kelâm Araştırmaları Dergisi. 14/1(2016), 177-202.
• Uludağ, Süleyman. “Akıl.” DİA. c. II. (İstanbul: TDV, 1989), 246-47.
• Uludağ, Süleyman. “Hallâc-ı Mansûr.” DİA. c. XV. (İstanbul: TDV, 1997), 379.