Mawlana’s Teacher Burhaneddin Muhakkik Tirmidhi, Work and Bibliography Experiment

Yıl 2022, Sayı: 41, 305 - 319, 28.10.2022

Nuri Şimşekler

https://doi.org/10.26650/jos.1138485

Öz

Burhan ud-Din Muhaqqiq Tirmidhi was born in Termez in 1166 or 1169 as the son of Hasan Tirmidhi and was the student of Baha’ ud-Din Walad (d. 1231), Mawlana Jalal al-Din Rumi’s (d. 1273) father. After completing his education in Termez, Tirmidhi went to Balkh in 1208 at the age of 40 due to a dream and attended the assemblies of Baha’ ud-Din for 40 days, then returned to Termez. A year later, he returned to Balkh and continued Baha’ ud-Din’s lessons. Burhan also taught Rumi at a young age. After Baha’ud-Din left Balkhwith his family, Burhan returned to Termez. 8-10 years after Tirmidhi returned to Termez in 1231, he dreamt that his teacher Baha’ud-Din had passed away in Konya and that he should go there to teach Rumi. Tirmidhi left for Konya a year later, taught Rumi for 9 years, and then sent him to Aleppo and Damascus for education. Tirmidhi sensed that Shams Tabrizi (d. 1247/1248) would come to Konya to meet Rumi and thus returned to Kayseri in 1240, dying within the year. Rumi greatly respected Tirmidhi as his teacher while they were together, stating after his teacher’s death,“Listen to the magic of Muhaqqiq in my language!” As a result of the importance and respect Rumi showed his teacher, Mawlawi sources always mention Tirmidhi with respect. Tirmidhiconveyed his life and mystical ideas in his only work Maârif. Carefully examining the religious and mystical information in Maârif as well as the different mystical life style conveyed in his anecdotal books reveals Tirmidhi to have not only been Rumi’s teacher but to also be someone requiring an in-depth investigation as he was a man of great ideas and an important Sufi, as shown in the bibliographic essay at the end of this study.

Anahtar Kelimeler

Burhaneddin Tirmidhi, Rumi, Rumi’s teacher, Bahaaddin Walad, Maârif

Proje Numarası

YOK

Mevlâna’nın Hocası Burhâneddin Muhakkık-ı Tirmizî, Eseri ve Bibliyografya Denemesi

Öz

Mevlâna Celâleddin-i Rumî’nin (öl. 1273) babası Sultânü’l-Ulemâ Bahâeddin Veled’in (öl. 1231) öğrencisi olan Burhâneddin Muhakkık-ı Tirmizî 1166 veya 1169 yılında Seyyid Hasan Tirmizî’nin oğlu olarak Tirmiz’de dünyaya gelir. Doğduğu şehirde eğitimlerini tamamladıktan sonra gördüğü bir rüya üzerine 40 yaşlarında Belh’e giderek (1208) 40 gün kadar Mevlâna’nın babası Bahâeddin Veled’in meclislerine katılır ve sonrasında Tirmiz’e geri döner. Ancak bir yıl kadar sonra tekrar Belh’e giderek Bahâeddin Veled’in derslerine devam eder. Küçük yaştaki Mevlâna’ya eğitmenlik de yapar. Bahâeddin Veled ve ailesinin Belh’ten ayrılmasının ardından tekrar Tirmiz’e döner. Tirmizî rüyasında Konya’ya yerleşen hocası Bahâeddin Veled’in vefat ettiğini (1231) ve hocasının da Konya’ya gelip oğlu Mevlâna’yı yalnız bırakmayıp ona hocalık etmesi gerektiğini görür. 1 yıl kadar sonra Konya’ya gelen Tirmizî, 9 yıl Mevlâna’ya hocalık yapar, onu Halep ve Şam’a eğitim için gönderir. Mevlâna ile görüşmek, buluşmak için Şems-i Tebrizî’nin (öl. 1247 ?) Konya’ya gelmekte olduğunu bir şekilde his yoluyla sezen Tirmizî, 1240 yılında yerleştiği Kayseri’ye döner ve aynı yıl veya 1241 yılında burada vefat eder. Beraber olduğu dönemlerde ve vefatının ardından hocası Tirmizî’ye son derece saygı besleyen Mevlâna ve Mevlevî kaynakları Burhâneddin Muhakkık-ı Tirmizî’den hep saygı ile söz edilir, hayatı ve eseri Maârif’deki tasavvufî fikirleri aktarılır. Tirmizî’nin Maârif adlı eseri, hayatı ve mücahedeleri ile ilgili menkıbe kitaplarında aktarılan bilgiler haricinde kendisi ile ilgili sınırlı bilgi ve aynı bilgileri aktaran kaynaklar haricinde malumat yoktur. Bu çalışmanın sonunda verilen Bibliyografya denemesinde de görüleceği üzere Muhakkık-ı Tirmizî’nin özelliğinin sadece “Mevlâna’nın Hocası” sıfatı olmayıp detaylı incelenip araştırılması gereken büyük bir mücahede adamı ve önemli bir mutasavvıf kimlik olduğu anlaşılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Burhâneddin Tirmizî, Seyyid-i Sırdân, Mevlâna, Bahâeddin Veled, Maârif

Destekleyen Kurum

YOK

Proje Numarası

YOK

Teşekkür

YOK

Kaynakça

• Abdülvehhâb b. Muhammed el-Hemedânî. Sevâkıbu’l-Menâkıb. Çev. Senâ’î Halil. Tercüme-i Menâkıb-ı Sevâkıb. İstanbul: Süleymaniye Kütüphânesi Halet Efendi, Mülhak no: 50.
• Ahmed Eflâkî. Âriflerin Menkıbeleri. Çev. Tahsin Yazıcı. I-II. İstanbul: MEB Yayınları, 1989. Beytur, Mithat Bahâri. Mesnevî Gözüyle Mevlâna. İstanbul: Kırkambar Yayınları, 2001.
• Burhâneddîn Muhakkık-ı Tirmizî. Maârif. Çev. Abdülbaki Gölpınarlı. Ankara: 1973. Ceyhan, Semih. “Seyyid Burhâneddin”. TDV İslâm Ansiklopedisi. XXXVII: 56, 2009.
• Fazlullâh Rahîmî. Gülzâr-ı Hakikat. I-III. İstanbul: Mekteb-i Tıbbiye-i Askeriye Matbaası, 1326-1329/1910-1911. Hocazâde, Ahmed Hilmi. Silsile-i Meşâyih-i Mevleviyye, İstanbul: 1318/1900.
• Lewis, Franklin. Mevlânâ Geçmiş ve Şimdi, Doğu ve Batı. İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 2010.
• Lewis, Franklin. “Seyyid Burhâneddin Muhakkık‐ı Tirmizî”. Çev. Osman Nuri Küçük. VIII. Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 15, (2009): 159-176.
• Lokmanî Dede. Menâkıb-ı Mevlâna. Haz. Halil Ersoylu. Ankara: TDK Yayınları, 2001.
• Mevlâna Celâleddin Rumi. Külliyât-ı Dîvân-ı Şems. Nşr. Bediüzzamân Furûzânfer. I-II. Tahran: 1374 hş./1994. Mevlâna Celâleddin Rumi. Mesnevî: A., The Mathnawi of Jalaluddin Rumi. Nşr. Nicholson Reynold. I-VIII. Leiden: 1925-1940.
• Mevlâna Celâleddin Rumi. Mesnevî. Çev. Veled İzbudak. I-VI. İstanbul: Maârif Yayınları, 1942-1946. Mevlâna Celâleddin Rumi. Divân-ı Kebîr. Çev. Abdülbâki Gölpınarlı, I-VII, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 2002.
• Sahih Ahmed Dede. Mecmû’âtü’t-tevârîhi’l-Mevleviyye: Mevlevîlerin Tarihi. Haz. Cem Zorlu. İstanbul: Mevlâna Müzesi İhtisas Kütüphânesi, Yazma no: 5446, 2003.
• Sipehsâlâr, Ferîdûn b. Ahmed. Risâle-i Sipehsâlâr be Menâkıb-ı Hüdâvendigâr. Çev. Tahsin Yazıcı, Mevlâna ve Etrafındakiler. İstanbul: 1977.
• Sultan Veled. İbtidânâme. Çev. Abdülbaki Gölpınarlı. Ankara: 1976.
• Şimşekler, Nuri. “Devlet Adamı ve Mesnevî Şârihi Âbidin Paşa, Hayatı-İdareciliği-Eserleri”. S.Ü. Fen-Edebiyat Fakültesi, Edebiyat Dergisi. 9-10 (1995):117-126.
• Şimşekler, Nuri. Pîr Aşkına-Mevlevî Şeyhi Midhat Bahârî’nin Mektupları. İstanbul: TİMAŞ Yayınları, 2009.
• Temizel, Ali. Mevlâna, Çevresindekiler Mevlevîlik ve Eserleriyle İlgili Eski Harfli Türkçe Eserler. Konya: S.Ü. Mevlâna Araştırma ve Uygulama Merkezi Yayınları, 2009.